Projekt "Shtetl Routes" ma na celu wsparcie rozwoju turystyki w oparciu o żydowskie dziedzictwo kulturowe pogranicza Polski, Białorusi i Ukrainy.

 

Projekt "Shtetl Routes" ma na celu wsparcie rozwoju turystyki w oparciu o żydowskie dziedzictwo kulturowe pogranicza Polski, Białorusi i Ukrainy.

 

Teatr NN

Beit Sefer Kadima

Żydowskie życie społeczne i kulturalne w Siemiatyczach było bardzo urozmaicone. Szczególnie widoczny był wpływ kultury hebrajskiej, czego namacalnym dowodem było założenie, pod wpływem ogłoszenia deklaracji Balfour'a, szkoły „Kadima”, jednej z pierwszych w Polsce szkół stowarzyszenia „Tarbut”. Jej założycielem był Jehuda Kohut, entuzjasta kultury hebrajskiej. Przedmioty judaistyczne oraz ogólne wykładano w języku hebrajskim. Na początku w „Kadimie” uczyło się kilkanaścioro dzieci, ale liczba uczniów wzrastała bardzo szybko.

Beit Sefer Kadima

 

Dzieci w wieku 10-13 lat poznawały Biblię, historię żydowską, hagadę, literaturę hebrajską oraz gramatykę. Uczniowie znali na pamięć dziesiątki rozdziałów z Biblii (np. proroków) i z literatury (od Haskali do współczesnej literatury hebrajskiej). Program szkoły szybko został rozszerzony – co zasygnalizowano wyżej – o wykładane po hebrajsku przedmioty ogólne: historię, język i kulturę Polski.

W „Kadimie” prężnie działał samorząd uczniowski. Cała społeczność szkoły uczestniczyła w zajęciach pozalekcyjnych, np. „procesach” literackich, wydawaniu gazetki szkolnej, kółkach zainteresowań czy klubie dyskusyjnym. Powstała biblioteka licząca ponad tysiąc książek hebrajskich prowadzona przez komitet biblioteczny składający się z uczniów. Wielką wagę przykładano do świętowania świąt żydowskich. W ramach aktywności szkoły często organizowano wycieczki (uczestniczył w nich nawet kierownik szkoły) na łono przyrody, najczęściej do lasu Słowaczyńskiego, gdzie czytano wiersze Chaima Nachmana Bialika.

Hebrajska szkoła miała poważny wpływ na ogólną kulturalną atmosferę miasteczka, m.in. wychowała miejscowych liderów prężnie działających młodzieżowych organizacji syjonistycznych. Miasteczko tętniło życiem tychże partii: powstał klub „Hechaluc Hacair” („Młody Pionier”), a na ulicach słychać było młodzież mówiącą po hebrajsku. Wielu z uczniów wyemigrowało do Palestyny. Dzisiaj językiem ich dzieci, wnuków i prawnuków jest język hebrajski.          

Kółka dramatyczne w Siemiatyczach

Innym znakiem oddziaływania kultury hebrajskiej i żywej działalności społeczności żydowskiej Siemiatycz były – obok klubów, bibliotek, czytelni czy  imprez kulturalnych – kółka dramatyczne. Do miasteczka dojeżdżały małe zawodowe trupy z Białegostoku lub Wilna, które dostarczały rozrywki na przeciętnym i niskim poziomie. „Prawdziwy”, profesjonalny teatr żydowski bardzo rzadko docierał do Siemiatycz, oddalonych zarówno od stolicy Polski, jak i „Jerozolimy na Litwie” – Wilna. Z tego względu tak ważne było funkcjonowanie amatorskich kółek teatralnych i związanych z nimi lokalnych pasjonatów. Dzięki nim mieszkańcy naszego miasteczka mieli możliwość poznania ówczesnych najważniejszych żydowskich spektakli. Owe zespoły ożywiały i uatrakcyjniały codzienne życie miasteczka. Gdy zbliżał się termin premiery, odczuwało się świąteczny, podniosły nastrój. Wolontariusze – miłośnicy teatru wspomagali aktorów przynosząc rekwizyty, budując sceny, przygotowując oświetlenie oraz dbając o inne, niezbędne dla wystawienia sztuki drobiazgi. Przedstawienia odbywały się w sali „Koszary”.

Członkami kółek byli zarówno ludzie młodzi, jak i dojrzali. Jeden z najbardziej trwałych zespołów był skupiony wokół reżysera i aktora amatora, z zawodu fotografa, Tykockiego, oraz jego żony. To grono wystawiało bardzo ambitne sztuki twórców żydowskiej dramaturgii: Szaloma Asza, Szymona Anskiego, Jakuba Gordina, Abrahama Goldfadena, a także wybitne dramaty światowej literatury np. Augusta Strindberga, Leonida Andriejewa i innych. Główną tematyką przedstawień była aktualna problematyka społeczna.

Ważnym animatorem życia teatralnego w Siemiatyczach był reżyser amator,  znawca literatury żydowskiej, działacz Bundu, a piekarz z zawodu, Jankiel Oriszes. Pasjonatem teatru był także Bomba Brink, szanowany w miasteczku fryzjer, który na scenie przeistaczał się w okrutnego carskiego prokuratora. Znaną w siemiatyckim świecie teatralnym osobą był także Pesach Zonenfeld, śpiewak, tancerz i komik. Na deskach siemiatyckiego teatru licznie występowali statyści, mieszkańcy miasta. Jedną z najpopularniejszych sztuk była komedia „Motke Ganev” („Motek Złodziej). Tykocki był w tym spektaklu Motke, a kataryniarza grał Oriszes.

Pod koniec lat '20. XX w. pojawił się nowy element w kulturalno-artystycznym życiu miasteczka. Ruchy syjonistyczne zaczęły bowiem organizować bale oraz przedstawienia – scenki rodzajowe z życia pionierów (chaluców), z których dochód przeznaczano na wspieranie emigracji do Palestyny.  Imprezy te odbywały się po hebrajsku. Brała w nich udział przede wszystkim młodzież zorganizowana w ruchu syjonistycznym, władająca językiem hebrajski i niemało dorosłych.

Kibuc Hachszara  „Szacharija” („Jutrzenka”)

W latach '20. XX w. organizacje syjonistyczne założyły nieopodal Siemiatycz kibuc-chachszarę „Szacharija”. Był to ośrodek przygotowujący młodych chaluców (pionierów) do emigracji i osiedlania się w Palestynie poprzez pracę fizyczną. W kibucu szkoliło się 130 osób (30 kobiet i 100 mężczyzn).

Młodzi Żydzi z Siemiatycz i okolicy pracowali  na polach polskich gospodarzy oraz w tartaku (aż 18 godzin dziennie) Braci Wertheim. W samodzielnym  gospodarstwie rolnym, który stworzyli chaluce uprawiano na polach  zboże (pszenicę) oraz hodowano zwierzęta (sześć koni,  cztery krowy, gęsi i kury). Był także staw hodowlany. Niektórzy z członków chachszary zarabiali przewożeniem na furmankach rożnych towarów i materiałów lub pracowali w fabrykach kafli. Zarobki (dniówka w tartaku wynosiła trzy złote) oddawano do wspólnej kasy. Żywiono się bardzo skromnie, np. mięso podawano tylko raz w tygodniu. Pomimo trudnych warunków w chachszarze panował radosny nastrój.

Chociaż w tartakach w Siemiatyczach i w Dąbrowie pracowali nie tylko chaluce, ale także i inni: Żydzi i nie-Żydzi, język hebrajski stał się w nich prawie oficjalnym językiem. I funkcjonował tu żydowski Dom modlitwy oraz mykwa. Nie wiem, czy to odnosi się do Siemiatycz czy do chachszary.

Opracowanie na podstawie Memor Book Siemiatycz

Mapa

Polecane

Zdjęcia

Słowa kluczowe