Projekt "Shtetl Routes" ma na celu wsparcie rozwoju turystyki w oparciu o żydowskie dziedzictwo kulturowe pogranicza Polski, Białorusi i Ukrainy.

 

Projekt "Shtetl Routes" ma na celu wsparcie rozwoju turystyki w oparciu o żydowskie dziedzictwo kulturowe pogranicza Polski, Białorusi i Ukrainy.

 

Teatr NN

Bereźne - Karta Dziedzictwa Kulturowego

Miasto Bereźne znajduje się w mikroregionie Nadsłucze usytuowanym we wschodniej części obwodu rówieńskiego. Jest to strefa Polesia Wołyńskiego regionu Polesia Zachodniego. Rejon bereźneński na wschodzie graniczy z obwodem żytomierskim, na północy z rejonami sarneńskim i rokytniwskim, za zachodzie – z rejonem kostopolskim oraz na południu z rejonami korzeckim i hoszczańskim obwodu rówieńskiego. Jego powierzchnia wynosi 1715 km2.

Bereźne, centrum miasta
Bereźne, centrum miasta (Autor: nieznany)

Spis treści

[RozwińZwiń]

Liczba mieszkańców rejonu wynosi 64,5 tys. osób, w tym 16,2 tys. osób to ludność miejska, a 48,25 tys. osób – wiejska. Siedzibą rejonu jest miasto Bereźne, w którym mieszka 16225 osób. Tereny Nadsłucza mają bogatą przeszłość historyczną, znajduje się tutaj wiele zabytków historii, archeologii oraz architektury. Na terytorium rejonu są złoża granitu, kredy, gliny, torfu, gabra itp. Miasto Bereźno znajduje się w regionie geomorfologicznym Niziny Poleskiej na Kostopolskiej równinie denudacyjnej. Niedaleko stąd, w odległości 30 km na południowy wschód znajduje się kraina, która otrzymała ludową nazwę „Szwajcaria Nadsłuczańska” z racji tego, że w tym miejscu rzeka Słucz przecina zachodnią część tarczy ukraińskiej, tworząc wysokie (miejscami do 25 m), dość strome brzegi z odsłonięciami skał granitowych.

Tereny Nadsłucza od dawna są zamieszkiwane przez ludzi, ponieważ były bogate w lasy, kopaliny, jagody i zwierzynę, akweny zaś były obfite w ryby. To właśnie ze względu na swoisty i unikatowy charakter budowy geologicznej, wysokie skały, rzeźbę terenu i bystry prąd Słuczy tereny te otrzymały nazwę „Szwajcaria Nadsłuczańska”. Odsłonięcia skał granitowych tarczy ukraińskiej, swoistość skał macierzystych i gleb oraz unikatowość flory sprawiają, że kraina ta jest unikatowa i niepowtarzalna. Na całym terytorium obwodu rówieńskiego nie ma terenów podobnych do Nadsłucza.

HistoriaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Miasto Bereźne jest siedzibą rejonu bereźneńskiego w obwodzie rówieńskim. Jest położone na lewym brzegu rzeki Słucz, w odległości 66 km od Równego i 20 km od stacji kolejowej Małyńsk. Do 1584 r. miejscowość nosiła nazwę Jędrzejów.

Na terenie Bereźnego odkryto osadę z epoki późnego brązu, a na obrzeżach miasta zachowały się ślady po staroruskim grodzie.

W ХІІ w., z początkiem okresu rozbicia dzielnicowego Rusi, na Wołyniu powstało księstwo dzielnicowe, w którego skład wchodziły tereny dzisiejszego Bereźnego. Intensywne osadnictwo na tym obszarze miało miejsce w ХV–ХVІ wieku. W tym okresie powstają miejscowości takie jak Hubków (koniec ХV w.), Marynin (1579 r.), Mokwin (1583 r.), Bilczaki (początek ХVII w.), Jędrzejów, dzisiejsze Bereźne (1445 r.) i in.

Ze źródeł historycznych wiadomo, że w ХV–ХVІ w. wieś Hubków była miasteczkiem, które miało własnego burmistrza i własny herb. Przypisano do niego 16 okolicznych wsi. Jędrzejów (Bereźne) w ХVІ w. również wchodził w skład włości Hubkowa i był główną siedzibą rodu Siemaszków.

W źródłach wymieniany jest zamek Marianny (Maryny) Siemaszkówny, córki Mikołaja Siemaszki, starosty łuckiego, która, wychodząc za mąż za Stanisława Daniłowicza (1596–1632), wzięła w posągu zamek w Bereźnem wraz z mieszkańcami. Na planie miasta z 1922 r. zaznaczona jest ulica Zamkowa.

W XVI w. Jędrzejów był ważnym ośrodkiem handlowo-rzemieślniczym, dlatego też w krótkim czasie otrzymał status miasteczka.

Działalnością handlową i rzemieślniczą w mieście zajmowała się ludność żydowska. Ważną rolę w życiu handlowym miasta odgrywały jarmarki. Według źródeł archiwalnych, w miasteczku Jędrzejowie wielkie jarmarki (trzydniowe) organizowane były trzy razy do roku: 6 stycznia, 9 maja oraz 8 września. Jędrzejów był wówczas w pewnym sensie miastem portowym, była tu duża przystań i wiele pomieszczeń magazynowych. To właśnie tutaj po Słuczy spławiano z Horyni rozmaite towary, które transportowano stąd szlakiem lądowym prowadzącym z Bereźnego poprzez wieś Hołubne do Tuczyna, a następnie rozdzielał się na szlaki prowadzące w kierunku Kijowa i Równego. Tradycje przeprowadzania jarmarków w Bereźnem przetrwały nawet do lat 20-tych ХХ wieku. W tym okresie na placu rynkowym pojawiły się pierwsze sklepy, kramy, stragany, z których handlowano żywnością i wyrobami rzemieślniczymi.

W ciągu pierwszej połowy XIX w. w mieście pojawiły się pierwsze fabryki. Tak na przykład na początku lat 1840-tych już funkcjonowały trzy zakłady garbarskie. Według danych z roku 1845, w Bereźnem działała także fabryka sukiennicza, fabryka mydła, niewielka huta żelaza oraz niewielka huta szkła.

W ciągu lat 60–80-tych XIX w. w Bereźnem przyśpieszył rozwój przemysłu. W mieście wybudowano dwa tartaki, dwa młyny parowe i jeden wodny, cegielnię, gorzelnię oraz browar.

Co roku w miasteczku odbywało się 12 jarmarków, podczas których handlowano głównie drewnem i smołą. Ponadto handel prowadzono w dziesiątkach drobnych sklepików. Wiadomo, że podczas pożaru w lipcu 1881 r. w Bereźnem spłonęło około setki takich sklepików.

Wraz z początkiem funkcjonowania we wrześniu 1885 r. Kolei Poleskiej, która połączyła Równe i Łuniniec, szlak wodny prowadzący przez Słucz stracił znaczenie jako główna arteria transportowa. Bereźne znalazło się w pewnej odległości od drogi kolejowej, dlatego też straciło swoje znaczenie handlowe. Spowodowało to upadek gospodarczy miasta. Przedsiębiorstwa zamykano, te zaś, które były zniszczone podczas pożarów, nie były odbudowywane. Bereźne stało się zwykłą wsią i tylko ze względu na tradycję nazywano go miasteczkiem. Miejscowość nadal była centrum wołosti, było tu biuro pocztowo-telegraficzne, apteka i szpital ziemski, w których pracowało 2 lekarzy.

Po reformach Aleksandra ІІ w Bereźnem otwarto szkołę parafialną, do której uczęszczało ponad 20 uczniów, w roku zaś 1875 otwarto jednoklasową szkołę publiczną, tzw. ministerialną, która w 1902 r. stała się dwuklasową.

Właściciel ziemski Michał Małyński, w którego posiadaniu znajdowała się większa część gruntów i lasów bereźneńskich, usiłował podnieść gospodarkę swego majątku. W 1906 r. zbudował kolej wąskotorową łączącą Bereźne z drogą kolejową na mijance Jarynówka. Kolej wąskotorowa sprzyjała sprzedaży produkcji rolniczej z majątków ziemiańskich i osłabiała pozycje transportu konnego, który nie wytrzymywał konkurencji z koleją.

Na początku XX w. obserwuje się gwałtowny rozwój gospodarki w okolicach Bereźnego. Nad rzeką Słuczą pojawiła się papiernia, w Bereźnem zaś zbudowano cegielnię, dwa młyny parowe, kościół, cerkiew prawosławną i synagogę.

Mimo że podczas pierwszej wojny światowej Bereźne nie doznało większych szkód, wojna miała bardzo negatywny wpływ na wszystkie dziedziny życia w mieście. Już jesienią 1914 r. rozpoczęła się obowiązkowa ewakuacja ludności. Wielu mieszkańców miasteczka zaciągnięto do wojska. Ciężar wojny dźwigała każda rodzina. Rozpoczął się głód, szerzyły się choroby infekcyjne. Z czterech tysięcy mieszkańców ujętych w pierwszym rosyjskim spisie powszechnym z 1897 r., stanem na 1919 rok w Bereźnem pozostało 1877 osób.

Po wojnie miasto odbudowywano w szybkim tempie. Jeszcze w XIX w. Bereźne było podzielone na część miejską i wiejską. Według spisu powszechnego z 1921 r., mieszkało tutaj 5385 osób, było ponad 660 budynków. W latach 20–30-tych ХХ w. w mieście funkcjonowały zakład garbarski i fabryka spirytusu, 5 młynów mechanicznych, 2 tartaki, 5 mlewników, 6 tłoczni oleju, liczne drobne warsztaty rzemieślnicze, a także ponad 150 sklepików. We wszystkich tych zakładach najczęściej pracował sam właściciel z rodziną oraz 1 do 2 najemnych robotników, wykonując pracę ręcznie albo z wykorzystaniem napędu konnego.

Czynnikiem, który ożywiał handel na targu oraz w sklepach, była obecność w Bereźnem w latach 1920–1930-tych polskich wojskowych, którzy zwiększali popyt na miejscowe towary.

Pod koniec lat 1930-tych 440 dworów, czyli więcej niż połowa ogólnej liczby, było związanych z produkcją rolniczą. Do miasteczka należało również 165 folwarków.

W miasteczku działały 2 szkoły siedmioletnie, nie było żadnej biblioteki. Służba zdrowia była na bardzo niskim poziomie – szpital miał 20 miejsc, pacjentów w przychodni przyjmowało dwóch lekarzy i jeden felczer.

Chociaż liczba mieszkańców zwiększała się (w 1938 r. wynosiła już 6100 osób), budownictwo postępowało bardzo powoli. Jedną z przyczyn tego była szlachecka własność ziemska. Mieszczanie budowali domy i warsztaty na podstawie prawa wieczysto-czynszowego, gdyż nie mieli prawa kupować ziemi. Wiele mieszkań niszczonych było przez pożary.

W 1939 r. w miasteczku było 826 domów mieszkalnych.

Druga wojna światowa przyniosła mieszkańcom Bereźnego wiele ciężkich strat i cierpienia. Wkrótce po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej, 6 lipca 1941 r., miasteczko zajęły oddziały Wehrmachtu. Okupanci odebrali 320 gospodarzom 1068 ha ziemi i utworzyli trzy folwarki, jeden z nich na przedmieściu Bereźnego. Mieszkańcy miasta byli ofiarami częstych rabunków. 106 osób wywieziono na roboty przymusowe do Niemiec. W Bereźnem hitlerowcy utworzyli getto dla Żydów.

28 sierpnia 1942 r. 3680 mieszkańców miasta narodowości żydowskiej rozstrzelano na terenie dzisiejszego parku dendrologicznego. Ich mienie zostało skonfiskowane. Naziści zburzyli także 302 budynki mieszkalne, piekarnię, łaźnię, browar, most przez rzekę. Armia radziecka zajęła miasto w dniu 10 stycznia 1944 roku.

Dzisiaj główny potencjał gospodarczy miasta stanowi fabryka zapałek, państwowe gospodarstwo leśne, zakłady mleczarskie „Bimol”, fabryka krawiecka „Ukłenko”. Rozwijają się małe i średnie przedsiębiorstwa należące do branży przetwórstwa drewna i produkcji mebli oraz materiałów pokryciowych dachów. Sfera usług w mieście obecnie jest w rękach prywatnych przedsiębiorców. Na tradycyjnie wysokim poziomie funkcjonują zakłady handlowe i gastronomiczne należące do Bereźneńskiego Rejonowego Stowarzyszenia Konsumentów oraz prywatnych przedsiębiorców.

W poszczególnych sferach życia społecznego funkcjonują następujące instytucje: w dziedzinie edukacji – Kolegium Leśne, Nadsłuczański Instytut Leśnictwa Narodowego Uniwersytetu Gospodarki Wodnej i Zarządzania Zasobami Naturalnymi, Zachodnioukraińskie Kolegium „Polesie”, Wyższa Szkoła Zawodowa, Gimnazjum, Szkoła Ogólnokształcąca nr 2, Liceum Ekonomiczno-Humanistyczne, Liceum-Internat o profilu sportowym, Liceum-Internat Rolnicze, 2 przedszkola; w dziedzinie kultury – Rejonowy Dom Kultury, Rejonowe Muzeum Krajoznawcze, Dziecięca Szkoła Muzyczna, centralizowany system bibliotek publiczno-szkolnych; w dziedzinie ochrony zdrowia – Centralny Szpital Rejonowy, Centralna Przychodnia Rejonowa, Przychodnia Stomatologiczna.

Ponadto w mieście funkcjonuje kompleks sportowy „Kołos”, Szkoła Sportowa dla Dzieci i Młodzieży, basen pływacki, kino, Dom Dzieci i Młodzieży.

Pierwsza wzmianka, nazwa, przywilejeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pierwsza wzmianka

Pierwsza dokumentalna wzmianka o Jędrzejowie datowana jest na rok 1445. W tym roku wielki książę Świdrygiełło nadał Jędrzejów wraz z dobrami w posiadanie Dymitrowi Sanguszce. Ziemie Rusi Wołyńskiej, w tym Bereźne jako własność dziedziczna, dzięki związkom dynastycznym Lubarta Dymitra i Romanowiczów, przeszły pod jego bezpośrednią władzę i otrzymały status księstwa dzielnicowego w składzie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Powiat bereźneński jest wymieniany w dokumentach z 1552 r. – w tym czasie Jędrzejów pełnił rolę ośrodka administracyjnego.

Nazwa

W akcie z 1584 r. Bereźne figuruje już jako „Bereźne albo Jędrzejów”, który należy do książąt Hołownia-Ostrożeckich. Do połowy XVII w. miasto nazywano równoległe Bereźnem lub Jędrzejowem (tę drugą nazwę prawdopodobnie nadał mu ku własnej czci Andrzej Fedorowicz Hołownia-Ostrożecki, który zmarł w 1585 r.). Później miasteczko nazywane było Bereżenką albo Bereżnym, w ХІХ w. zaś utrwaliła się pierwotna nazwa Bereźne.

Opis

W ХVI w. Bereźne obniesione było murem od strony południowej, zachodniej i północnej, natomiast ze wschodu osłaniała je rzeka Słucz. W murze miejskim było kilka bram z okresu renesansu, które zamykano na noc (pozostałości jednej z nich zachowały się do 1963 r.). Prace wykopaliskowe potwierdziły ten fakt, że miasteczko było otoczone głęboką fosą і wałem ziemnym. Rolę centrum miasteczka pełnił plac rynkowy, na którym usytuowany był ratusz i kramy.

W ХVI w. Jędrzejów (Bereźne) otrzymuje prawa miejskie i herb. Od tego czasu w mieście funkcjonuje magistrat i zaczęto wybierać radę miejską jako organ samorządu lokalnego. Bereźne miało status prawny miasteczka prywatnego. Stosunki administracyjne, gospodarcze i prawne między wspólnotą mieszczan a szlachcicem, który posiadał prawa własności do miasta, były regulowane statutami litewskimi.

Herb, przywileje, zmiany ustroju administracyjnego, dane demograficzneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Herb

W dniu 7 sierpnia 1998 r. Rada Osiedla Bereźne przyjęła swoją uchwałą herb i flagę Bereźnego (autorami projektów byli A. Hreczyło i Ju. Terłecki). Symbole miasta Bereźnego mają swoją historię. Mimo że miejscowość miała prawa miejskie jeszcze od XVI w., nie udało się odnaleźć dawnych symboli. W okresie międzywojennym Bereźne posługiwało się emblematem z wizerunkiem budowli. Prawdopodobnie był to wizerunek bramy miejskiej lub zapory zwanej potocznie „rogatką”. W miasteczku były dwa obiekty tego rodzaju: jeden zbudowany jeszcze w XVI w. oraz drugi z końca XVII w., żaden nie przetrwał jednak do dziś. Herb miasta wygląda następująco: na tarczy złotej niebieski krzyż św. Andrzeja, u góry i na dole po jednym zielonym brzozowym liściu, po obu stronach zaś czerwone rogatki (bramy wjazdowe); tarczę wieńczy srebrna korona miejska.

Flaga

Flaga miasta przedstawia na kwadratowym płacie żółtym niebieski krzyż św. Andrzeja (szerokość ramienia równa się 1/7 strony flagi), w polu górnym i dolnym po jednym zielonym liściu brzozowym, po obu stronach czerwone rogatki.

Symbole nawiązują do nazwy miejscowości: krzyż św. Andrzeja odsyła do jej dawnej nazwy Jędrzejów, liście brzozy zaś odsyłają do nazwy współczesnej.

Przywileje

Korzystna lokalizacja miasteczka na szlaku wodnym sprzyjała jego rozwojowi gospodarczemu. Od 1843 r. odbywało się tutaj 12 jednodniowych jarmarków rocznie, na których sprzedawano część towarów lokalnej produkcji.

Zmiany ustroju administracyjnego

W wyniku podpisania Unii Lubelskiej w 1569 r. cały Wołyń i Polesie weszły w skład Korony Polskiej w ramach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Bereźne należało do włości Hubkowskiej (Chubkowskiej) w powiecie łuckim.

W 1793 r. Bereźne znalazło się w zaborze rosyjskim. Od 1797 r. było siedzibą wołosti w guberni wołyńskiej. Było tu wówczas 148 dworów i 1086 mieszkańców, wśród których 699 chłopów pańszczyźnianych, 159 kupców i mieszczan, 85 szlachciców i 143 osoby z innych stanów.

W 1854 r. Bereźne od Korzeniowskich na mocy testamentu przeszło do Małyńskich i właścicielem miasta został polski szlachcic Michał Małyński. W akcie wykupu sporządzonym 5 marca 1868 roku ostatecznie ustalono warunki uwolnienia mieszkańców Bereźnego od pańszczyzny. 319 osób płci męskiej (116 dworów) otrzymywali w przydziale łącznie 25 dziesięcin gruntów przydomowych, 1127 dziesięcin gruntów ornych i łąk oraz 118 dziesięcin pastwisk. Uprawnienia serwitutowe chłopów pozostawały bez zmian. Począwszy od września 1863 r. na przestrzeni 49 lat chłopi mieli spłacić łącznie kwotę w wysokości 12885 rubli.

Po podpisaniu w 1921 r. traktatu ryskiego między bolszewicką Rosją a Polską, Bereźne weszło w skład II Rzeczypospolitej. W okresie administracji polskiej miasteczko było siedzibą gminy bereźneńskiej w powiecie rówieńskim, a od 1925 r. w powiecie kostopolskim.

Dawna wołost bereźneńska (licząca 22310 mieszkańców) została podzielona na dwie gminy: bereźneńską i ludwipolską.

We wrześniu 1939 r. ziemie Ukrainy Zachodniej zostały okupowane przez Armię Czerwoną i przyłączone do Ukraińskiej SRR. W całym regionie ustanowiono władzę radziecką i rozpoczęto transformacje socjalistyczne. Na początku 1940 r. miasteczko zostało siedzibą nowo utworzonego rejonu bereźneńskiego w ówczesnym obwodzie rówieńskim.

W 1957 r. Bereźne otrzymało status osiedla typu miejskiego.

Na mocy uchwały Rady Najwyższej Ukrainy z dnia 21 grudnia 2000 r. nr 2193-ІІІ osiedle typu miejskiego Bereźne w obwodzie rówieńskim otrzymało status miasta o znaczeniu rejonowym.

Dane demograficzne

W 1629 r. miasteczko miało 328 domów. Pierwsze wzmianki o społeczności żydowskiej w Bereźnem są datowane na drugą połowę XVII wieku. Jak podaje „Encyklopedia żydowska” (t. 4, 1909 r.), w czasach powstania Chmielnickiego w miasteczku zginęło do 50 Żydów.

W XVIII w. w miasteczku powstał kahał, co świadczy o istnieniu znacznej liczby Żydów. W 1765 r., zgodnie ze spisem powszechnym, w Bereźnem mieszkało 267 Żydów (w kahale okręgowym 391), w 1778 r. zaś 79 (148), w 1784 r. – 105 (214), w 1787 r. – 172 (277). Budynków żydowskich w 1764 r. było 48, w roku 1784 – 29, a w roku 1787 – 37. Zmniejszenie liczby ludności żydowskiej było ogólnym zjawiskiem obserwowanym w skali powiatu łuckiego pod koniec XVIII wieku.

W roku 1793, po drugim rozbiorze Rzeczypospolitej, Bereźne weszło w skład Imperium Rosyjskiego. Było tu wówczas 148 dworów i 1086 mieszkańców.

W 1796 r. gubernia wołyńska znalazła się w granicach tzw. „strefy osiedlenia”, ograniczonego terytorium, gdzie pozwolono zamieszkiwać Żydom. Wysoki przyrost ludności żydowskiej w tym okresie związany jest z niską umieralnością i brakiem większych migracji ze strefy osiedlenia.

Skutkiem szybkiego wzrostu liczebności Żydów stało się zwiększenie ich wpływów. W 1847 r. w Bereźnem mieszkało 1287 Żydów (598 mężczyzn i 685 kobiet).

W 1882 r. weszły w życie tzw. Prawa majowe, zgodnie z którymi Żydom zakazane było osiedlanie się na wsi.

W 1887 r. wśród 4035 mieszkańców Bereźnego było 1798 osób wyznania prawosławnego, 66 – rzymskokatolickiego i 2171 wyznawców judaizmu.

W 1897 r. z ogólnej liczby 4059 mieszkańców wyznawców judaizmu było 2765, prawosławnych 1200 i rzymskich katolików 94.

W 1900 r. w mieście mieszkało 2171 Żydów (52,5% ogółu mieszkańców).

Na początku ХХ w. Żydzi stanowili 70% mieszkańców Bereźnego i prowadzili wszystkie zakłady handlowe, hotele i magazyny w mieście. Stanem na 1919 r. w mieście było jedynie 1877 mieszkańców.

W 1921 r. liczba mieszkańców wzrosła do 5385, w mieście było ponad 665 domów.

Zgodnie z danymi z roku 1927, mieszkało tutaj 2900 mieszczan (bez mieszkańców, którzy mieli działki gruntowe), w tym Ukraińców – 1,3%, Żydów – 93,0%, Polaków – 4,3%, Niemców – 0,4%, Czechów – 0,6%. W Bereźnem była jedna z najpotężniejszych społeczności żydowskich na Wołyniu. Miała ona, jak wszędzie w Polsce, charakter zamknięty.

W 1931 r. liczba mieszkańców miasta wynosiła 6089 osób (w gminie Bereźne 31922 osoby), a w 1938 r. 6100 osób (w gminie 38200 osoby). Wkrótce po wybuchu drugiej wojny światowej w Bereźnem zbierało się wiele uchodźców. Liczba ludności żydowskiej wzrosła.

W 2002 r. Bereźne liczyło 13669 mieszkańców.

Chronologia wydarzeńBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • 1445 r. – pierwsza wzmianka o mieście Bereźnem (pierwsza nazwa Jędrzejów).
  • 1629 р. – Jędrzejów wchodzi do włości Hubkowskiej w powiecie łuckim, w mieście jest 328 dymów (domów).
  • 1616 r. – założenie parafii rzymskokatolickiej.
  • 27 marca 1793 r. – po drugim rozbiorze Rzeczypospolitej Bereźne odchodzi do Imperium Rosyjskiego; liczba mieszkańców miasta wynosi 1086 osób.
  • 1797 r. – Bereźne staje się siedzibą wołosti w guberni wołyńskiej. W tym okresie było tutaj 148 dworów i 1086 mieszkańców.
  • Koniec XIX w. – liczba mieszkańców Bereźnego wynosi 3,4 tysiąca osób.
  • 1813 r. – budowa murowanego kościoła pw. św. Kajetana.
  • 1826 r. – konsekracja kościoła przez biskupa Jana Podhorodeńskiego.
  • 1845 r. – budowa świątyni św. Mikołaja.
  • 1849 r. – budowa świątyni Narodzenia Najświętszej Bogurodzicy.
  • 1868 r. – uwolnienie mieszkańców miasta od pańszczyzny.
  • 1875 r. – otwarcie publicznej szkoły jednoklasowej, która w 1902 r. stała się dwuklasową.
  • 1910 r. – budowa synagogi.
  • 1921 r. – Bereźne odchodzi do Polski.
  • 1925 r. – Bereźne wchodzi w skład powiatu kostopolskiego.
  • 1939 r. – Wołyń wchodzi w skład Związku Radzieckiego; Bereźne znalazło się w obwodzie rówieńskim.
  • 6 lipca 1941 r. – 9 stycznia 1944 r. – niemiecka okupacja miasta.
  • 28 sierpnia 1942 r. – egzekucja 3860 Żydów w Bereźnem.
  • 1945 r. – ostatnia msza święta w kościele pw. św. Kajetana.
  • 1957 r. – Bereźne otrzymuje status osiedla typu miejskiego.
  • 1998 r. – Rada Osiedla Bereźne swoją uchwałą przyjęła współczesny herb i flagę Bereźnego.
  • 21 grudnia 2000 r. – na mocy uchwały Rady Najwyższej Ukrainy nr 2193-ІІІ osiedle typu miejskiego Bereźne otrzymało status miasta o znaczeniu rejonowym.
  • 2002 r. – budowa cerkwi Opieki Matki Bożej Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Kijowskiego.
  • 2008 r. – budowa cerkwi Narodzenia Najświętszej Bogurodzicy Ukraińskiego Kościoła Autokefalicznego (kontynuującej tradycję wcześniejszej świątyni zburzonej przez władze komunistyczne w 1957 r.).
  • 2012 r. – budowa w mieście cerkwi Trójcy Świętej.

ArcheologiaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

(na podstawie badań O. P. Wojtiuka i O. Ju. Czernyckiego)

Badania archeologiczne wykazały, że na tym trenie ludzie mieszkali w bardzo dawnych czasach. Pierwsze ślady osadnictwa należą do epoki brązu (ІІ tysiąclecie p.n.e.). Na początku n.e. terytorium regionu zamieszkiwało plemię Dulebów (albo Wołynian) należących do południowo-zachodniej grupy Słowian. W uroczysku Mogiłki w pobliżu osiedla Sosnowe rozkopano staroruski kurhan, w którym odkryto skarb monet rzymskich. W 1974 r. na terenie rezerwatu, na prawym brzegu rzeki Słucz, ekspedycja Rówieńskiego Muzeum Krajoznawczego odkryła staroruskie grodziska z Х–ХІІ w.: we wsiach Hubków, Marynin, Bilczaki. Świadczy to o tym, że tereny te od dawnych czasów, jeszcze z I tysiąclecia n.e., były zamieszkiwane przez duże skupiska ludności prasłowiańskiej. Grody te powstały prawdopodobnie w wyniku rozwoju ówczesnego społeczeństwa i służyły obronie północno-wschodnich rubieży ziemi pohoryńskich dawnej Rusi przed atakami nieprzyjaciół.

Miasto Bereźno

  • Osada z ІІІ w. położona w odległości 2 km od miasta w uroczysku Kozacka Góra. Zajmuje wysoki piaszczysty cypel prawego brzegu macierzystego rzeki Słucz na obszarze 50 х 50 m. Teren jest gęsto porośnięty sosnowym lasem.
  • Obozowisko kultury świderskiej. Zajmuje obszar, gdzie terasę borową przecina droga Bereźne – Bałaszówka na piaszczystym cyplu prawego brzegu macierzystego rzeki Słucz na obszarze 200 х 70 m. Teren jest gęsto porośnięty sosnowym lasem.
  • Obozowisko kultury świderskiej. Zajmuje obszar, gdzie terasę borową przecina droga Bereźne – Bałaszówka na południe od trasy.
  • Obozowisko kultury świderskiej. Zajmuje obszar, gdzie terasę borową przecina droga Bereźne – Bałaszówka w odległości 200 m na południe od trasy na piaszczystym cyplu prawego brzegu macierzystego rzeki Słucz na obszarze 10 х 5 m. Teren jest gęsto porośnięty sosnowym lasem.
  • Obozowisko z IX tysiąclecia p.n.e. Zajmuje obszar, gdzie terasę borową przecina droga Bereźne – Bałaszówka w odległości 500 m na południe od trasy na piaszczystym cyplu prawego brzegu macierzystego rzeki Słucz. Teren jest gęsto porośnięty sosnowym lasem. Na terenie zabytku znajduje się kopalnia piasku.
  • Obozowisko z IX tysiąclecia p.n.e. Osada jest położona w odległości 1 km na północny wschód od Budzkiej Góry na skraju terasy borowej obok drogi do wsi Chotyń.
  • Obozowiska (20) z IX tysiąclecia p.n.e. usytuowane na prawym brzegu rzeki Słucz około chutoru Werba w uroczysku Krąg. W trakcie prowadzenia prac badawczych stwierdzono, że obozowisko jest pokryte darnią, znaleziono fragmenty narzędzi krzemiennych.

Instytucje religijneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Parafia rzymskokatolicka

Ze źródeł archiwalnych wiadomo, że parafię rzymskokatolicką w mieście erygowano na początku ХVII w., ponieważ w mieście był drewniany kościół zbudowany w 1616 r. z fundacji Mikołaja Siemaszki, kasztelana bracławskiego. Pod koniec ХVII w. świątynia ta została jednak zniszczona przez kozaków i Tatarów. Na rok 1717 datowana iest odbudowa kościoła rzymskokatolickiego (przy wsparciu Jana Daniłowicza). Nowy murowany kościół o długości 25 m, szerokości 13 m i wysokości 11 m zbudowano z fundacji Michała Korzeniowskiego i jego małżonki Anny. W 1813 r. wzniesiono murowany kościół rzymskokatolicki pw. św. Kajetana. Konsekracji świątyni dokonał w 1826 r. biskup Jan Podhorodeński.

W pobliżu kościoła rosło wiele drzew owocowych. Według opowieści starszych mieszkańców miasta, mieszkały tutaj siostry zakonne, który nauczały dziewczęta szycia, haftowania, śpiewu i modlitw. Posługę kapłańską w kościele pełnił ks. Mieczysław Rossowski (ur. w 1894 r. w Warszawie), poprzednim proboszczem był ks. Wacław Batowski. Ostatnia msza święta w kościele sprawowana była w dniu 1 czerwca 1945 roku. Po wysiedleniu Polaków z miasta w czerwcu 1945 r. wnętrza kościoła zostały obrabowane, świątynia zaś uległa zniszczeniu. Po wojnie, w okresie kampanii antykościelnej, budynek kościoła był użytkowany jako magazyn zboża, później na tym miejscu ówczesne władze wybudowały mleczarnię. W 1963 r. kościół został rozebrany, natomiast w budynkach, gdzie wcześniej mieszkały siostry zakonne, urządzono liceum dla dorosłych.

Parafia prawosławna

W 1845 r. rozpoczęto budowę cerkwi św. Mikołaja z fundacji Michała Korzeniowskiego, а w 1849 r. – cerkwi Narodzenia Najświętszej Bogurodzicy. Na początku ХХ w. na proboszcza parafii został mianowany ks. Mykoła Buchowycz, który pełnił posługę w świątyni ponad 40 lat. W lipcu 1941 r. podczas ofensywy wojsk niemieckich na Bereźne cerkiew została zniszczona, a w 1957 r. całkiem rozebrana. Cegłę z cerkwi wykorzystano do budowy budynków miejskich budynków administracyjnych.

Przy ul. Koreckiej usytuowana była kaplica. Starsi mieszkańcy miasta powiadają, że została zbudowana z fundacji Pyłypa Markowa, który na chutorze Szemanycha zbudował niewielką cegielnię. Produkowana tam cegła była wysokiej jakości i dobrze się sprzedawała. Markow postanowił zbudować ceglaną kaplicę na terenie dawnego zaniedbanego cmentarza żydowskiego. Na początku ХХ w. cmentarz traktowano jako nieczynny i niektórzy mieszkańcy zaczęli budować tu swoje domy. Aby zapobiec budowie, Markow ufundował kaplicę, która zaczęła funkcjonować w 1912 roku. Co roku na wiosenne święto św. Mikołaja odbywała się w tym miejscu procesja. Każdy chętny mógł pomodlić się w tej kaplicy. Obiekt służył mieszkańcom Bereźnego do początku lat 60-tych ХХ wieku i został wysadzony w powietrze w okresie kolejnego nasilenia walki z religią. Na początku lat 1990-tych na miejscu zburzonej kaplicy mieszkańcy Bereźnego postawili duży krzyż.

Społeczność żydowska

Społeczność żydowska Bereźnego zbudowała na terenie miasta kilka bożnic. Synagoga (Bejt knesset) odgrywała ważną rolę w życiu Żydów. Był to dla nich nie tylko dom modlitwy, lecz także miejsce spotkań całej społeczności. Przy synagogach były organizowane szkoły. Wszystko w synagodze miało służyć głównemu celowi – spotkaniu z Bogiem. Wszystkie synagogi były orientowane w kierunku Jerozolimy, gdzie kiedyś stała Świątynia.

Synagogi i budynek rabina w Bereźnem były usytuowane obok budynków mieszkalnych przy ul. Szkolnej. Główna bożnica żydowska została zbudowana w 1910 roku. Wielka Synagoga z gwiazdą i księżycem pośrodku wznosiła się nad innymi budynkami na rogu ulic Szkolnej i Koreckiej.

Budynek zbudowany na planie prostokąta o bokach 9 х 12 m utrzymany był w konserwatywnych tradycjach żydowskiej architektury sakralnej. Przy ścianie wschodniej stał emud (pulpit), przy którym rabin Icyk, syn Josela, modlił się w „Jamim Noraim” („Straszne Dni”) po lewej stronie od Aron ha-kodesz, gdzie przechowywano zwoje Tory ze srebrnymi koronami i złotymi dzwoneczkami, ozdobione czerwonym owocem granatu. Przy wejściu stała skrzynka na świece, a po prawej stronie na górze znajdował się babiniec. W Wielkiej Synagodze modlili się głównie chasydzi rabbiego Szmuelke i większość Żydów Bereźnego na wielkie święta, takie jak Rosz ha-Szana i Jom Kippur.

W Wielkiej Synagodze były również osobne małe salki modlitewne dla stolarzy, krawców i szewców. W nich modlono się w dni powszednie (duża sala przeznaczona była na nabożeństwa szabatowe).

W Bereźnem były także inne synagogi. W najstarszej bożnicy modliła się większość Żydów miasta, a także chasydzi ze Stolina i inni. Modlono się tutaj po południu i podczas nabożeństwa wieczornego w soboty. W jednej z synagog posługę pełnił rabin Icchok Biczkes. Ponadto istniała synagoga Abrahama przy ulicy Komisarskiej.

Budynek głównej Wielkiej Synagogi został przebudowany i zmienił swoje przeznaczenie.

Starsi mieszkańcy miasta pamiętają o tym, że po wojnie w tym budynku był urząd stanu cywilnego. Budynek stoi do dziś przy ul. Buchowycza 3. Przy synagogach działały szkoły dla dzieci.

Na osobną wzmiankę zasługuje dynastia rabinów, która przeniosła się do miasta na początku XIX wieku, gdyż to właśnie dzięki niej Bereźne w pewnym stopniu stało się znane w świecie. Pierwszym rabinem, który zapoczątkował bereźneńską dynastię, był rabbi Jechiel Michele Peczenik z poleskiego miasta Stolina. Miejscowy dziedzic nadał mu ziemię w Bereźnem i pomógł wybudować dom.

Peczenik był synem magida, uczniem magida z Międzyrzeca, wnukiem rabina Dawida Haloja, a zarazem zięciem wielkiego działacza chasydzkiego, rabina Jechiela Michla, magida ze Złoczowa. Już będąc w Stolinie, rabin Michele wraz ze swym synem Icykiem, zięciem rabina Arona z Czarnobyla, siedział dniem i nocą, studiując Torę. Żona rabina pracowała w sklepie, była żywicielką rodziny, aby jej mąż i syn mogli oddawać się studiom. Rabin Icyk był otaczany czcią i miłością przez mieszkańców Czarnobyla, którzy traktowali go jako geniusza.

Bereźneńska dynastia rozwinęła się właśnie za czasów rabina Icyka, którego darzyli szacunkiem nawet chrześcijanie i przychodzili do niego zasięgnąć rady. Większość chasydów w Bereźnem byli zwykłymi rzemieślnikami, którzy ślepo podążali za swoim rabinem i wierzyli mu bezgranicznie, oddając swój los w jego ręce. Rabin Icyk zapoznawał ich z przykazaniami Tory, pełnymi głębokiej wiary w Najwyższego. W chwili smutku i zmartwienia Żydzi zwracali się do rabina i w jego obecności zapominali o nieszczęściu i podnosili się na duchu.

W roku 1865 rabin Icyk zmarł i jego miejsce zajął syn, rabin Josele, ale tylko na cztery lata. Tego jednak wystarczyło, by zostawił po sobie wiele cudownych opowieści. Sama jego śmierć odbiła się szerokim echem wśród chasydów. W te dni wielu chasydów przyjechało do miasteczka na okres Jamim Noraim (dziesięć dni dzielące Rosz ha-Szana i Jom Kippur). Rabin zatrzymał wszystkich do Simchat Tora, mówiąc im, że nie pożałują tego. W noc przed Simchat Tora wezwał swoich synów i powiedział im, co mają robić dalej. Całą noc spędził z chasydami i następnego ranka zmarł. Miał zaledwie 36 lat.

Po śmierci rabina Josele pozostała jego wdowa Perele i jego pradziadek rabbi Aron Czarnobyler. Jego najstarszy syn Szmuelke miał osiemnaście lat. Rabin Aron Czarnobyler polecił, aby Szmuelke został rabinem Bereznego. Tak też się stało: rabbi Szmuelke sprawował duchową opiekę nad chasydami w Bereźnem przez 49 lat. Zmarł w 1917 roku. Prawdopodobnie, był spokrewniony ze światowej sławy rabinem Issacharem Dowem Rokeachem, który miał bardzo konserwatywne poglądy i był przeciwnikiem syjonizmu. Po śmierci rabina Szmuelke jego miejsce zajął jego najstarszy syn Icyk.

Rabin Icyk ożenił się z Chajele, która sama prowadziła gospodarstwo domowe. Urodziła mu dwóch synów i dwie córki. Rabina Icyka lubiano na całym Wołyniu i Polesiu. Pełnił posługę rabina od końca 1917 r. do końca 1939 r. i miał szczęście nie dożyć epoki Hitlera.

Z tejże dynastii wywodził się rabin Chaimke Tojbman z Bereźnego.

Zgodnie z „Budżetem gminy żydowskiej w Bereźnem z 1939 r.”, na czele rabinatu gminy stał rabin Aron-Ber Baraza. Na utrzymanie synagogi w Bereźnem w 1939 r. wydano 250 złotych, a na utrzymanie cmentarza żydowskiego – 600 złotych (w 1938 r. – 350 złotych).

Obecnie w mieście funkcjonują następujące wspólnoty wyznaniowe:

  • Wspólnota wiernych parafii św. Mikołaja eparchii sarneńskiej Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego. Adres: ul. Kotlarewśkoho 41, 34600 Bereźne, obwód rówieński. Proboszcz: ks. Serhij Zabejda.
  • Wspólnota wiernych parafii Opieki Matki Bożej eparchii rówieńskiej Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Kijowskiego. Adres: ul. Franka 7, 34600 Bereźne, obwód rówieński. Proboszcz: ks. dziekan Myrosław Synycia. Świątynia została założona w 1996 r. i konsekrowana w dniu 14 października 2002 roku.
  • Wspólnota wiernych parafii Świętej Trójcy eparchii sarneńskiej Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego. Adres: ul. Andrijiwśka 41, 34600 Bereźne, obwód rówieński. Proboszcz: ks. dziekan Ihor Kospa.
  • Wspólnota wiernych parafii Narodzenia Najświętszej Bogurodzicy eparchii rówieńsko-wołyńskiej Ukraińskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Adres: ul. Kyjiwśka 17a, 34600 Bereźne, obwód rówieński. Proboszcz: ks. Nazarij Momotiuk. Świątynia została założona w 2007 roku. Od 21 września 2012 r. znajduje się tutaj ikona z relikwiami św. wielkomęczennika i uzdrowiciela Pantaleona.
  • Wspólnota religijna Świadków Jehowy. Adres: ul. Tekliwśka 9, 34600 Bereźne, obwód rówieński. Starszy zboru: Jurij Zbanacki.
  • Wspólnota wiernych kościoła Ewangelicznych Chrześcijan Baptystów w Bereźnem należącego do Rówieńskiego Obwodowego Zjednoczenia Kościołów Ewangelicznych Chrześcijan Baptystów. Adres: ul. Budiwelnykiw 10, 34600 Bereźne, obwód rówieński.
  • Wspólnota religijna Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w Bereźnem należącego do Zachodniej Konfederacji Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w Ukrainie. Adres: ul. Andrijiwśka 51/10, 34600 Bereźne, obwód rówieński. Pastor: Ihor Topołewski.

Instytucje świeckieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Przy ulicy Kościelnej nad rzeką Słuczą w 1902 r. zbudowano gmach (obecnie w tym budynku pod nr 21 mieści się Rejonowy Wydział Oświaty), w którym otwarto dwuklasową szkołę publiczną, w której nauka odbywała się przez 5 lat. Uchwałą o utworzeniu szkoły przyjęta została jeszcze w roku 1866.

Według przekazów świadków tych wydarzeń, hrabia Małyński przekazał w darze Martynowi Marcenkowskiemu drewno na budowę domu, ten jednak nie wybudował własnego mieszkania, tylko wykorzystał materiał do budowy szkoły, którą tradycyjnie do tego czasu nazywano „Białą”. Dyrektorem dwuklasowej szkoły był najpierw M. Marcenkowski, przez pewien czas jego syn Jewhen pracował w niej jako nauczyciel. Nauka w szkole odbywała się w języku rosyjskim. Od 1917 po 1920 r. niektórymi przerwami funkcjonowała wyższa szkoła początkowa z ukraińskim językiem nauczania.

Na miejscu dzisiejszego Rejonowego Domu Kultury (ul. Kyjiwśka 6) były magazyny lnu. Pomieszczenia użytkowano również po wojnie. Starsi mieszkańcy miasta powiadają, że potem je rozebrano i wybudowano na tym miejscu dom kultury.

Przy ulicy Lipki (dzisiejsza Buchowycza), która zaczynała swój bieg od dzisiejszej ulicy Kyjiwśkiej, zajmowała część dzisiejszej ulicy Buchowycza i biegła dalej na Sielec, usytuowany był budynek zarządcy miasta, czyli zarządcy dóbr Emanuela hrabiego Małyńskiego (ul. Kyjiwśka 8). Do 1939 r. Bereźne było gniazdem rodu Małyńskich. Dom zarządcy został zbudowany w latach 1901–1905. Wiadomo, że zarządcą majątku Emanuela hrabiego Małyńskiego do lat 1920-tych był Michał Jastrzębowski, następnie zastąpił go Włodzimierz Berezowski, który pracował do 1939 roku. Zarządca zajmował się produkcją, lasem, rolnictwem, handlem i prowadził rozliczenia. Do połowy lat 1920-tych w budynku dzisiejszego muzeum krajoznawczego mieściło się biuro zarządcy. Z połowy lat 1920-tych w tym budynku miała próby polska orkiestra wojskowa, zbierali się tu także oficerowie, żeby pograć w karty i spędzić czas wolny. W okresie okupacji niemieckiej budynek nie był użytkowany. Najbardziej tragiczna karta w historii budowli przypada na okres od roku 1944 do pierwszej połowy lat 1950-tych. W 1944 r. ulokowano tutaj sztab NKWD, zaś w dużych, dwukondygnacyjnych lochach budynku mieściło się więzienie. W latach 40–50-tych ubiegłego wieku w lochach tych zamordowano setki ukraińskich patriotów. Później budynek przebudowano (dobudowano nad nim piętro). W latach 60–70-tych ubiegłego wieku budynek był siedzibą biblioteki rejonowej. W 1979 r. władze postanowiły ulokować tutaj rejonowe muzeum krajoznawcze.

Miasto było siedzibą gminy (urząd mieścił się w dzisiejszym budynku komisariatu wojskowego pod adresem: ul. Korećka 48). Budynek został zbudowany jeszcze w 1908 roku. Jak świadczą dokumenty przechowywane w Archiwum Państwowym Obwodu Rówieńskiego, w 1928 r. na czele magistratu Bereźnego stał burmistrz Terłecki (Polak), z kolei jego zastępcami byli Jan Piwoński (Polak) i Kleofas Brunon (Żyd). Radnych było 12 osób, w tym 1 Polak i 11 Żydów. Wśród 21 ławników Rady Miasta i Urzędu Miasta było 17 Żydów.

Do głównych zajęć Żydów należały handel, rzemiosła, przewozy transportowe. Wielu Żydów było również wśród nauczycieli, a wśród lokalnych pracowników ochrony zdrowia stanowili oni 60 procent. Świadczy to o tym, że społeczność żydowska Bereźnego odgrywała ważną rolę w rozwoju społeczno-ekonomicznym miasteczka. Ludność żydowska posiadała własne organy samorządowe – kahały, w latach 20–30-tych XX wieku – gminy żydowskie. Społeczności żydowskie placówki szkoły, szpitale, przytułki. Przy ul. Rzemieślniczej (dzisiejsza Nazaruka) znajdowało się wiele warsztatów rzemieślniczych. W latach 1930-tych w mieście było około 90 warsztatów chałupniczych.

W latach 1930-tych w domu Kłyma Baranczuka (naprzeciwko urzędu gminy) mieściła się czytelnia organizacji społecznej „Proswita”.
Wiadomo, że w 1865 r. w Bereźnem otwarto szkołę parafialną, do której uczęszczało do dwudziestu uczniów. Szkoła ta mieściła się w drewnianym budynku na dwie sale klasowe i była usytuowana na terenie dzisiejszego komisariatu wojskowego.

W mieście ponadto funkcjonowała łaźnia, urząd pocztowy, komisariat, mieścił się polski garnizon wojskowy, którego budynki zachowały się do dziś, ale w zmienionej postaci: obecnie są to budynki przychodni rejonowej (ul. Kyjiwśka 9), policji (ul. Kyjiwśka 12), urzędu gospodarki rolnej (ul. Kyjiwśka). W okolicy Sielca znajdował się browar, przy ulicy Lipki na rogu dzisiejszych ulic Kyjiwśkiej i Buchowycza – apteka i szpital na 24 miejsca (pod nazwą „Bezpłatny Punkt Ambulatoryjny”). W latach 60–80-tych ubiegłego wieku budynek urzędu pocztowego był użytkowany jako przedszkole. Pod koniec ХХ wieku na tym miejscu mieszkańcy miasta zaczęli budować cerkiew Opieki Matki Bożej. Budowa świątyni została ukończona w 2000 roku.

W mieście funkcjonowała remiza strażacka (budynek pod adresem: ul. Andrijiwśka 52, który następnie rozebrano), wiatrak i młyn wodny (znajdował się na miejscu dzisiejszej szkoły muzycznej), którego właścicielem był Żyd. Starsi mieszkańcy miasta wspominają, że wiatrak stał jeszcze w latach 1960-tych.

Na miejscu dzisiejszej cerkwi Święte Trójcy było kilka budynków mieszkalnych, w tym dom miejscowego fotografika Mytrofana Jancewicza i atelier fotograficzne. W jednej z budowli (która dzisiaj jest siedzibą biblioteki liceum humanistycznego) w latach okupacji niemieckiej mieściło się Gestapo.

Dzisiejsze magazyny rejonowego węzła telekomunikacji w okresie II Rzeczypospolitej znane były jako centrum rozrywkowe – tam przy ulicy Komisarskiej mieścił się klub „Ogniewo” (budynek przetrwał do dziś). Wystawiano tam przedstawienia w języku jidysz odwiedzane przez wielu mieszkańców miasta. W Bereźnem działały dwa żydowskie kółka dramatyczne – jeden przy bibliotece „Pereca”, drugi zaś syjonistyczny. Często wystawiały spektakle wspólnie.

Grupa działaczy syjonistycznych z Sz. Rozenhakiem na czele, do której należeli m.in Szmuel Zilbersztejn, Mosze Bulba, Welwl Litwak i Naftali Bejgl, założyła w Bereźnem szkoły Tarbut. Jeden z nauczycieli, Bencjon Bejgl, nauczał języka hebrajskiego w chederze rabina Eliezera Fajwisza Medweda. Do najbardziej znanych należał nauczyciel Jakow Ajzman, który zasłynął jako intelektualista, filozof, marksista, popularyzator Kanta i Hegla.

Założono bibliotekę Tarbutu, w której zbiorach były głównie książki w języku hebrajskim i na jidysz. Jako bibliotekarze nieodpłatnie pracowali Gendler, Szmuel Tojbman i inni.

W latach 30-tych ХХ w. w miecie funkcjonowała żydowska szkoła podstawowa. Dzisiaj na jej miejscu znajduje się pomnik żołnierzom radzieckim poległym w Afganistanie. Przy ul. Pocztowej mieściła się biblioteka im. Pereca. Była to przestrzenna sala, wzdłuż ścian której stały pojemne regały z książkami w języku jidysz. Znajdowały się tam prace klasyków żydowskich i arcydzieła literatury światowej. Była to jedna z najlepiej wyposażonych bibliotek w obwodzie. Jako bibliotekarze pracowali w niej Jankiel Pinchusowicz i Fejga Liberzon, którzy zapewniali czytelnikom fachową pomoc. Wychowali całe pokolenie czytelników. Biblioteka Tarbutu nie mogła konkurować z bogactwem biblioteki im. Pereca.

W budynku tym mieścił się także urząd pocztowy. Po wojnie przebudowano go na potrzeby przedszkola. Obecnie w miejscu, gdzie była biblioteka, znajduje się cerkiew prawosławna Opieki Matki Bożej.

W Bereźnem były się dwie czytelnie. Jedna znajdowała się około biblioteki im. Pereca (ul. Posztowa), druga zaś przy ul. Komisarskiej. Odbywały się tam także spotkania literackie i wykłady.

Do najpopularniejszych wśród Żydów tytułów prasowych przed wojną należały gazety „Momen” i „Woliner Sztime”.
Na miejscu dzisiejszego kina, jak wspominają starsi mieszkańcy, znajdował się mlewnik (który rozdrabniał kaszę) i – później – tłocznia oleju napędzana parą wołów.

O prześladowaniach Żydów przez nazistów wiedzą wszyscy. Nie było wyjątkiem Bereźno, w którym większość mieszkańców stanowili właśnie Żydzi. Z początkiem okupacji miasta całe życie społeczności żydowskiej było ściśle reglamentowane. Zgodnie z rozkazem komisarza okręgu Beyera (komisariat okręgu znajdował się w Kostopolu) z dnia 17 września 1941 r. wszyscy Żydzi mieli nosić specjalny znak w postaci żółtego koła odróżniający ich od osób innych narodowości. Jeśli Żyd wychodził na ulicę bez tego znaku, groziła mu śmierć. Jednocześnie sporządzono dokumenty dotyczące handlu w mieście, ponieważ ta sfera działalności należała właśnie do Żydów. Ich drobne przedsiębiorstwa miały być oznaczone specjalnymi szyldami z napisem „Przedsiębiorstwo żydowskie”.

Mieszkanka Bereźnego Olha Bernacka (rocznik 1925) wspomina o tym, że Żydów zmuszano do noszenia znaków odróżniających na plecach. W przypadku gdyby w taki sposób oznakowana osoba uciekała, niemiecka kula miała trafić w same serce. Ponadto między 8 godziną wieczorem a 7 godziną rano Żydów obowiązywał zakaz wychodzenia na ulicę pod groźbą rozstrzelania.

Następnie wydano jeszcze bardziej restrykcyjne rozporządzenia. Zgodnie z rozkazem komendanta rejonowego Milicji Narodowej (organ policyjny utworzony przez nazistów na okupowanym terytorium) w Bereźnem, wszyscy Żydzi bez zezwolenia komisarza okręgu mieli zakaz opuszczenia miejsca stałego pobytu, miały im zostać skonfiskowane wszystkie przedmioty z metali kolorowych, wszystkie narzędzia rolnicze oraz odebrane wszystkie grunty. „Należy spisać całą żydowską własność ziemską… Nie ma mowy o samodzielnym żydowskim gospodarowaniu w przyszłości… Kartki na przemiał nie mogą być wydawane Żydom” – oznajmiały okólniki. Zawarcie małżeństw z Żydami było ściśle zabronione. Żydom zakazano nawet korzystania z usług pocztowych. Do początku 1942 r. spisano całe mienie żydowskie. Tak więc Żydom nie pozostawało żadnej możliwości do prowadzenia samodzielnych gospodarstw. Złamanie wyżej wymienionych rozporządzeń karane było według norm prawa wojennego.

Jedną z pierwszych uchwał nazistów na wszystkich okupowanych terenach był nakaz obowiązkowej rejestracji Żydów. Przypisy te były, metaforycznie mówiąc, preludium do okrutnej egzekucji, której wkrótce dokonano na ludności cywilnej. Następnym krokiem stała się kompletna izolacja Żydów od ludności nieżydowskiej. W celu ułatwienia rozwiązania „kwestii żydowskiej” naziści utworzyli miejsca ich zwartego zamieszkania – getta (odizolowane tereny przeznaczone do zamieszkania mniejszości dyskryminowanej ze względu na narodowość, rasę lub religię). Według opowieści świadków, getto w Bereźnem było urządzone w centrum miasta, w okolicy gdzie przebiega dzisiejszy zaułek Wysznewyj, i zajmowało duży obszar (obecnie jest to teren targu i liceum-internatu). Getto ogrodzono drutem kolczastym pod napięciem. Zrobiono to bardziej dla zastraszenia niż dla tego, by kogoś zabić. Tam, za drutem kolczastym, przez wiele dni dorośli, dzieci i osoby starsze pokornie czekali na swój los, który później okazał się dla nich tragiczny...

Do getta spędzono około 4 tysięcy Żydów z Bereźnego. Panował tu restrykcyjny reżim, teren był pilnie strzeżony przez milicję. Nie pozwalano na wwóz żywności, wywołano sztuczny głód. Niemcy korzystali na tym i za najmniejsze ustępstwa na rzecz Żydów otrzymywali od nich złoto i klejnoty.

Dokumenty przechowywane w Archiwum Państwowym Obwodu Rówieńskiego przekonująco świadczą o tym, że eksterminacja żydowskiej ludności cywilnej była uprzednio zaplanowaną akcją, i pozwalają poczuć atmosferę, w której musieli żyć ci ludzie oczekujący na „ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej”.

Zaplanowana przez nazistów egzekucja na Żydach miała miejsce w dniach 25–28 sierpnia 1942 roku. W ciągu kilku dni za miastem rozstrzelano 3860 Żydów. Później na tym obszarze założono Bereźneński Państwowy Park Dendrologiczny, a pod koniec lat 1980-tych na miejscu egzekucji postawiono tablicę pamiątkową.

UrbanistykaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

(Studium Natalii Trochluk, dyrektor Bereźneńskiego Muzeum Krajoznawczego)

Ważnym źródłem w badaniach nad historią miasta jest jego toponimika. Najwcześniejsze ulice rozumiane jako drogi przejazdowe ze zbudowanymi po obie strony budynkami albo po prostu drogi w samym mieście lub prowadzące za jego granice powstały jeszcze w XVI wieku. To właśnie wtedy Bereźne uzyskało prawa miejskie i otrzymało status miasta. W tym okresie ulice nie miały jeszcze nazw własnych.

Na planie Bereźnego z 1922 r. dokładnie widać kwartały mieszkalne. Odnotowane są nazwy poszczególnych dzielnic miasta: Stare Miasto (w przybliżeniu obejmuje obszar dzisiejszego centrum miasta), Nowe Miasto (dzisiejsza ulica Łesi Ukrajinky, część ulicy Korećkiej). Na planie miasta zaznaczony jest Sielec (dzisiejsza ulica Buchowycza i część Horodyszcza) i Teklówka.

Dzielnica targowa miasta (plac Rynek albo Handlowy) miała kształt prostokąta. Znajdowały się tutaj małe sklepiki. W mieście było około 90 sklepików, z których większość znajdowała się przy rynku. Główne ulice Bereźnego służyły jako ważniejsze szlaki wskazujące kierunki relacji handlowych: tak na przykład ulica Korecka prowadziła do Korca.

W dawnych nazwach ulic pojawiają się także nazwy konkretnych obiektów miejskich: ulica Gminna (znajdował się na niej urząd gminy), ulica Szkolna (znajdowała się tam szkoła), ulica Łazienna (przy której stała łaźnia), ulica Pocztowa (w czasach II Rzeczypospolitej mieścił się tutaj urząd pocztowy), ulica Kościelna (był przy niej usytuowany kościół rzymskokatolicki). Wspomniana jest ulica Zamkowa (nawiązująca zapewne do zamku Marianny Siemaszkówny z początku XVII w.). Sam zamek znajdował się nieopodal kościoła w tejże dzielnicy i był prawdopodobnie drewniany.

Nazwa ulicy Rzemieślniczej nawiązuje do działalności lokalnych mieszkańców. Zawody rzemieślnicze były najbardziej rozpowszechnione w mieście. Czasami ulicy były nazywane imionami właścicieli usytuowanych przy nich budynków: tak na przykład przy ul. Kulasowej, zgodnie z podaniem, mieszkał gospodarz o nazwisku lub przezwisku Kulas).

Na planie Bereźnego ukazane są następujące ulice: Sadowa, Lipki, Słomiana, Dermań, Komisarska, Żukowska. Na ulicy Słomianej (dzisiejsza ulica Kotlarewśkoho) mieszkali chłopi, których domy były kryte strzechą.

Centralna ulica miasta (obecnie Andrijiwśka) w latach 20-tych ubiegłego wieku nazywała się Komisarska. Przy tej ulicy znajdował się komisariat policji. Na planach z drugiej połowy lat 30-tych ulicy Komisarskiej nie ma, jest natomiast ulica Józefa Piłsudskiego nazwana ku czci wybitnego polskiego męża stanu i Marszałka Polski.

W „Alfabetycznym indeksie do księgi rejestracji mieszkańców miasta Bereźnego za rok 1934” wymienione są ulice Jana Kilińskiego (nazwana ku czci jednego z dowódców powstania kościuszkowskiego) i ulica Berka Joselewicza (polski oficer i uczestnik wojen napoleońskich). W Polsce zachowała się pamięć o Berku Joselewiczu, który stał się symbolem bohaterstwa w walce o niepodległość Polski. Niestety dziś nie wiadomo, gdzie dokładnie znajdowały się ulicy Kilińskiego i Joselewicza.

Ulica Kościelna (od 1947 r. ulica Iwana Franka) była małą uliczką o gęstej zabudowie. Starsi mieszkańcy powiadają, że dawniej miała nazwę Młynowska.

Krótka wycieczka w przeszłość świadczy o tym, że na tej ulicy znajdował się kościół rzymskokatolicki pw. św. Kajetana. W pobliżu kościoła znajdował się grobowiec rodzinny Małyńskich w postaci kaplicy, pod którą był głęboki grób. Obiekt ten zachował się do dziś i znajduje się na terenie szkoły-internatu.

Wiadomo, że w tym miejscu nad Słuczą w XVIII – na początku XIX wieku był cmentarz prawosławny, który w XIX w. był już nieczynny. Po wojnie przy tej ulicy był usytuowany bank (obecnie tego budynku już nie ma).

Ulica Lipki (dzisiejsza Buchowycza) była obsadzona lipami. Pod koniec lat 40-tych ubiegłego wieku ulica ta nie figuruje już na planie miasta, pojawiła się za to w tej dzielnicy niewielka ulica nazwana ku czci Ernesta Telmana, przywódcy niemieckich komunistów, która była prostopadła do dzisiejszej ulicy Szewczenko. W tej postaci istnieje do dziś.

Sielec zaczynał się za dzisiejszymi budynkami szpitala rejonowego. Przy tej ulicy usytuowane były budynki polskiego garnizonu wojskowego. Było ich niewiele, przetrwały one do dziś, ale w zmienionej postaci: są to budynki przychodni rejonowej (ul. Kyjiwśka 9), policji (ul. Kyjiwśka 12) oraz urzędu gospodarki rolnej (ul. Kyjiwśka).

W tej części ulicy Kyjiwśkiej nie było już zabudowy.

Na planie Bereźnego zaznaczono park Małyńskiego, który zajmował rozległy obszar począwszy od centralnej ulicy (dzisiejsza okolica szkoły muzycznej i przedszkola „Romaszka”). Park zajmował teren dzisiejszego stawu i dużą część ulicy Kijiwśkiej.

Za parkiem znajdowały się cmentarze polski i żydowski (obecnie jest to część terenu Bereźneńskiego Gospodarstwa Leśnego i miejskiego parku wypoczynku). Cmentarz żydowski był położony trochę dalej na północ – nieopodal dzisiejszego cmentarza „Sełeckiego” (starsi mieszkańcy powiadają, że cmentarz ten również był żydowski, ale na początku XX wieku zaczęto tu chować prawosławnych). Za czasów radzieckich wykopano sztuczny zbiornik wodny. Z kolei na planie z roku 1922 zaznaczono niewielki strumień, który bierze swój początek na bagnistym obszarze w okolicy dzisiejszej ulicy Szewczenko i płynie aż na Horodyszcze.

Przy tej ulicy usytuowana była cerkiew prawosławna pw. Narodzenia Najświętszej Bogurodzicy.

Interesujące dane można znaleźć w „Opisie historyczno-statystycznym cerkwi i parafii eparchii wołyńskiej za rok 1889”, w którego drugim tomie wymieniony jest majętny ziemianin Michał Małyński, który we wsi Sielec ufundował drewniany budynek dla duchownego i psalmisty oraz budowle gospodarcze przy nim.

Przy tej ulicy mieścił się browar (na Sielcu), którego właścicielem był prawdopodobnie Żyd.

Na planie miasta zaznaczono aptekę przy ul. Lipki, która znajdowała się na rogu dzisiejszych ulic Kyjiwśkiej i Buchowycza.
Wiadomo, że w czasach pierwszej wojny światowej przy ul. Lipki funkcjonował szpital na 24 miejsca (pod nazwą „Bezpłatny Punkt Ambulatoryjny”).

Tradycyjnie uważa się, że Bereźne miało trzy główne wjazdy z bramami. Lokalizacja pozostałości dwóch bram jest zaznaczona na planie miasta z 1922 r.: w zachodniej części miasta stała Brama Zachodnia, w południowej zaś Brama Południowa. Istnieje wersja, że trzeci wjazd istniał od strony północnej, w okolicy ulicy Lipki.

W 1945 r. z ulicy Lipki utworzono dwie ulice: Kyjiwśką i Perszoho Trawnia. Pod koniec ubiegłego wieku ulica Perszoho Trawnia zmieniła nazwę na ulicę Mykoły Buchowycza (ku czci duchownego cerkwi Narodzenia Najświętszej Bogurodzicy). Obecnie jest ona dużo dłuższa niż niegdysiejsza ulica Perszoho Trawnia.

Przy ulicy Kyjiwśkiej za czasów radzieckich pojawiło się wiele budynków administracyjnych i mieszkalnych.

Centralną ulicą w latach 20–30-tych ubiegłego wieku była Komisarska. W 1934 r. została nazwana ku czci Józefa Piłsudskiego, w 1947 r. zmieniła nazwę na ulicę Władimira Lenina. Obecnie jest to ulica Andrijiwśka. Brała swój początek w pobliżu około dzisiejszego dworca autobusowego i ciągnęła się do placu targowego. W tej dzielnicy w latach 1920–1930-tych ulica była gęsto zabudowana, szczególnie ta jej część, która przylegała do placu targowego. Na początku ulicy budynków było niewiele. Na planie miasta zaznaczono siedzibę straży pożarnej (na miejscu dzisiejszej pod adresem: ul. Andrijiwśka 52, budowla została rozbudowana), wiatrak oraz młyn wodny (który stał nad brzegiem dużego zbiornika wodnego). Na miejscu dzisiejszej świątyni pw. Świętej Trójcy zaznaczono kilka budynków mieszkalnych, w tym dom miejscowego fotografika Mytrofana Jancewicza i atelier fotograficzne. Przy tej ulicy (w pobliżu dzisiejszego hotelu) stała zachodnia brama miejska z ХVI wieku. Znajdowały się tutaj domy żydowskie. W jednym z budynków (obecnie jest to biblioteka Liceum Humanistycznego) w okresie okupacji niemieckiej mieściło się Gestapo.

Dzisiejsze magazyny rejonowego w okresie II Rzeczypospolitej znane były jako centrum rozrywkowe – tam przy ulicy Komisarskiej mieścił się klub „Ogniewo”.

W pobliżu dzisiejszego budynku telegrafu w latach 60–70-tych ubiegłego wieku znajdowała się placówka bankowa (kasa oszczędnościowa). W latach 1930-tych przy tej ulicy usytuowana była żydowska szkoła początkowa. Obecne na tym miejscu stoi memoriał ku czci żołnierzy radzieckich poległych w Afganistanie. Nieopodal, na miejscu dzisiejszego kina, jak wspominają starsi mieszkańcy, znajdował się mlewnik (który rozdrabniał kaszę) i – później – tłocznia oleju napędzana parą wołów.

Przy tej ulicy znajdował się budynek miejskiego aresztu i komisariatu policji z okresu II Rzeczypospolitej. Budowle te przetrwały do dziś w postaci przebudowanej (ul. Andrijiwśka 18 i 20). W czasach radzieckich przy tej ulicy mieścił się urząd miasta (dokładniej Rada Osiedla, ponieważ do roku 2000 Bereźne miało status osiedla). Obecnie jest to budynek pod numerem 13. Przy tejże ulicy (ul. Andrijiwśka 14) w latach 1960–1970-tych mieścił się rejonowy urząd pomocy społecznej i warsztat zegarmistrza. W budynku pod numerem 12 mieściła się szkoła muzyczna (w latach 70-tych pomieszczenie to zostało przekazane rejonowej przychodni stomatologicznej). W budynku nr 10 była stołówka „Czajna”, następnie budynek został rozszerzony i rozbudowany jako siedziba kawiarni „Berezowyj Haj”. Pod numerem 6 w czasach radzieckich mieścił się sklep nabiałowy. Obecnie znajduje się tam kawiarnia „Picerija”. W budynku nr 1 po wojnie mieścił się hotel, a w latach 50–60-tych budynek ten służył jako akademik zasadniczej szkoły zawodowej. Dzisiaj jest tu czytelnia biblioteki rejonowej oraz Rejonowe Archiwum Państwowe i Rejonowe Archiwum Pracy.
Prostopadłe do tej ulicy były z jednej strony Dermań (dzisiejsza ulica Szewczenko), Żukowska i Rzemieślnicza (dzisiejsza ulica Nazaruka). Na planie z 1947 r. zaznaczona jest także ulica Szolema Alejchema (nazwana ku czci znanego dziewiętnastowiecznego pisarza żydowskiego), na planie z 1922 r. tej ulicy jeszcze nie ma, widocznie została wytyczona później). W latach 1970-tych była nazwana ku czci Andrijana Nikołajewa, radzieckiego kosmonauty. Po wojnie przy tej ulicy znajdowała się redakcja gazety i biblioteka (ul. Korećka 4). Wiadomo, że w latach 1920-tych w tym budynku mieszkała wielodzietna rodzina (15 dzieci) Żyda Mordechaja Schreibera, który w 1926 r. wyemigrował do USA podczas drugiej fali emigracji. Budowle te przetrwały w postaci przebudowanej.

Ulica Rzemieślnicza leżała w starej dzielnicy żydowskiej. Wiadomo, że była tutaj apteka. Starsi mieszkańcy opowiadali, że apteka znajdowała się w budynku dzisiejszego Stowarzyszenia na Rzecz Obrony Ukrainy (TSOU) pod adresem: ul. Andrijiwśka 9. Podczas wylewania fundamentów pod sklep przy ulicy Andrijiwśkiej 7 (na rogu ulic Andrijiwśkiej i Nazaruka) znaleziono gliniane butelki apteczne z „wodą leczniczą” przekazane przez mieszkańca miasta S. W. Jaskowcia do muzeum krajoznawczego. Niektórzy starsi mieszkańcy wspominają, że w latach 1930-tych ulica ta nosiła nazwę 11 Listopada (dla uhonorowania polskiego Święta Niepodległości).

Dzisiejsza ulica Wysznewa wcześniej nazywała się Zamkowa. Wspomina się o istnieniu w mieście zamku, który należał do Marianny Siemaszkówny, córki starosty łuckiego Mikołaja Siemaszki, który zmarł w 1618 r. i był zaangażowany w budowę drewnianego kościoła pw. św. Kajetana. Marianna wyszła za mąż za Stanisława Daniłowicza (1596–1632) i wzięła w posągu zamek w Bereźnem wraz z mieszkańcami. Niektórzy starsi mieszkańcy pamiętają tę ulicę jako Przystańską (w czasach średniowiecznych była tu wielka przystań, ulica do dziś ma kształt przystani). Ulica była niewielka, jej wygląd prawie się nie zmienił. Po wojnie otrzymała nazwę Komsomolskiej, a w latach 90-tych ubiegłego wieku nazwano ją Wysznewa. Były tu usytuowane budynki mieszkalne.

Prostopadle do tej ulicy biegła niewielka uliczka Łazienna. Zapewne mieściła się tam łaźnia miejska i pralnia. Na planie widać wiele budynków mieszkalnych. Na planie z 1947 r. ulicy Łaziennej już nie ma. W latach 1930-tych pojawiła się mała uliczka Kopernika, który brała swój początek u rogu ulicy Komisarskiej (była prostopadła do niej) i ciągnęła się obok obelisku ku czci poległych żołnierzy do skrzyżowania ulic Kulasowej i Gminnej (dzisiejsze Korećka i Tekliwśka).

W latach 20-tych ubiegłego wieku ulica Korecka była względnie niewielka i zajmowała tylko część dzisiejszej ulicy Korećkiej: od obelisku poległych żołnierzy do skrzyżowania ulic Kulasowej i Gminnej.

Ulica Kulasowa zaczynała się około domu Kulasów (przezwisko uliczne, budynek nr 4) i ciągnęła się do Teklówki. W 1947 r. otrzymała nową nazwę: Silska. Dzisiaj na planie miasta nie na ulicy o takiej nazwie W 1966 r. wieś Teklówka (nazwę wsi wiążę się z córką dziedzica Bielawskiego, która miała na imię Tekla) odeszła do Bereźnego jako jedna z ulic o nazwie Żowtnewa. W 1990 r. ulica otrzymała nazwę Tekliwśka.

Ulica Gminna (w 1934 r. ma nazwę Magistracka, po wojnie otrzymała nazwę ku czci radzieckiego dowódcy Kotowskiego) zajmowała część dzisiejszej ulicy Korećkiej. Przy tej ulicy znajdował się budynek urzędu gminy (dzisiaj jest to budynek komisariatu wojskowego pod adresem: ul. Korećka 48). Budynków mieszkalnych przy tej ulicy było niewiele i mieszkali tu głównie Ukraińcy. Wiadomo, że w jednym z budynków mieszkał polski policjant. Ulica Gminna kończyła swój bieg w dzielnicy Nowe Miasto.

W tej dzielnicy nie było już ulic. Znajdowała się tutaj cerkiew św. Mikołaja ufundowana przez polskiego dziedzica Michała Korzeniowskiego w 1845 roku. Do końca ХІХ wieku Bereźne było gniazdem rodu Korzeniowskich, następnie przeszło w spadku na ich krewnych w linii kobiecej, Małyńskich. W tej dzielnicy były także dwa cmentarze: katolicki i prawosławny. Już w latach 60–70-tych ubiegłego wieku ówczesne władze rozdały działki na terenie dawnego polskiego cmentarza pod budowę domów jednorodzinnych. W tym samym czasie pojawią się tutaj ulica nazwana ku czci Dmitrija Miedwiediewa, dowódcy partyzantów radzieckich. W latach 90-tych ubiegłego wieku nazwę ulicy zmieniono na Kozaćką.

W okolicy Nowego Miasta (w kierunku na Mokwin), w miejscu gdzie droga skręca na cmentarz, stała Brama Południowa z ХVI wieku, całkowicie rozebrana w 1963 roku.

Po wojnie w pobliżu cerkwi w. Mikołaja pojawiła się ulica Łesi Ukrajinky.

W latach 1990-tych ulice nazwane ku czci Kotowskiego i Nikołajenki znikają, natomiast dłuższa stała się ulica Korećka, która zaczyna się przy obelisku ku czci poległych żołnierzy i ciągnie się aż do wyjazdu z Bereźnego w kierunku Korca.

Na planach miasta w latach 20–30-tych jest ulica Szkolna, która była co prawda niewielka i zajmowała część dzisiejszej ulicy Mykoły Buchowycza. Biegła prostopadle od centralnej ulicy Komisarskiej (dzisiejsza Andrijiwśka) i ciągnęła się do ówczesnej ulicy Lipki (dzisiejsza ulica Kyjiwśka). W 1947 r. ulica ta została nazwana ku czci Róży Luksemburg. Z jednej strony do ulicy przylegał Plac Targowy. Od końca lat 1940-tych na rogu ulic Rozy Luksemburg i Kyjiwśkiej znajdowała się remiza strażacka (w latach 70-tych ubiegłego wieku na tym miejscu zbudowano piętrowy budynek mieszkalny).

W mieście była ulica Pocztowa (jej nazwa się nie zmieniła) – małą uliczka w okolicy cerkwi Opieki Matko Bożej. Starsi mieszkańcy pamiętają gmach urzędu pocztowego położony na terenie dzisiejszej świątyni.

Najmniejszą ulicą była Sadowa – dzisiaj tej ulicy w Bereźnem nie ma, a dokładniej jet ulica o takiej nazwie, ale w nowej dzielnicy budowanej w latach 1970-tych. Na początku XX w. uliczka ta znajdowała się w samym centrum miasta, przebiegała na tyłach dzisiejszej kawiarni „Picerija” (ul. Andrijiwśka 6) i w 1922 r. liczyła 6 budynków.

Zgodnie z „Alfabetycznym indeksem do księgi rejestracji mieszkańców miasta Bereźnego za rok 1934” dawna dzielnica żydowska obejmowała następujące ulicę:

  • Rzemieślnicza (11 Listopada) – mieszkali tutaj rodziny Biujderów, Bayerów, Brumenów, Bekerów i Barów.
  • Józefa Piłsudskiego (Komisarska) – Bartyscy, Burdowie, Borejkowie, Blankowie, Bazemscy, Briczkowie i Blochowie.
  • Szkolna – Bermanowie, Bielińscy.
  • Zamkowa (Przystańska) – Brod-Szapirowie, Buwarowie, Bandarowie.
  • Kościelna – Atamańscy.
  • 3 Maja – Bileńscy, Brumenowie.
  • Jana Kilińskiego – rodziny Bebczyków, Burków, Bleszmanów Bardaków, Biłenków, Bejdersów.
  • Mikołaja Kopernika – Binderowie, Biormanowie, Bakunowie.

Na pewno Bereźne wyróżnia się na tle innych miasteczek poleskim tym, że zachowała się w nim miasteczkowa zabudowa żydowska – parterowe gliniane i ceglane domy z drewnianymi gankami. Są to domy rzemieślników i handlarzy żydowskich, którzy stanowili większość mieszkańców małych miasteczek. Ze względu na wysokie ceny działek w centrum miasta domki żydowskie stały bokiem do ulicy. W ich części fasadowej najczęściej mieściły się sklepy albo warsztaty. Kiedy dzieci brały ślub, do budynku dobudowywano nowe pokoje i on rozrastał się w głąb działki. Cechą szczególną budynku miasteczkowego jest wysoki czterospadowy blaszany dach, który wizualnie zajmuje ponad połowę całej budowli.

EtnografiaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Z dawien dawna na Polesiu rozwinięte były rzemiosła związane z obróbką drewna: bednarstwo – wytwarzanie cebrów, beczek, kadzi, balii itp. czy kołodziejstwo – wytwarzanie sań i wozów. Rozwijały się również rzemiosła takie jak ciesielstwo, budownictwo świątyń, domów i budynków gospodarczych z drewna (niekiedy budowano je bez żadnego gwoździa) oraz stolarka – produkcja drzwi i okien, stołów, ław i skrzyń.

Ważne miejsce wśród rzemiosł obróbki drewna zajmowało plecenie z kory drzew – brzozy i lipy albo z wikliny. Wyplatano pudła do wysiewu, kosze do zbierania grzybów i jagód, koszyki, torby itp. Na Polesiu znane było również plecenie łapci, obuwia z łyka.

Rozpowszechnionym rzemiosłem kobiecym na Polesiu było tkactwo bazujące na przetwarzaniu surowca z własnego gospodarstwa: lnu, konopi, wełny. Uważało się, że każda kobieta powinna koniecznie potrafić wykonywać roboty tkackie.

W dzisiejszych czasach tkactwo na Polesiu jest odradzane. Zajmują się nim głównie we wsiach Białaszówka, Jackowicze, Bystrzyce, Hołubne oraz Białka w rejonie bereźneńskim. Oprócz płótna miejscowe kobiety wytwarzają ręczniki, obrusy, koce, dywaniki.

RuralistykaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W niedalekiej przeszłości rejon bereźneński był bagnistym obszarem z poszczególnymi piaszczystymi wzgórzami. Grunty orne znajdował się głównie przy wsiach. W wyniku całkowitej, w poszczególnych przypadkach nieprzemyślanej melioracji osuszono znaczne obszary, co wpłynęło na stan ekologiczny naturalnych ekosystemów, m.in. spłyciała rzeka Słucz, zniknęły poszczególne jeziora i bagna, a wraz z nimi poszczególne gatunki roślin i zwierząt, znacznie zmniejszyła się liczba ptaków wodnych.

Zabytki architektury i budownictwaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Cerkiew prawosławna św. Mikołaja

Cerkiew pod wezwaniem św. Mikołaja Cudotwórcy została zbudowana w 1845 r. z fundacji dziedzica Michała Korzeniowskiego. Świątynia i dzwonnica są murowane z kamienia. Świątynia jest zbudowana na planie krzyża z jedną centralną kopułą i jednym prestołem, wykonany ręcznie ikonostas ma rzeźbione kolumny.

Historia cerkwi św. Mikołaja świadczy o tym, że w ciągu wielu dziesięcioleci świątynia była nie tylko ośrodkiem religijnym Bereźnego, lecz także ośrodkiem kultury, w tym edukacji i drukarstwa. Z 1875 r. przy cerkwi działała szkoła jednoklasowa, a w 1902 r. otwarto szkołę dwuklasową, do której uczęszczało 55 chłopców i 20 dziewcząt.

Świętością cerkwi jest ikona św. Barbary, którą w 1850 r. ofiarowali żołnierze pułku dragońskiego. Ikona zachowała się do dziś.
W 1906 r. żołnierze rezerwy w Bereźnem przekazali w darze ikonę św. Serafina z Sarowa, a w 1916 r. ikonę Matki Bożej Poczajowskiej zawieszoną nad Carskimi Wrotami.

Budynek Muzeum Krajoznawczego

Budynek, w którym mieści się muzeum, jest zabytkiem historii i architektury z początku XX wieku. Został zbudowany w latach 1902–1903 z fundacji polskiego dziedzica Michała Małyńskiego jako biuro zarządcy miasta.

Zasoby przyrodnicze i obiekty zieleniBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Obszary chronione

Bereźneński Ogród Dendrologiczny

Bereźne słynie ze swojego dendrarium będącego jedynym ogrodem tego rodzaju w obwodzie rówieńskim. Ogród został założony nieopodal Bereźneńskiego Kolegium Leśnego z inicjatywy byłego dyrektora placówki M. Nowosada. Wtedy rozpoczęto prace w zakresie założenia arboretum o powierzchni około 30 ha. Ogród jest położony na terenie Bereźneńskiego Kolegium Leśnego.

Ogród został założony w 1979 r., a 13 lutego 1989 r. na mocy rozporządzenia Rady Ministrów Ukraińskiej SRR nr 53 został zaliczony do ogrodów dendrologicznych o znaczeniu państwowym. Zebrano w nim ponad 800 gatunków roślin drzewnych z całego świata. Są podzielone według stref: Ameryka, Kaukaz, Azja Środkowa, Daleki Wschód, Syberia, Karpaty, Krym itp. W ogrodzie wytyczono ścieżki do spacerów, zbudowano kaskadę stawów, urządzono altany i tarasy widokowe; jest osobna działka roślin ozdobnych, gaj brzozowy (ponad 40 gatunków brzozy), ogrody jaśminowe i ogród różany. Obecnie rośnie tutaj około 900 gatunków і form roślin drzewnych, w tym wiele gatunków z innych kontynentów umieszczonych w odpowiednich działach botaniczno-geograficznych i taksonomicznych.

Ogród dendrologiczny tworzy zaplecze dla działalności naukowo-badawczej w zakresie flory leśnej Ukraińskiego Polesia. Jest jednym z głównych miejsc wypoczynku mieszkańców Bereźnego.

Miejsca pamięciBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Miejsce rozstrzelań mieszkańców narodowości żydowskiej. Na prostokątnym placyku ustawione są dwa granitowe głazy na dwustopniowym postumencie. Na jednym z nich wyryto napis w języku rosyjskim: „Na tym miejscu 25 sierpnia 1942 r. okupanci niemiecko-faszystowscy rozstrzelali 3680 radzieckich obywateli”, na dole pod tekstem jest wizerunek wiecznego ognia. Na drugim głazie jest wizerunek menory u góry, tekst w języku hebrajskim oraz Gwiazda Dawida. Materiałem jest granit (rwany i szlifowany).

Tablica pamiątkowa ku czci żołnierzy UPA. Na prostokątnym postumencie jest umieszczona stela, na której obu stronach są wyryte napisy. Na stronie frontowej u góry są wizerunki tryzuba i krzyża oraz napis: „Pamięci Synów i Córek Bereźneńszczyzny, którzy oddali swoje życie za naszą Ojczyznę Matkę UKRAINĘ w latach 1561–1991”. Na postumencie jest umieszczona płyta z tekstem Modlitwy Pańskiej. Na stronie tylnej napis: „Grób nieznanych wojowników, którzy zginęli za wolną Niepodległą Jedyną Ukrainę w latach 1940–1950. Wdzięczni mieszkańcy Bereźnego. 24.VIII.1997 r.” W prawym dolnym rogu wyryto wizerunek grona kaliny. Na postumencie umocowana jest tablica z napisem: „Chwała Bohaterom OUN-UPA”.

Znak upamiętniający ofiary Wielkiego Głodu na Ukrainie w latach 1932–1933. Na symbolicznym kurhanie ustawiony jest krzyż, na nim płaskorzeźba postaci żałobnej matki z dzieckiem. Na dole na postumencie wyryte lata 1932–1933.

Memoriał ku czci żołnierzy poległych w Afganistanie (centrum miasta). Na terenie kompleksu memorialnego w centrum miasta znajduje się znak pamięci w postaci głazu oraz sześć tablic memorialnych żołnierzy poległych na wojnie. Na głazie jest napis „Żołnierzom Afgańcom – rodacy” oraz cztery wersy poetyckie.

Tablica pamiątkowa ku czci bojowników o wolność Ukrainy. Na trzystopniowym postumencie ustawiono stelę, w której lewym górnym rogu wyryto wizerunek krzyża z napisem „UPA”, pośrodku flagę, a niżej cztery wersy poetyckie. Następnie jest wizerunek kaliny i napis: „Tablicę tę postawiono z okazji 50-lecia Ukraińskiej Powstańczej Armii”. Po prawej jest podobizna kobiety w żałobie pochylonej w modlitwie przed krzyżem.

Pomniki w Bereźnem

  • Pomnik Tarasa Bulby-Borowca. Na prostokątnym postumencie ustawione jest popiersie Bulby Borowca w mundurze wojskowym. Za popiersiem na symbolicznej fladze napis „UPA”, niżej pod popiersiem wyryto wizerunek tryzuba i napis: "Generał-chorąży Taras Bulba Borowiec”. Materiał: granit, stop metali. Pomnik został wpisany na listę obiektów znajdujących się pod ochroną państwową na mocy rozporządzenia przewodniczącego Rówieńskiej Obwodowej Administracji Państwowej nr 514 z dnia 18 grudnia 2009 roku.
  • Pomnik Tarasa Szewczenki (plac Nezałeżnosti). Na trzystopniowym postumencie ustawiona jest prostokątna stela, na której znajduje się popiersie poety. Materiał: granit, stop metali. Pomnik został wpisany na listę obiektów znajdujących się pod ochroną państwową na mocy decyzji nr 292 z dnia 27 maja 2002 roku.

Muzea – archiwa – kolekcje – zbiory prywatneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W 1979 r. Ministerstwo Kultury Ukrainy wydało rozporządzenie o utworzeniu Bereźneńskiego Państwowego Muzeum Krajoznawczego jako filii Obwodowego Muzeum Krajoznawczego w Równem. Muzeum otworzono 9 maja 1981 roku. W muzeum funkcjonują działy etnograficzny i historyczny. Ekspozycja działu etnograficznego prezentuje rzemiosła, główne zajęcia, życie codzienne, ubrania, nakrycia głowy, obuwie mieszkańców Polesia Bereźneńskiego w przeszłości (większość eksponatów pochodzi z końca XIX – początku XX wieku). W życiu codziennym ukraińskiej wsi ważne miejsce zajmowały naczynia gliniane: miski, talerze, słoiki, garnki, dzbanki i in. Dla ceramiki poleskiej charakterystyczne są wyroby zarówno szkliwione i nieszkliwione, często ozdobione falistymi i prostymi liniami.

W czasach dzisiejszych w Bereźnem i okolicach odradzane jest garncarstwo. W Bereźnem mieszka i tworzy garncarz Wiktor Androszczuk, który jest mistrzem rzemiosła artystycznego i zajmuje się czarną ceramiką. Muzeum często organizuje jego wystawy personalne.

Osobna ekspozycja muzeum poświęcona jest ubraniom ludowym i obuwiu Polesia Bereźneńskiego. Strój ludowy ludności Polesia przechowuje dawne reliktowe cechy, być może prasłowiańskie: koszule przyramkowe, których całe rękawy i przyramki zdobione są haftem krzyżykowym lub atłaskowym, podwiki, soroczki, postoły. Uwagę zwiedzających przykuwają wnętrza wiejskiej chaty z końca ХІХ wieku.

Dział historyczny muzeum krajoznawczego opowiada o historii tego regionu. Zwiedzającym oferowane jest oprowadzanie tematyczne po wystawie „Ziemia bereźneńska w dawnych czasach oraz inne oprowadzania tematyczne:

  • „Ziemia Bereźneńska w dalekiej przeszłości” (okres prehistoryczny, średniowiecze)
  • „Nasz region w latach pierwszej wojny światowej”
  • „Nasz region w latach II Rzeczypospolitej (1921–1939)”
  • „Ziemia Bereźneńska w latach drugiej wojny światowej”
  • „Nasi rodacy w Afganistanie”.

O najdawniejszym okresie w historii Bereźneńszczyzny opowiadają zabytki archeologiczne z epoki brązu (siekiery kamienne i krzemienne, młoty, noże, groty) i z okresu państwa staroruskiego (wyroby staroruskich garncarzy).

W ekspozycji muzeum przedstawione są fragmenty uprzęży, metalowy miecz, przedmioty należące do kozaków (datowane na XV–XVI w.), które znaleziono na terenie rejonu. Zachowały się zdjęcia bramy miejskiej z XVI wieku. O rozwoju społeczno-ekonomicznym rejonu opowiadają przedmioty, zdjęcia, dokumenty i in. O męstwie i bohaterstwie mieszkańców Bereźnego wykazanych na frontach pierwszej wojny światowej świadczą podziękowania imienne, odznaczenia i broń imienna przedstawione w ekspozycji.

Zgodnie z traktatem ryskim z 1921 Bereźneńszczyzna w składzie zachodniej części Wołynia odeszła do II Rzeczypospolitej. Rejon bereźneński był rejonem przygranicznym przylegającym do granicy z radziecką Ukrainą. Ten okres w dziejach regionu przedstawiają cenne dokumenty, zdjęcia, przedmioty życia codziennego, starodruki.

Ciężkie lata okupacji niemieckiej, działalność partyzantki UPA i radzieckich oddziałów partyzanckich są przedstawione przy pomocy dokumentów, odznaczeń, zdjęć, rzeczy osobistych, fragmentów broni. Jedną z najbardziej wartościowych w muzeum jest wystawa odznaczeń wojskowych i cywilnych mieszkańców rejonu bereźneńskiego.

Stanem na dzień dzisiejszy zbiory Bereźneńskiego Muzeum Krajoznawczego liczą ponad 5 tysięcy eksponatów ze zbiorów głównych i około 5 tysięcy eksponatów ze zbiorów pomocniczych, które należą do Narodowego Zbioru Muzealnego Ukrainy.

Do najbardziej interesujących eksponatów muzeum należą starodruki z XVII w. (Ewangeliarz), znaleziska archeologiczne: brązowy celt z II tysiąclecia p.n.e., kozacki miecz bojowy (XV–XVI w.), broń z okresu pierwszej wojny światowej, meble z końca XIX wieku.
Muzeum posiada bogatą kolekcję numizmatyczną, kolekcję odznaczeń i kolekcję archeologiczną. W jego zbiorach znajdują się interesujące eksponaty etnograficzne (batystowe podwiki i koszule).

W jednej z sal muzeum są wystawy współczesnego rzemiosła artystycznego.

Każdego roku zwiedzających przyciągają wystawy mistrzów rzemiosł artystycznych, organizowane są wystawy plastyczne (miejscowych malarzy oraz artystów z innych regionów Ukrainy), wystawiane są prace artystyczne wychowanków dziecięcego studium artystycznego, odbywają się wystawy personalne twórców ludowych reprezentujących różne gatunki współczesnej sztuki dekoracyjno-użytkowej: garncarstwo (czarna ceramika), plecenie z wikliny, tkactwo, inkrustacja z drutu i słomki prasowanej, rzeźbiarstwo w drewnie, tłoczenie metalu, florystyka (wyroby z puchu topoli).

Prace autorstwa twórców z rejonu Bereneskiego niejednokrotnie były wystawiane poza granicami rejonu i obwodu. Jedenastu twórców wystawiało swoje prace w kijowskim pałacu „Ukraina” na wystawach zorganizowanych w ramach I i II edycji Ogólnoukraińskiego Przeglądu Twórczości Ludowej.

Dziedzictwo kultury niematerialnejBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Wybitne osobowości:

Kaznodzieja Nachum Ruben Gutman.

To właśnie on przyniósł do Bereźnego idee haskali i syjonizmu. Była to niezwykła postać o nadzwyczajnych zdolnościach oratorskich i rozległej wiedzy, przepojona wiarą w swoją misję. Swoimi kazaniami nawracał setki wiernych, którzy siedzieli niczym przykuci do ławek w starej synagodze zarówno w letnie i zimowe szabaty.

Jego słowa brzmiały jak proroctwa. Wzywał do dobrych uczynków, rozprawiał o etyce, jego słowa były wypełnione miłością, wiarą i nadzieją.

Pinchas Lubliner całe życie poświęcił idei syjonistycznej. Już będąc żonaty, zostawił wszystkie swoje sprawy, aby dołączyć do ruchu syjonistycznego. Był aktywistą syjonistycznej organizacji młodzieżowej finansowanej przez Żydowski Fundusz Narodowy, członkiem Tarbutu. Przeżył Holokaust. Zginął po wyzwoleniu Bereźnego.

Herszel Kajler, syn Babelа Makwinera, był ważną postacią w Bereźnem. W 1938 r. był wiceburmistrzem. Był żonaty z córką Klejtesów. W czasie wojny Kajler zginął w getcie w Kostopolu, dokąd przybył, żeby spotkać się ze swoim bratem Szmuelem, który tam pracował.

Motl Szpetrik wywodził się z kręgów tzw. inteligencji pracującej. Wśród jego przyjaciół byli starsi od niego Fejga Liberzon i Jankiel Pinchusowicz, którzy wybrali go na przewodniczącego niewielkiej grupy politycznej. Rewolucyjną działalność rozpoczął wraz z kolegami już jako gimnazjalista, za co został usunięty ze szkoły.

Ślepa Rachelka – uboga, lecz bardzo charakterystyczna kobieta, która lubiła pić mleko z wrzątkiem, nie parząc się.

Chaim Ureles, Lejzor Szpira, Szmalz-Kelrich, Dodie Hendler, ojciec Mosze Gendelsmana, Awaks starszy – to są osoby, które kierowały sprawami gminy. Lejzor Szpira był ponadto poborcą podatkowym.

Doktor Lerner mieszkał z rodziną w budynku na terenie szpitala. Pracował jako lekarz w Bereźnem. W sierpniu 1942 r., aby nie trafić do getta, podał sobie, żonie i małemu synowi śmiertelną dawkę morfiny. Wszyscy trzej zostali pochowani w przyszpitalnym ogrodzie. Starsi mieszkańcy wspominają, jak wyglądał ich grób w latach 1960-tych: niski płotek i postument w kształcie piramidy pobielone wapnem, a na górze – blaszana pięcioramienna gwiazda pomalowana na czerwono.

Tetiana Reznik. Ukończyła szkołę stomatologiczną w Warszawie. Pracowała jako dentystka w Bereźnem. Jej rodzina została rozstrzelana w sierpniu 1942 roku. Podczas wojny ukrywała się u znajomych. Potem trafiła do oddziału partyzantów pod dowództwem Miedwiediewa, gdzie leczyła partyzantów. Po wojnie pracowała dentystką w Bereźnem. Poszła na emeryturę w latach 1958–1959. Mieszkała w budynku naprzeciwko szpitala przy ul. Kyjiwśkiej. Zmarła w samotności pod koniec lat 1980-tych. Pochowana na cmentarzu w Bereźnem.

Od roku 1954 do 1958 na stanowisku głównego lekarza w Bereźnem pracował Żyd Rachinstein. Zmarł w 1958 roku, został pochowany w Kijowie. Jego żona, Sofia Samojłowna, była nauczycielką matematyki. Córka Rena od 1955 r., po ukończeniu szkoły, pracowała w rejestracji, następnie ukończyła studia medyczne, pracowała w Starokonstantynowie w obwodzie chmielnickim, wyszła za mąż za Żyda i wyjechała do Izraela, gdzie pracuje jako lekarz. Sofia Samojłowna również wyjechała do Izraela.

W rejonie bereźneńskim urodził się i mieszkał pierwszy polski kosmonauta Mirosław Hermaszewski. W muzeum jest poświęcona mu gablota. Opowiada się o interesującej historii jego ocalenia w 1943 roku. Od czasu do czasu Hermaszewski odwiedza Bereźne i przychodzi do znaku upamiętniającego na dawnym polsko-żydowskim cmentarzu. Jego krewni zginęli tu w 1943 roku.

Bereźne słynie nie tylko ze znanych dynastii rabinów. Pochodzą stąd także literaci i filozofowie, chociaż nie bardzo szeroko znani, w tym np. Arele Peczenik – dziennikarz, który pracuje w USA, Lejbele Tojbman, współpracownik „Hasziloach”, a wcześniej „Hacofe” (pierwszy tytuł prasowy w USA wydawany w języku hebrajskim), Ben Baruch – dziennikarz, który publikował w „Woliner Sztime”, poeta Simcha Kelrich, Cwi Lubliner – znany aktywista partii „Mapam” (partia robotnicza kontynuująca tradycje lewego skrzydła „Poalej Syjon”, obecnie – „Merec”).

Infrastruktura turystycznaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Dojechać do Bereźnego można drogą samochodową Р05 Starokonstantynów – Horodyszcze z Równego autobusami kursującymi według rozkładów jazdy i taksówkami zbiorowymi kursującymi na trasach Równe – Bereźne, Równe – Białka, Równe – Wilia, Równe – Bilczaki i Równe – Hubków.

Przenocować można w hotelu „Berizka” pod adresem: ul. Andrijiwśka 39, tel. +38 036 535 66 13; strona internetowa: http://www.stejka.com/ukr/rovenskaja/berezno/oteli/berezka/ za 80,00 hrywien w pokoju dwuosobowym klasy ekonomicznej, za 120,00 hrywien w pokoju jednoosobowym klasy ekonomicznej, za 250,00 hrywien w pokoju dwuosobowym klasy standardowej.

Dobrze zjeść można w restauracji „Słucz” usytuowanej w centrum Bereźnego. Lokal istnieje z czasów radzieckich. Pomieszczenie jest wyremontowane, wnętrza odnowione. Restauracja oferuje dania kuchni ukraińskiej i europejskiej. Lokalne dania firmowe to naleśniki wschodnie, potrawka, zupa grzybowa, „słowiki marynińskie”, kulesz. Adres: Bereźno, ul. Andrijiwśka 36, tel. +38 036 535 64 15. Czynne w godz. 11:00 do 24:00 (w piątki, soboty, niedziele w godz. 12:00–01:00).

Oprócz restauracji „Słucz”, w Bereźnie jest wystarczająco dużo kawiarni i barów.

Lista źródełBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1. Antonovičʺ V.A., Arheologičeskaâ karta Volynskoj gubernìi, Moskva 1901.
2. Archiwum Państwowe Obwodu Rówieńskiego, Alfavìtna kniga reêstracìï žitelìv m. Berezne 1934 r.
3. Bakovecʹka Ì., Relìgìjne žittâ Nadslučansʹkogo kraû, Rìvne 2013.
4. Baranovič O., Zalûdnennâ Volinsʹkogo voêvodstva v peršìj polovinì 18 st., Kiïv 1930 (2008 r.), 156 ss. Rìvnensʹkij kraêznavčij muzej. NDF 23563.
5. Cinkalovsʹkij O., Stara Volinʹ ì Volinsʹke Polìssâ, Vìnnìpeg 1984.
6. Fìziko-geografìčne rajonuvannâ Ukraïnsʹkoï RSR, pìd red. V. P. Popova, O. M. Mariniča, A. Ì. Lanʹko, Kіїv: Unìversitet 1968, 682 s.
7. Griŝenko Û.M., Naukovì doslìdžennâ na teritorìï Nadslučansʹkogo regìonalʹnogo landšaftnogo parku, [w:] Aktualʹnì problemi stvorennâ Nadslučansʹkogo regìonalʹnogo landšaftnogo parku ta perspektivi ïh virìšennâ: Materìali naukovo-praktičnogo semìnaru 28–29 veresnâ 1999 r. (Berezne), Rìvne: Rìvnensʹkij deržavnij tehnìčnij unversitet 1999.
8. Hitrij Č. Ì., Minuvšina Rìvnenŝini – daleka ì blizʹka, vid. 2, Rìvne: Volinsʹkì oberegi 2010, 416 s.
9. Kacenelʹson L., Gincburg D., Evrejskaâ ènciklopediâ, t. 4, Sankt-Peterburg 1909, s. 217.
10. Karta Berezne 1947 r., Kiïv 1947.
11. Korotun Ì.M., Korotun L.K., Geografìâ Rìvnensʹkoï oblastì, Rìvne: Rìvnensʹkij ìnstitut pìdviŝennâ kvalìfìkacìï pedagogìčnih kadrìv 1996, 274 s.
12. Macko S., Roślinność projektowanych rezerwatów na Wołyniu, [w:] XVII Rocznik Ochrony Przyrody, Kraków 1938, ss. 111–185.
13. Mapa guberni wołyńskiej. Rówieńskie Muzeum Krajoznawcze. KN 653/111Д 824.
14. Naukovì zapiski Bereznìvsʹkogo kraêznavčogo muzeû, [w:] Lìtopis Bereznìvŝini, vip. 1, Rìvne, 2011.
15. Orłowicz M., Ilustrowany przewodnik po Wołyniu, Łuck 1929.
16. Рanek J., Roślinność stepowa i naskalna lessowego Wołynia, „Rocznik Wołyński” 1939, t. VIII, s. 26–66.
17. Pašuto V., Očerki po istorii Galicko-Volynskoj Rusi, Moskva 1950.
18. Plan Bereźnego z 1922 р. Bereźneńskie Muzeum Krajoznawcze. Jednostka inwentarzowa nr 1202, 1922.
19. Priroda Rovensʹkoï oblastì, pìd red. K.Ì.Gerenčuka, Lʹvìv: Viŝa škola 1975, 156 ss.
20. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t.1. (A.A.), Warszawa 1880.
21. Teodorovič N.I., Istoriko-statističeskoe opisanie cerkvej i prihodov Volynskoj eparhii, t. 2, Počaev 1889.
22. Trohlûk N., Bereznìvsʹkij rajonnij kraêznavčij muzej. Vìddìl kulʹturi Bereznìvsʹkoï rajderžadmìnìstracìï, Rìvne: Vidavecʹ Oleg Zenʹ 2010.
23. Trohlûk N.O. Ìstorična dovìdka pro teritorìû proektovanogo regìonalʹnogo landšaftnogo parku „Nadslučansʹkij”, [w:] Aktualʹnì problemi stvorennâ Nadslučansʹkogo regìonalʹnogo landšaftnogo parku ta perspektivi ïh virìšennâ: Materìali naukovo-praktičnogo semìnaru 28-29 veresnâ 1999 r. (Berezne), Rìvne: Rìvnensʹkij dežavnij tehnìčnij unversitet 1999.
24. Trohlûk N., Serpenʹ 1942 r. Tragedìâ bereznìvsʹkih êvreïv, „Nadslučansʹkij vìsnik” (Berezne) nr 24, 26.03.2013.
25. Trohlûk N., Vulicì Berezno.

 

Opracowanie karty dziedzictwa kulturowego: Natalia Trochliuk

Mapa

Polecane

Zdjęcia

Słowa kluczowe