Projekt "Shtetl Routes" ma na celu wsparcie rozwoju turystyki w oparciu o żydowskie dziedzictwo kulturowe pogranicza Polski, Białorusi i Ukrainy.

 

Projekt "Shtetl Routes" ma na celu wsparcie rozwoju turystyki w oparciu o żydowskie dziedzictwo kulturowe pogranicza Polski, Białorusi i Ukrainy.

 

Teatr NN

Moje „dni" w Słonimu

J. Kugelmass, J. Boyarin, „From a ruined garden: The Memorial Books of Polish Jewry”, Bloomington 1998: „Moje „dni" w Słonimiu", tłum. Wojciech Szwedowski.

Moje „dni" w Słonimu

Moje rodzinne miasto, Rozhinoy, szczyciło się jesziwą znaną we wszystkich okolicznych miastach i miasteczkach. W wieku dwunastu lat byłem już uczniem dyrektora tejże jesziwy, Reb Itselego. Był on największym uczonym w mieście, zaraz po rabinie Reb Shabse Volakhu zaliczanym między najznamienitsze umysły swego pokolenia (był on wujem słynnego komunistycznego przywódcy oraz radzieckiego zastępcy komisarza ludowego spraw zagranicznych, Maksima Litvinowa, którego prawdziwe imię brzmiało: Volakh).

Gdy opuściłem jesziwę, ojciec musiał zdecydować, co ze mną począć. Serce nie pozwalało mu oddać mnie na termin rzemieślnikowi, ponieważ marzył abym został rabinem. Z drugiej strony niemożliwym było, abym został w domu, nie robiąc nic pożytecznego i jedząc za darmo. Jego skromne zarobki jako tkacza nie wystarczały nawet na utrzymanie jego drugiej żony - mojej macochy- i ich dziecka. Postanowił wysłać mnie na nauki do słynnej jesziwy w Słonimiu. Ojciec miał tam kuzynkę, u której mogłem się zatrzymać. Od razu po Sukkot zrobił zawiniątko z kilkoma koszulami, świeżo wypranymi rajtuzami (jako dziecko nigdy nie nosiłem skarpet), wynajął powóz i wyruszył ze mną do Słonimia.

Kuzynka ojca mieszkała na ulicy rzemieślników, w alkowie domu niejakiego Shmuela Stolyera, wytwórcy szaf. Jej mąż przebywał w Ameryce, podczas gdy ona pozostała w Słonimiu z ich dwuletnią córeczką. Sam Shmuel Stolyer za to był niskim, pomarszczonym drobnym jegomościem z surowymi, gniewnymi oczami. Zawsze na kogoś krzyczał, a to na swoją żonę, a to na swoich pracowników, a to na kogoś na ulicy. Znany był pod przezwiskiem Shmuel Khemele, lub Khemele Wariat. Gdy słyszał jak mówiono o nim "Khemele" bardzo się gniewał.

Ojciec nie wiedział, że Khemele było tylko przezwiskiem Shmuela. Gdy trzymając mnie za rękę przedzierał się przez głębokie błoto ulicy rzemieślników rozpytywał ludzi gdzie mieszkał Shmuel Khemele. I tak się zdarzyło, że zapytał nie kogo innego, jak tylko samego Shmuela Khemele! Ten rzucił mu wściekłe spojrzenie i wykrzyknął - Reb Żydzie, wywiedz się, kogo szukasz zanim zaczniesz rozpytywać! - i zaczął uciekać jak gdyby ktoś do niego strzelał. Po odbiegnięciu niewielkiego kawałka odwrócił się jednak ku mojemu ojcu i gniewnie wykrzyczał - Tam, tam mieszka.

Kuzynka ojca mieszkała w małej, wąskiej alkowie. W pomieszczeniu było jedno łóżko, na którym spała sama kuzynka (bardzo gruba kobieta) oraz jej mała córeczka. Ja miałem spać w tymże samym łóżku.

 

Ojciec zostawił mnie swojej kuzynce, pozostawiając jej znalezienie dla mnie "dni z jedzeniem". Gdy się żegnaliśmy zostawił mi "ćwiartkę" (dwadzieścia pięć kopiejek), ucałował mnie i nakazał mi być grzecznym chłopcem i uczyć się pilnie.

Przez to, że ojciec niewinnie nazwał gospodarza swojej kuzynki "Khemele" miałem z jego strony same problemy. Ciągle wyganiał mnie z podwórka i musiałem się ograniczać do alkowy, jak więzień.

Jego warsztat mieścił się w domu. Cudnie toczone gałki, rzeźbienia z różnymi zwierzętami, jak choćby lwami lub orłami, wszędzie na meblach: na łóżkach, krzesłach, kredensach i szafkach, ciągle mnie kusiły i przyciągały uwagę. Zapach świeżo ściosanych wiórów oraz terpentyny, której używano do polerowania unosiły się do moich nozdrzy z taką słodyczą, że oddałbym wiele aby tylko móc spędzać kilka minut w tym warsztacie. Było to jednak niemożliwe, bo Shmuel Khemele nie chciał mnie wpuścić.

Jego jedynym pracownikiem był uczeń Idl. Niewysoki chłopak z ciemnymi włosami i oczami oraz otwartą, wesołą twarzą. Rozumiał moje pragnienie spędzenia czasu w warsztacie i raz szepnął mi do ucha, że tej nocy pana Shmuela nie będzie w domu, ponieważ razem z żoną wybiera się na ślub. Jeśli przyszedłbym do warsztatu późną nocą po zapadnięciu zmroku mógłbym się położyć spać obok Idla na drewnianych wiórach.

Z walącym sercem oczekiwałem wieczoru, gdy w warsztacie będzie ciemno. Wtedy na palcach wślizgnąłem się do środka i położyłem obok Idla na wiórach. Czułem się wspaniale, a moje życzenie się spełniło. Nie mogłem jednak zasnąć z obawy, że szef mnie nakryje. Leżałem obok Idla przez kilka godzin, a potem lekko, na bosaka aby go nie obudzić wymknąłem się z warsztatu wracając do alkowy kuzynki.

Ojciec poprosił kuzynkę aby zapewniła mi "dni na jedzenie", jednak nie mogła dla mnie znaleźć ich więcej niż cztery w tygodniu, a nawet te były u biednych rodzin (przez pozostałe trzy dni żywiła mnie sama). Z tamtych czterech dni posiłek w Szabat nie był znajgorszy, ale w pozostałe chodziłem głodny.

W poniedziałki jadłem u szewca. Kiedy pojawiłem się u niego po raz pierwszy akurat bił swoją żonę szerokim skórzanym pasem szewskim. Płakała i krzyczała, a on ją ciągle tłukł.

Stałem tam zakłopotany, z oczyma wlepionymi w ziemię i ostatecznie wyszedłem głodny, nigdy nie wracając. Straciłem swoje poniedziałki. Od tamtej pory musiałem sobie radzić na cienkiej zupce rozdawanej przy jesziwie.

We wtorki jadałem w domu ubogiej wdowy z czwórką dzieci. Najwyraźniej była bardzo pobożna i pomimo niedostatku każdego dnia tygodnia przyjmowała studenta jesziwy aby zasłużyć się w Świecie, który Nadejdzie. Zawsze jednak była zgorzkniała i ponura, oraz bardzo brudna. Dom nigdy nie był czysty, łóżka nigdy niezaścielone. Chodziła boso, na stopach czarnych od brudu, w brudnej halce i kurtce niemożliwego do określenia koloru. Włosy miała w nieładzie. Ciągle wzdychała i nigdy nie powiedziała mi nic miłego. Na obiad z westchnięciem stawiała na brudnym stole talerz kaszy i kawałek chleba, po czym wychodziła do innego pokoju.

Trzeci dzień miałem ustalony u ubogiego sklepikarza. Miał niewielki sklep spożywczy przed swoim domem, i oboje z żoną byli zawsze w nim zajęci. Nie karmili mnie, zamiast tego dawali mi trzy kopiejki. Zazwyczaj kupowałem trochę ciecierzycy od kobiety, która sprzedawała je przy jesziwie, i to musiało mi wystarczyć na cały dzień.

Jednak dzień czwarty, Szabat, był w porządku, jadłem wtedy u blacharza. Był on wysokim, przystojnym, wesołym Żydem z blond brodą. Nie był jednak specjalnie bystry i żył pod pantoflem swojej młodej żony. Była ona bardzo pobożna i uznawała to za znaczny mitsve by karmić każdego dnia tygodnia studenta jesziwy. W istocie, zajmowała się mną: w czasie trzech dań Szabatu wpychała we mnie tyle jedzenia ile tylko zdołałem zmieścić. Kładła mi na talerz kolejne kawałki ryb, mięsa czy też kugla i z pobożną dobrocią mówiła "Jedz, jedz, da ci to siłę aby się uczyć".

Mieszkańcy Słonimia mieli specjalną potrawę znaną jako gutman (jest to pewien rodzaj puddingu z gryki w oleju różanym ze smażoną cebulą). Ściśle przestrzeganym zwyczajem mojej gospodyni było pieczenie dla mnie małego gutmana w każdy Szabat. Po porannych sobotnich obchodach, ale przed cholent przynosiła ładnie zbrązowiały gutman, który dla mnie zrobiła. Jej twarz jaśniała gdy go jadłem.

Sam blacharz uwielbiał gutman. Gdy jadłem swój zwykł patrzyć się chciwie aż mu ślinka ciekła. Nie śmiał jednak go tknąć ze strachu przed żoną. Tylko raz, gdy nucąc siedzieliśmy przy stole, rzucił na nią ukradkowe spojrzenie i myśląc, że nie patrzy wyciągnął dłoń ku mojego talerzowi z gutmanem. Zauważyła to natychmiast i uderzyła go w rękę trzymaną przez siebie łyżką, krzycząc:

- Gdzie łapy wyciągasz, przerośnięty uczeń, myślałby kto! Nie wiesz, że gutman jest dla chłopca z jesziwy? Ty też siedzisz i się uczysz tak jak on? - i spojrzała na mnie z pobożnością.

Żal mi było blacharza. Jego oczy, chciwe kawałka gutmana mnie prześladowały i nie cieszyłem się jedzeniem. Niemniej jednak Szabat był moim ulubionym dniem, bo raz jeden z tygodniu mogłem się najeść do syta.

W Słonimiu uczyłem się przez dwa semestry, po czym powiedziano mi, że byłem wystarczająco zdolnym by móc uczyć się samemu, bez potrzeby uczęszczania do jesziwy. Opuściłem więc Słonim i wróciłem do rodzinnej miejscowości.

Mapa

Polecane

Zdjęcia

Słowa kluczowe