Projekt "Shtetl Routes" ma na celu wsparcie rozwoju turystyki w oparciu o żydowskie dziedzictwo kulturowe pogranicza Polski, Białorusi i Ukrainy.

 

Projekt "Shtetl Routes" ma na celu wsparcie rozwoju turystyki w oparciu o żydowskie dziedzictwo kulturowe pogranicza Polski, Białorusi i Ukrainy.

 

Teatr NN

Ostróg - Karta Dziedzictwa Kulturowego

Ostróg – niewielkie miasto, siedziba rejonu w obwodzie równieńskim. Ostróg jest położony w obrębie Małego Polesia i należy do rejonu geomorfologicznego Doliny Ostrogskiej, łączącej równinę Krzemieniecko-Dubieńską z Polesiem Żytomierskim. Granicę zachodnią można wytyczyć wzdłuż niewysokiego międzyrzecza dzielącego baseny Czarnej Rzeki (system Ikwy) oraz Zbytynki (dopływ Wilii), nieco na wschód od linii wsi Stupka – Majdan.

Zamek w Ostrogu
Zamek w Ostrogu (Autor: Majuk, Emil)

Większa część Doliny Ostrogskiej jest wypełniona aluwiami piaskowymi oraz osadami fluwioglacjalnymi, dlatego właśnie przeważają tu eoliczne formy ukształtowania terenu – wydmy piaszczyste, wzgórza i wały, które często osiągają wysokość do 5–8 m. Dawna arteria spływu wód lodowcowych została odziedziczona przez środkowy i dolny bieg rzeki Zbytynki, której dolina cechuje się znacznym zabagnieniem. Klimat miasta umiarkowany kontynentalny: łagodna zima z częstą odwilżą, ciepłe, często deszczowe lato. Średnia roczna suma opadów – 600–700 mm. W granicach miasta płyną rzeki Wilia i Horyń, a także Źródło Tatarskie. Jeśli chodzi o położenie administracyjne, rejon ostrogski jest jednym z południowych rejonów obwodu rówieńskiego i graniczy z rejonami sławuckim i zasławskim w obwodzie chmielnickim oraz rejonem szumskim w obwodzie tarnopolskim.

Spis treści

[RozwińZwiń]

HistoriaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pierwsza wzmianka

Wystarczy przejść się przez ciche ulice Ostroga, żeby odczuć, że historia miasta sięga dawnych czasów. Rzeczywiście tak jest, ponieważ pierwszą wzmiankę o nim spotykamy w Latopisie ipatiewskim і jest ona datowana na rok 1100. Powód do tego zapisu kronikarskiego nie był przyjemny, a nawet dla losu odrębnego człowieka – tragiczny.

Tak się stało, że po śmierci wielkiego księcia kijowskiego Jarosława Mądrego jego synowie szybko zapomnieli o ojcowskim testamencie, żeby żyć w zgodzie. Własne ambicje wzięli górę i wkrótce po śmierci księcia Jarosława Państwo Kijowskie potonęło w waśniach domowych. Rozpoczął się ponowny podział majątków i własności ziemskich, najczęściej drogą podbojów wojennych.

Nieustanne spory trwały przez lata, dziesiątki lat! Wreszcie wnukowie Jarosława zaczęli sięgać po tron książęcy. Lecz zazwyczaj jest tak, że nie starcza dla wszystkich posiadłości. Nic nie przypadło w udziale małoletniemu sierocie Dawidowi – synowi Igora. А młody i gorący Dawid chciał mieć dużo.

W owych czasach o wielu rzeczach decydowała broń i umiejętność we właściwym czasie zawierać obopólnie korzystny sojusz. Taką drogę wybrał też dla siebie Dawid. Poprzez podboje i sojusze wojskowo-polityczne w krótkim czasie otrzymał we władanie Wołyń. Jednak wkraczając na drogę spisków ciężko jest zrezygnować z tego względnie łatwego sposobu powiększania dóbr. W ten sposób na karty historii trafił haniebny uczynek Dawida popełniony w zmowie ze Świętopełkiem. Podstępem zwabili do siebie księcia trembowelskiego Wasylkę i oślepili.

Mimo że były to czasy okrutne, zjazd książąt w 1100 roku nie zaakceptował takich metod prowadzenia walki politycznej i odebrał Dawidowi Księstwo Wołyńskie. Jednak, biorąc pod uwagę skomplikowaną sytuację w państwie, otrzymał on w zamian miasta Busk (który uczynił grodem stołecznym), Ostróg, Dubno i Czartorysk.

Nazwa

Nazwa miasto pochodzi prawdopodobnie od starosłowiańskiego słowa „ostrog”, które oznacza „umocnienie”, „miejsce otoczone drewnianym częstokołem”. Badacze rozpatrują też wersję powstania nazwy miasta od jego położenia geograficznego: rzeka Wilia biegnąc z sąsiedniego Międzyrzecza, w centrum miasta gwałtownie skręca w stronę Wieży Tatarskiej, tworząc w ten sposób „ostry róg”.

Opis

Położenie przestrzenne (krajobrazowo-topograficzne) Ostroga cechuje się licznymi wzniesieniami położonymi na lewym brzegu dominującego terenu oraz płaskiej niziny na prawym brzegu rzeki Wilii (w okolicy Nowego Miasta).

Korzystne położenie decydowało o roli miasta jako jednego z punktów oporu w systemie obronnym posiadłości książęcych na przestrzeni ХІІ–ХІІІ wieku.

Herb, przywileje, zmiany podziału administracyjnego, dane demograficzneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Herb

Obecny herb miasta został zatwierdzony decyzją Rady Miasta Nr 75 z dnia 20 listopada 1995 roku. Podstawą symbolu heraldycznego jest wizerunek pięciokopułowej cerkwi pw. Objawienia Pańskiego. W ten sposób autorzy projektu pragnęli podkreślić zachowanie tradycji, ponieważ świątynia ta była swoistą wizytówką miasta jeszcze pod koniec XVII w., występując w roli znaku sfragistycznego na pieczątce samorządu lokalnego. Świątynia ostrogska nie została pozostawiona bez uwagi również w czasach Imperium Rosyjskiego: zatwierdzony w 1796 r. herb Ostroga wraz z orłem również zawierał wizerunek soboru Objawienia Pańskiego. Czerwone tło herbu wskazuje na związek z herbem rodowym książąt Ostrogskich.

Przywileje

Na początku nowożytności (XIV–XVII w.) szereg miast ukraińskich ubiegało się o prawo do samorządu miejskiego, które było nadawane na mocy aktu królewskiego.

Jeśli chodzi o organizację samorządu, podstawowe etapy jego wprowadzenia na Wołyniu w ХVІ w. rozpoczynają się zazwyczaj od nabycia przez miasto prawa magdeburskiego. Do pełnowartościowego funkcjonowania samorządu niezbędne były organy takie jak wójt i rada, składająca się z radnych i burmistrzów, a także ławników tworzących ławę miejską. Podobny skład organów samorządowych był typowy dla miast państwowych. Ostróg, który był własnością prywatną, był zarządzany przez wójta jeszcze na długo przez nabyciem przez niego prawa magdeburskiego. Pierwsza wzmianka pisemna o wójcie ostrogskim pochodzi z 1565 r., kiedy to o sprawach sądowych decydował Parfen Sachnowicz. Później tę funkcję pełnił szlachcic Paweł Małyszewicz-Nowosielecki, który zarządzał Ostrogiem w latach 1575–1593.

Ostróg nie był w czołówce miast wołyńskich w kolejce po prawo magdeburskie, mimo że był jednym z pięciu największych miast Ukrainy i liczył ponad pięćset lat. Wydanie aktu królewskiego z roku 1585 tylko utrwaliło w świetle prawa już istniejący samorząd. W dokumencie czytamy, że oprócz jarmarków i targów, ostrożanie powinni słuchać się „…urzędu miejskiego przez wójta, burmistrzów, radnych i innych urzędników miejskich”. Dokument wzmiankuje również o sądzie, który miał „…sądzić… i karać”.

Mimo że przywilej na prawo magdeburskie zawierał rekomendacje wprowadzenia go na wzór miast królewskich Krakowa i Lwowa, na gruncie ostrogskim zostało ono zastosowane w nieco ograniczonym wymiarze. Jest to zrozumiałe, ponieważ miasto znajdowało się w rękach prywatnych właścicieli, i wszystkie podstawowe posady mogły być rozdawane za zgodą właściciela (księcia) lub wyznaczonego przez niego urzędnika – starosty.

Jeden z takich urzędników jest wzmiankowany w łuckiej księdze grodzkiej z roku 1596, zawierającej zapis skargi na Żdana Borowickiego – starostę ostrogskiego.

Nie obeszło się bez zapisów dotyczących ostrogskich miejskich zarządców w księgach akt Łucka z okresu późniejszego. Tak więc w księdze z roku 1635 jest wzmianka o burmistrzu ostrogskim Onyśku Romanowiczu, który składał zeznania pod przysięgą dotyczące obecności w mieście rzemieślników – jakich dokładnie i w jakiej liczbie.

Dzięki staraniom księcia Konstantego Wasyla Ostrogskiego na mocy aktu króla Stefana Batorego w roku 1585 Ostróg otrzymał następujące przywileje:

  • Prawo do organizacji samorządu miejskiego oraz pełnienia funkcji sądowych za pośrednictwem odpowiednich urzędników miejskich: wójta, burmistrza, radnych;
  • Prawo do budowy w centrum miasta symbolu miejskiego statusu samorządnego – ratusza;
  • Postawienie ławek, wagarni, postrzygalni (do strzyżenia wełny), łaźni pospolitej;
  • Potwierdzono nadane wcześniej przywileje do przeprowadzenia targów i jarmarków.

Przynależność administracyjna i zmiana granic

Od czasów pierwszej wzmianki o mieście Ostróg znajduje się w granicach Państwa Kijowskiego w składzie namiestnictwa włodzimiersko-wołyńskiego, księstwa Pohoryńskiego. Był to jednak okres burzliwych zmian, podział administracyjny terytoriów był zmienny w zależności od książęcych waśni domowych. Pod koniec ХІІ w. wagi wojskowo-politycznej nabiera księstwo Halicko-Wołyńskie, w roku 1199 Ostróg znajduje się w jego granicach.

Osłabione przez nieustanne spory wewnętrzne księstwa udzielne nie mogły przeciwstawić się naciskom zewnętrznym i na skutek tego w pierwszej połowie ХIV w. (1320 r.) Wołyń, а wraz z nim Ostróg, został przyłączony do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Następnie Ostróg staje się własnością spadkową. Po śmierci księcia Daniela jego syn Fedor otrzymał w roku 1386 akt króla Władysława Jagiełły potwierdzający spadkowe władanie miastem. Odtąd książęta – właściciele miasta – otrzymują nazwę Ostrogskich.

Wtedy właśnie rozpoczęła się sławna historia rodu książąt Ostrogskich. Umiejętne zarządzanie posiadanymi majątkami założyło mocne podwaliny dla szybkiego rozkwitu właścicieli Ostroga. Do Unii Lubelskiej (1569 r.) ród książąt Ostrogskich stał się jednym z najbardziej wpływowych rodów Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Postanowienia Unii Lubelskiej doprowadziły do uchwalenia przez sejm decyzji o przyłączeniu Kijowszczyzny, Bracławszczyzny i Wołynia do Korony. Ostróg stał się częścią województwa wołyńskiego Rzeczypospolitej.

W 1654 r. po śmierci Anny Alojzy Chodkiewicz – księżny Ostrogskiej, Ostróg staje się własnością książąt Zasławskich, następnie, w drugiej połowie ХVІІ w. – Lubomirskich, później zaś – Sanguszków.

W czasach powstania Bohdana Chmielnickiego kozacy w 1654 r. zawładnęli Międzyrzeczem, Równem oraz Ostrogiem. Jednak zgodnie z rozejmem andruszowskim miasto pozostawało w składzie Rzeczypospolitej.

Pod koniec XVIII w. Imperium Rosyjskie, Austria i Prusy dokonały trzech rozbiorów Rzeczypospolitej, w 1793 r. Ostróg został miastem powiatowym w obrębie namiestnictwa zasławskiego, а od roku 1797 – guberni wołyńskiej w Imperium Rosyjskim.

W 1914 r. wybuchła pierwsza wojna światowa, która obudziła pragnienie narodu do rewolucyjnych zmian. Wkrótce po ogłoszeniu władzy bolszewików w Ostrogu w listopadzie 1917 r. pod kierownictwem aktywistów bolszewickich Frontu Południowo-Zachodniego zostaje utworzona Rada Deputatów Żołnierskich. Jednakże wojska niemieckie, które na początku lutego 1918 r. zajęły Ostróg, nie pozwoliły im rozwinąć działalność. Sojusze polityczne doprowadzały do częstej zmiany władzy: od końca 1918 do początku 1919 r. miasto znajdowało się pod rządami Dyrektoriatu. Ponowna mobilizacja, ponowna wojna. Od maja 1919 r. miasto zostało „czerwone” wraz z powołaniem powiatowego komitetu rewolucyjnego. W sierpniu tegoż roku Ostróg znalazł się po stronie polskiej. Czerwoni jednak nie odpuścili i w lipcu 1920 r. zawładnęli miastem, odrodziwszy komitet rewolucyjny.

Na mocy postanowień traktatu ryskiego jesienią 1920 r. Ostróg ponownie znalazł się w granicach Polski i stał się miastem powiatowym województwa wołyńskiego Rzeczypospolitej Polskiej.

Potem w historii Ostroga, podobnie jak całej Ukrainy Zachodniej, nastąpiła ciężka jesień 1939 r. – powróciła władza radziecka, decydując o tym, że od 4 grudnia 1939 r. Ostróg miał zostać siedzibą rejonu w obwodzie rówieńskim Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.
Od 3 lipca 1941 do 27 stycznia 1944 r. w mieście panował reżim okupacyjny nazistowskich Niemiec.
Obecnie zgodnie z uchwałą Rady Najwyższej Ukrainy z dnia 7 lipca 1995 r. nr 275/95 „O zaliczeniu miasta Ostróg w obwodzie równieńskim do kategorii miast o znaczeniu obwodowym”, Ostróg w obwodzie rówieńskim jest miastem o znaczeniu obwodowym.

Dane demograficzne

Zadaniem demografii jest badanie struktury społecznej i migracji ludności na określonych terytoriach. Rozpatrując relację pomiędzy miejscem osiedlenia się i jego mieszkańcami, na pewno przekonamy się o istnieniu ścisłego związku pomiędzy nimi. Innymi słowy, można powiedzieć, że o charakterze miasta decydują jego mieszkańcy i vice versa.

Skąd przybyli ludzie do Ostroga i ilu ich było, nie wiemy na pewno, dlatego, opierając się na dostępnych źródłach, zaznaczymy, że zgodnie z aktami opisu, w Ostrogu stanem na 1577 r. istniało 269 dymów. Zakładając, że średnia liczebność gospodarstwa domowego wynosiła 6 osób, można w przybliżeniu określić liczbę ludności miasta na około 3 tys. osób.

Dalszy rozwój miasta powodował rozrost zabudowy i odpowiednio przyrost liczby mieszkańców, która w 1620 roku wynosiła 6000, w 1629 zaś 1655 domów.

Niestety ówczesne źródła nie zawierały konkretnych danych o etnicznym składzie mieszkańców miasta. Chociaż w akcie podziału majątków księcia Konstantego Wasyla Ostrogskiego pomiędzy jego synami Januszem i Aleksandrem w 1603 r. znajdujemy wzmiankę o tym, że w mieście mieszkali zarówno chrześcijanie prawosławni i katoliccy, a także Żydzi i Tatarzy. Wówczas większość ludności stanowili chrześcijanie, lecz dynamicznie rozrastała się społeczność żydowska. Żydzi stanowili drugą pod względem liczebności grupę etniczną w Ostrogu. Wojny powstańskie pod przywództwem Bohdana Chmielnickiego stały się tragiczną stroną w historii ostrogskich Żydów. W sierpniu 1647 r. kozacy Chmielnickiego zawładnęli Ostrogiem oraz zamordowali wszystkich Żydów, którzy nie zdążyli opuścić miasto (około 600 os.). Kiedy kozacy opuścili miasto, Żydzi powrócili do swoich domów. Jednak już w lutym 1649 r. kozacy powrócili (według zachowanych źródeł, na prośbę samych mieszkańców miasta) і ponownie zabrali się za mordy na ludności żydowskiej. Tym razem w pogromach zginęło około 300 osób. Udało się uratować tylko trzem osobom, które kontynuowali linię ostrogskich Żydów.

Według bardziej obszernych danych demograficznych, zawartych w akcie z 1654 r., w Starym Ostrogu były zasiedlone 93 domy i place, w tym 44 żydowskie. Na Nowym mieście znajdowało się 18 domów chrześcijańskich, а na Karolinie – 62 domy, z których 13 to były domy żydowskie.
W części Jana Aleksandra Koniecpolskiego w 1687 r. istniało co najmniej 135 żydowskich domów przy ogólnej liczbie 390 (około 35%). Jeśli chodzi o część ordynacką miasta, na 190 budynków 71 (tj. 37%) pozostawało w rękach Żydów. A więc widzimy, że wzrost był znaczący.

Według spisów inwentarzowych części Ostroga z 1708 r., w mieście znajdowało się 58 dymów chrześcijańskich oraz 40 żydowskich, а także 9 wolnych dymów i 14 dworów szlacheckich. 188 dymów stało pustych.

Pomimo skomplikowanej sytuacji geopolitycznej w Europie, społeczność żydowska Ostroga przybierała na liczebności, o czym świadczą następujące dane:

  • W 1765 r. w Ostrogu mieszkało 1777 Żydów w 415 domach,
  • W 1778 r. – 963 Żydów,
  • W 1784 r. – 1123,
  • W 1787 r. – 1829,
  • W 1797 r. – 1757,
  • W 1798 r. – ogólna liczba mieszkańców wynosiła 4098, w tym Żydów – 2156,
  • W 1803 r. – 2206 Żydów,
  • W 1835 r. – łącznie 3300 mieszkańców,
  • W 1847 r. – 7300 Żydów,
  • W 1857 r. – 8365,
  • W 1861 r. – łączna liczba mieszkańców – 8926,
  • W 1882 r. – łącznie 7717 mieszkańców, w tym ok. 2000 chrześcijan, reszta – Żydzi,
  • W 1896 r.– 11758, w tym wyznawców judaizmu – 7368, rzymskich katolików – 1612, prawosławnych – 2578, muzułmanów – 39, protestantów – 102,
  • W 1897 r. – 9008 Żydów (60,8% ogólnej liczby mieszkańców),
  • W 1910 r. – 10082 Żydów,
  • W 1921 r. – 7991 Żydów (61,6% ogólnej liczby mieszkańców),
  • W 1931 r. – 8171 Żydów (61,7%),
  • W 1937 r. – 9240 Żydów (61,6%),
  • W 1939 r. –około 10500 Żydów.

Przed początkiem tragicznych wydarzeń drugiej wojny światowej Żydzi ostrogscy mieli silnie rozwiniętą społeczność liczącą ogółem 13,5 tys. osób. O dalszych jej losach opowiadają świadkowie tych strasznych wydarzeń, kiedy to w czasie okupacji miasta w latach 1941–1943 hitlerowcy zamordowali w okolicy masywu leśnego Nowego miasta ponad 9000 Żydów. Niestety po wojnie społeczność żydowska Ostroga, która podarowała miastu utalentowanego lekarza Rafała Szpizla, nauczycieli Józefa Arszynowa, Walentynę Glizer, kierowników przedsiębiorstw Izaaka Markusa, Wasyla Waldmana, Innę Sztern, Borysa Patisa, słynnego milicjanta Fefera, o uczciwości którego do dziś krążą legendy, wojskowych i muzyków, nie odrodziła się. Obecnie społeczność żydowska miasta liczy około 30 osób.

Mniejszość tatarską pojawiła się w tych okolicach na skutek pochodów wojennych księcia Konstantego Ostrogskiego, który po zwycięstwie nad Tatarami w 1508 r. pod Słuckiem oraz w 1512 r. pod Wiśniowcem osadził jeńców w Ostrogu na Zarwańskim Przedmieściu .

W kronikach ostrogskich można znaleźć też wzmianki o Grekach – bizantyńczykach oraz wychodźcach z innych krajów bałkańskich. Osiedlili się w Ostrogu w pierwszej połowie XV w. jednocześnie z Żydami na zaproszenie księcia Fedora Daniłowicza Ostrogskiego. Świadczy o tym nazwa ulicy Starożydowskiej, którą ona otrzymała pod koniec XVI w. w miejsce dawnej nazwy ulicy Greckiej, na której osiedlali się uczeni Grecy. Co prawda, oni niedługo mieszkali w Ostrogu: częste tatarskie najazdy zmusiły ich do opuszczenia miasta.

Chronologia wydarzeń

  • Pierwsza pisemna wzmianka o Ostrogu – 1100 rok;
  • Połowa XIV w. – Ostróg staje się rezydencją książąt Ostrogskich;
  • Wzmocnienie zdolności obronnych Ostroga przez księcia Daniela Ostrogskiego, budowa Wieży Murowanej (1341 rok);
  • 8 listopada 1386 r. król Władysław Jagiełło wydaje księciu Fedorowi Ostrogskiemu akt potwierdzający prawo spadkowe do władania Ostrogiem i przylegającymi do niego terenami;
  • Pierwsza połowa XV w. – książę Fedor Daniłowicz Ostrogski (założyciel rodu książąt Ostrogskich) osadza w Ostrogu Żydów i Greków. Miasto staje się ośrodkiem handlowym Wołynia;
  • 1410 rok – udział pułków wołyńskich pod dowództwem Fedora Ostrogskiego w bitwie pod Grunwaldem;
  • 1430 rok – Ostróg został otoczony murem;
  • 1443 rok – najazd Tatarów na Wołyń, w czasie którego Ostróg częściowo spłonął; dokończono budowy cerkwi pw. Objawienia Pańskiego;
  • Pod koniec XV w. w Ostrogu społeczność żydowska wybudowała kamienną Wielką Synagogę w stylu renesansowym;
  • 1527–1529 – miasto otrzymuje herb;
  • 1540 rok – zostały wzmocnione przedmieścia Ostroga, wzniesiono baszty – Okrągłą, Tatarską, wieżę Łucką;
  • 1576 rok – w Ostrogu założono Akademia Ostrogska;
  • 1581 rok – światło dzienne zobaczyła słynna Biblia Ostrogska Iwana Fedorowa;
  • 1585 rok – Ostróg otrzymuje prawo magdeburskie;
  • 1608 rok – przy synagodze żydowskiej otwarto drukarnię;
  • 1619 rok – Janusz Ostrogski założył największą w Polsce (zawierającą 24 miasta i 392 wsie) ordynację ostrogską;
  • 1635 rok – Anna Alojza zakończyła budowę klasztoru jezuitów i kolegium pw. św. Ignacego Loyoli;
  • 1793 rok – Ostróg w składzie guberni wołyńskiej staje się częścią Imperium Rosyjskiego;
  • 1846 rok – w czasie swojej podróży po Wołyniu Ostróg odwiedził Taras Szewczenko;
  • maj 1919 r. – w mieście rozpoczął działalność ostrogski komitet rewolucyjny;
  • druga połowa września 1920 r. – Ostróg wchodzi w skład II Rzeczypospolitej;
  • 1939 rok – miasto, podobnie jak cała Ukraina Zachodnia, staje się częścią Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej;
  • od końca czerwca 1941 r. do 27 stycznia 1944 r. Ostróg był okupowany przez najeźdźców niemiecko-faszystowskich;
  • od lat 1940-tych do roku 1991 Ostróg znajdował się w składzie Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej;
  • 24 sierpnia 1991 r. została proklamowana niepodległość państwowa Ukrainy;
  • 7 lipca 1995 r. miastu Ostróg przyznano status miasta o znaczeniu obwodowym;
  • 1996 rok – została odrodzona działalność Akademii Ostrogskiej.

ArcheologiaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Od początku swojej pradawnej historii Ostróg ujawniał najwcześniejsze ślady zasiedlenia swojego terytorium. Najstarsze osady na terytorium Ostroga powstały w epoce brązu (IV–III tys. p.n.e.). W szeregu miejscowości w rejonie ostrogskim odkryto również stanowiska późnopaleolityczne.

W wyniku naukowych badań polowych prowadzonych na terytorium miasta i okolic odkryto zabytki archeologiczne, które pochodzą z epoki neolitu, brązu, wczesnej epoki żelaza, m.in.: wyszlifowane kamienne siekiery, dłuta, groty. W Ostrogskim Muzeum Krajoznawczym znajdują się naczynia w kształcie kulistych amfor i kamienne czterokątne siekiery.

Odkryte na terytorium rejonu ostrogskiego osady kultury ceramiki wstęgowej rytej udowodniły, że ziemia ostrogska jest jednym z najstarszych ośrodków rolniczych, o czym świadczy miska znaleziona we wsi Wielbowne z wizerunkiem radła na jej fragmencie.

Przedstawiciele kultury trypolskiej pojawili się na ziemi ostrogskiej już na późnym etapie swojego rozwoju (koniec IV – początek III tys. p.n.e.) i przynieśli ze sobą malowane naczynia, wyroby z miedzi, kultowe figurki antropomorficzne.

Położenie grodziska na Górze Zamkowej, system wałów ziemnych Bielmażu i Góry Krasnej, potwierdzają hipotezę o założeniu miasta na wzór typowej osady słowiańskiej.

W latach 1957–1958 ekspedycja Kijowskiego Państwowego Muzeum Historycznego prowadziła na terytorium współczesnego parku za rowem zamkowym prace wykopaliskowe mające na celu zbadanie kultury epoki feudalnej. Zostały znalezione fragmenty naczyń ze znakami garncarzy, narzędzia pracy – żelazne sierpy, noże, siekiery świadczą o wysokim rozwoju rzemiosła w ІХ–ХІІ wieku.

Instytucje religijneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W drugiej połowie XVI – pierwszej połowie XVII w. Ostróg stał się jednym z najważniejszych ośrodków życia religijnego na Ukrainie. Na terytorium miasta znajdowały się świątynie i bożnice przedstawicieli różnych wyznań religijnych i narodowości, które mieszkały w mieście: Ukraińców, Polaków, Żydów, Tatarów, Greków, Ormian i in. Według danych Mikołaja Teodorowicza, w mieście znajdowało się wówczas 9 świątyń prawosławnych (cerkiew pw. Objawienia Pańskiego, cerkiew pw. Bazylego Wielkiego, cerkiew pw. św. Mikołaja, cerkiew Preczysteńska, cerkiew pw. Zmartwychwstania Pańskiego, cerkiew pw. śww. Borysa i Gleba, cerkiew pw. św. Onufrego, cerkiew pw. Świętej Trójcy, cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego), kościół, meczet i synagogi.

Parafia rzymskokatolicka

Założenie w Ostrogu parafii rzymskokatolickiej sięga ХV w., kiedy to książę Fedor Ostrogski ufundował między rokiem 1440 a 1442 w mieście kościół łaciński pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny і monaster dla oo. dominikanów. Około 1452 r., podczas najazdu Tatarów, kościół został zniszczony. W 1582 r. książę Konstanty Bazyli Ostrogski podniósł świątynię z ruiny i oddał ją księżom, a także potwierdził fundację (wieś Luczyn) і zapisał 2000 złotych na szpital. Książę także sprowadził z Krakowa księdza Wojciecha Bieżanowskiego, który został tu pierwszym proboszczem (1582–1616). Uporządkowaniem kościoła i parafii ostrogskiej zajął się również inny proboszcz, ksiądz Wojciech Witkowski (1619–1623), który znał język starosłowiański, literaturę cerkwi prawosławnej, zbierał książki i wiadomości historyczne. Przy kościele działała szkoła łacińska. Istnieje wzmianka z 1617 r. o jej nauczycielu Walentym Zaklikowiczu. Wkrótce (w 1620 r.) na potrzeby szkoły został wybudowany nowy gmach. W okresie swojego istnienia kościół był niejednokrotnie przebudowywany. Budowniczymi nowej świątyni byli ostrożanie, Włoch z pochodzenia Kasper Dazynt († 1620) oraz Stanisław Zimno. Nową dekorację wnętrza kościoła wykonywano w latach 1619–1624. Ołtarz główny prawdopodobnie został wykonany przez rzeźbiarza lwowskiego Jana Pfistera oraz rzeźbiarza z miasta Tuczyn – Niemca Jakuba. Świątynia przybrała współczesny wygląd pod koniec ХІХ wieku. W okresie późniejszym zostały domurowane dwie kaplice boczne, które nadały kościołowi kształt krzyża. Przed konserwacją w roku 1879 kościół posiadał wysoki zaostrzony drewniany dach z małą kopułą pośrodku, pokrytą białą blachą, na której była umieszczona sygnatura.

Odrębnym ośrodkiem katolicyzmu w Ostrogu było kolegium jezuickie z kościołem pw. św. Ignacego Loyoli i Franciszka Ksawerego. Budowa kościoła została zainicjowana przez właścicielkę Ostroga Annę Alojzę Chodkiewicz, która przeznaczyła na ten cel niezbędne fundusze. W ХVІІ w. było to największe kolegium jezuickie w kraju. Kolegium miało stać się alternatywną w stosunku do Akademii Ostrogskiej placówką oświatową. Założenie kamienia węgielnego miało miejsce w 1626 roku. Budowę nadzorował włoski architekt S. Braun. Kiedy jednak we wzniesionych murach pojawiły się niebezpieczne pęknięcia, fundatorka zażądała przyjazdu do Ostroga znanego architekta jezuickiego Giacomo Briano, który po przybyciu do Ostroga w 1630 r. skrytykował projekt i opracował pięć wariantów własnego projektu, z których żaden nie został zatwierdzony. Dlatego projekt zespołu stworzył inny znany architekt Benedykt Molli z Rzymu. To on nadzorował budowę od 1634 r., główne gmachy zaś powstały w latach 1634–1647. Zespół składał się z wysokiego trzynawowego kościoła i przyległego do niego piętrowego gmachu kolegium, który tworzył zamknięty w planie trapezu dziedziniec. Na północno-wschodnim narożniku budynku wznosiła się wieża obserwatorium. Podczas powstania Chmielnickiego kozacy dwukrotnie palili i niszczyli zespół jezuicki. W 1659 roku jezuici powrócili do Ostroga i od razu zaczęli odbudowę kolegium i kościoła, która zakończyła się dopiero w 1736 roku.

Zespół posiadał czysto barokową architekturę. Symetryczną główną fasadę wieńczył monumentalny trzypoziomowy fronton i flankowały wieże boczne. Świątynia należała do architektonicznego typu bazylik kopułowych z transeptem, na skrzyżowaniu nawy środkowej z transeptem wznosiła się dosyć masywna kopuła.

Po kasacie zakonu jezuitów w 1773 r. gmachy kolegium zajął klasztor oo. bazylianów, konsystorz, seminarium. Po pożarze w latach 1809 i 1821 zespół nie był restaurowany i stopniowo popadał w ruinę. W 1875 r. został rozebrany na materiały budowlane, z których zostało zbudowane m.in. Ostrogskie Gimnazjum Męskie (1876).

Po proklamowaniu Niepodległości Ukrainy kościół rzymskokatolicki został przekazany społeczności religijnej parafii pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Ostrogu należącej do diecezji łuckiej i znajdującej się pod opieką duszpasterską Witolda Józefa Kowalowa.

Parafia prawosławna

Od momentu powstania sobór pw. Objawienia Pańskiego pełnił funkcję drugiej katedry dla prawosławnych biskupów Wołynia, tytułowanych „łucki i ostrogski”. Mimo że głowna katedra znajdowała się w Łucku, arcypasterze od czasu do czasu przebywali w Ostrogu. Książę Konstanty Ostrogski jako gorliwy obrońca wiary prawosławnej szczególną uwagą otoczył sobór pw. Objawienia Pańskiego. Dlatego w okresie jego panowania sobór wyróżniał się szczególnym pięknem. Z czasem jednak wnuczka księcia Konstantego – Anna Alojza Chodkiewicz – przeszła na katolicyzm, przybierając imię Alojza, i jako gorliwa zwolenniczka Unii i łaciństwa, w roku 1636 zabrała sobór pw. Objawienia Pańskiego prawosławnym. Sobór został zamknięty. Nie użytkowany zgodnie z przeznaczeniem sobór zaczął się niszczyć. Szczególnie ucierpiał w 1648 r. w czasie wojny wyzwoleńczej narodu ukraińskiego pod przywództwem hetmana Bohdana Chmielnickiego. W ruinie i zapomnieniu sobór powitał wejście Wołynia do składu Imperium Rosyjskiego. Sobór pw. Objawienia Pańskiego w Ostrogu, mimo że przez długi czas pełnił rolę katedry wołyńskich arcybiskupów, przebywał w ruinie. Podczas przygotowań w 1892 r. do jubileuszu 900-lecia Chrztu Rusi została podjęta decyzja o odbudowie soboru ze środków budżetu państwa. Prace konserwatorskie trwały w latach 1886–1891. W odnowionym soborze pw. Objawienia Pańskiego zostały zrobione dwa ołtarze. Ołtarz główny został uroczyście konsekrowany w dniu 13 października 1891 r. pw. Objawienia Pańskiego, zaś lewy (boczny) – 17 października 1891 r. pw. św. Fedora Ostrogskiego. W 1905 r. została zbudowana odrębna wielka dzwonnica według projektu inżyniera architekta Pawłowskiego. Nastąpiły czasy radzieckie, a wraz z nimi zapanowała ideologia ateistyczna. Na skutek tych wydarzeń w roku 1963 sobór pw. Objawienia Pańskiego został zamknięty i przekazany do użytku Ostrogskiemu Muzeum Krajoznawczemu. Osoby wierzące musiały zaspokajać swoje potrzeby religijne w świątyni Woskresieńskiej (tj. pw. Zmartwychwstania Pańskiego) na Nowym Mieście. Wkrótce potem w soborze otwarto muzeum ateizmu. W grudniu 1989 r. władze zwróciły sobór pw. Objawienia Pańskiego społeczności religijnej Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego. W styczniu 1990 r. Jego Ekscelencja Warlaam, arcybiskup wołyński i rówieński uroczyście konsekrował sobór i odtąd odbywają się w nim regularne nabożeństwa. Proboszczem świątyni został protojerej Rostysław Trepaczuk – absolwent Moskiewskiej Akademii Duchownej, doktor teologii. Po rozdzieleniu 10 kwietnia 1990 r. prawosławnej eparchii wołyńsko-rówieńskiej na eparchię wołyńską i eparchię rówieńską, arcybiskupom rówieńskim przyznawana jest godność arcybiskupa rówieńskiego i ostrogskiego, zaś sobór Objawienia Pańskiego w Ostrogu ponownie zostaje katedrą.

Cerkiew pw. Św. Mikołaja w Ostrogu. Społeczność religijna parafii pw. św. Mikołaja eparchii rówieńskiej Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Kijowskiego powstała 30 lipca 2009 roku. Swoją działalnością obejmuje miasto Ostróg. W użytkowaniu parafii znajduje się kaplica Mikołajowska (pw. św. Mikołaja) na ul. Akademicznej, zbudowana w 1905 roku. Od 2010 r. społeczność religijna prowadzi prace związane z odrodzeniem cerkwi pw. św. Mikołaja w miejscu, gdzie się pierwotnie znajdowała.

Synagoga

Społeczność żydowska Ostroga była jedną z najstarszych na terytorium Wołynia. Początek zasiedlenia terytorium miasta przez ludność żydowską przypada na koniec XІV wieku. Podstawowym ich zajęciem był handel bydłem. Sprzyjające warunki życia przyniosły pozytywne rezultaty i do połowy XVІІ w. żydowska część Ostroga liczyła około 1500 gospodarzy. Jednakże na skutek działań kozaków w 1647 r. Żydzi zostali poddani masowym mordom: w ciągu jedynie kilku dni w sierpniu 1647 r. zginęło około 600 Żydów. Nie mniej tragiczny był kolejny atak kozaków na Ostróg w 1649 r., kiedy to zamordowali oni około 300 Żydów. Zamordowanych wrzucano do studni w pobliżu synagogi, która została przekształcona w stajnię. W ten sposób żydowska społeczność Ostroga została prawie całkowicie zniszczona, jednak w miarę upływu lat zaczęła odradzać się i już w 1666 r. Żydzi ostrogscy wysyłali na Sejm Czterech Ziem swojego delegata.

Z historii społeczności żydowskiej Ostroga znana jest legenda, że w czasie hajdamaczyzny (1734–1768 рр.) w obronie Żydów, których próbowali zniszczyć powstali chłopi, stanęli miejscowi Tatarzy. Jako umiejętni wojownicy, postawili godny opór najeźdźcom. Na pamiątkę tego wydarzenia w Wielkiej Synagodze w Ostrogu do czasu jej zamknięcia co roku czytano cykl wierszy i psalmów poświęconych tej historii.

Równocześnie z życiem społeczno-gospodarczym Żydów ostrogskich rozwijały się ich instytucje religijno-oświatowe. Na początku XVI w. w mieście funkcjonowała jesziwa – wyższa szkoła talmudyczna przy Wielkiej Synagodze, która istniała tu w XVI–XVIII wieku. Pierwszym rabinem był Kalman Gaberkasten, jego następcą – Solomon Luria (1550–1568). W jesziwie również uczył autor „Szla” kabalista Izajasz Horowic.

Najsłynniejszym działaczem był jednak Samuel Edels. Na jego cześć Wielka Synagoga otrzymała nazwę Synagoga Maharsza. Ostrogscy Żydzi nie mogli nie rozumieć siły słowa drukowanego, dlatego w 1608 r. przy synagodze powstaje drukarnia, która działała do 1832 roku. Zniszczoną w 1648 r. synagogę na własny koszt odrestaurował Zak Szmelke, który oprócz tego był rabinem i delegatem Ostroga na Sejm Wołynia.

Znaczącą rolę odgrywał kahał ostrogski, który był jednym z czterech kahałów głównych społeczności wołyńskich. Żeby brać bardziej aktywny udział w życiu społecznym Ostroga, w pierwszej połowie XVIII w. społeczność żydowska powołała bractwo, głównym celem którego była obrona interesów miejscowych Żydów.

Obecnie ze względu na małą liczebność społeczności żydowskiej w mieście bożnice żydowskie nie istnieją. Wielka Synagoga znajduje się w stanie awaryjnym.

Meczet muzułmański (tatarski)

Po zwycięstwie nad Tatarami w latach 1508 oraz 1512 książę Konstanty Ostrogski osadził jeńców tatarskich w Ostrogu na Zarwańskim Przedmieściu. W roku 1565 zaś nuncjusz papieski Fulvio Ruggieri zaznaczał, że „… w mieście pod nazwą Ostróg istnieje meczet tatarski…”. Meczet przestał istnieć mniej więcej w drugiej połowie XVII w., ponieważ w inwentarzu Ostroga z roku 1708 nie ma o nim wzmianki.

Oprócz wymienionych wyżej społeczności religijnych, życie religijne współczesnego Ostroga reprezentują również następujące parafie:

  • Społeczność religijna parafii pw. Zmartwychwstania Pańskiego diecezji rówieńskiej Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego, ul. Iwana Wyszenśkoho 3, Ostróg,
  • Społeczność religijna parafii pw. śww. Joachima i Anny Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego, ul. Ostrowśkoho 26, Ostróg,
  • Społeczność religijna cerkwi „Zbawienie” Chrześcijan Baptystów, ul. Budionnego 9, Ostróg.
  • Społeczność religijna Chrześcijan Wiary Ewangelickiej, ul. Sadowa 5, Ostróg.
  • Społeczność religijna Adwentystów Dnia Siódmego, ul. Karpaty 8, Ostróg.
  • Społeczność religijna Chrześcijan Pełnej Ewangelii „Cerkiew Jezusa Chrystusa”, ul. Macuty 4а, Ostróg.
  • Społeczność religijna Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego w Ostrogu (parafia pw. Objawienia Pańskiego). Sobór pw. Objawienia Pańskiego. 15 października 1891 r. została konsekrowana boczna kaplica pw. św. Fedora Ostrogskiego. 11 (24) sierpnia 1909 r. Bractwo im. Książąt Ostrogskich po raz pierwszy oddało hołd pamięci św. Fedora.

Instytucje świeckieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Oświata

Przedstawiając historię narodzin w mieście życia naukowo-praktycznego, nie sposób wyodrębnić poszczególnych instytucji lub organizacji. Istnieje jednak placówka oświatowa, która stała się wizytówką Ostroga jeszcze w minionych wiekach. Chodzi oczywiście o Akademię Ostrogską.

Pierwsza wzmianka o niej pojawia się w „Bukwarze”, wydanym przez Iwana Fedorowa 15 czerwca 1578 roku. Z tego źródła dowiadujemy się, że Akademia istniała wespół z drukarnią. Tego rodzaju zespół przewidywał funkcjonowanie w jego ramach nie tylko szkoły podstawowej, lecz także średniej lub nawet wyższej. Po raz pierwszy ta placówka edukacyjna została określona jako Akademia w testamencie księżny Halszki Ostrogskiej z dnia 16 marca 1579 roku. Testament zawierał zapis o przekazaniu sześciu tysięcy litewskich groszy na rzecz szkoły i Akademii Ostrogskiej, a także na rzecz monasteru Spaskiego koło Łucka.

Są wszelkie podstawy ku temu, by sądzić, że już wtedy książę Konstanty Bazyli Ostrogski zaczął układał plany stworzenia wszechstronnej placówki kulturalno-oświatowej, która by łączyła w sobie drukarnię, zespół uczonych teologów przygotowujących do druku określone książki, a także szkołę, w której by oni nauczali.

Wkrótce potem jezuita Antonio Possevino w roku 1581 pisał, że „niektórzy książęta, np. w Ostrogu i Słucku posiadają drukarnie i szkoły, w których jest podtrzymywana schizma” (jako ostoja religii greckiej). Uczono tutaj tzw. nauk wyzwolonych – gramatyki, retoryki, dialektyki, arytmetyki, geometrii, astronomii, muzyki oraz języków łacińskiego, greckiego i starosłowiańskiego. Za pierwszego rektora Akademii jest uważany Herasym Smotrycki (1587 r.). Nauka odbywała się na dosyć wysokim poziomie, studenci mogli na równi prowadzić polemikę z wykształconymi osobami.

Pierwotnie Akademia znajdowała się na terytorium tzw. Przygródka obok Góry Zamkowej w kierunku miasta (od strony północnej). Drukarnia wraz ze szkołą były traktowane jako jeden zespół. Działalność placówki była finansowana z dochodów od włości Suraskiej, folwarku Bielmaskiego, wsi Zawidów koło Stepania, co pozwalało na samodzielne funkcjonowanie tego ośrodka. W Akademii Ostrogskiej studiował przyszły hetman Piotr Konaszewicz-Sahajdaczny.

W 1623 r. w Ostrogu rozpoczęła swoją działalność misja jezuicka, którą wspierała córka księcia Aleksandra Ostrogskiego Anna Alojza Chodkiewicz, przekazując na ich rzecz znaczne fundusze. Umożliwiło im to zakorzenienie się w tym mieście. Od tego czasu prawosławna akademia zaczyna podupadać. Na skutek starań Anny Alojzy placówka ta została sztucznie, bez żadnych na to obiektywnych przyczyn, przekształcona w szkołę podstawową. Ostatnim krokiem na drodze do całkowitej likwidacji akademii było przekazanie w 1640 roku przeznaczonych na jej utrzymanie funduszy w całości na rzecz kolegium jezuickiego.

W ten sposób, wywarłszy znaczący wpływ na rozwój oświaty i kultury nie tylko w Ukrainie, lecz także w Europie Wschodniej, Akademia Ostrogska przestała istnieć.

Następną dosyć znaczącą placówką edukacyjną w Ostrogu stało się rywalizujące z akademią kolegium jezuickie. Kolegium zostało założone w 1625 r., istniało z przerwami do 1773 roku. Była to jedna z największych i najlepiej wyposażonych placówek edukacyjnych tego typu w Rzeczypospolitej. Przez pewien czas, od 1777 r. do czasu przejścia Ostroga pod rządy Imperium Rosyjskiego w 1793, na bazie kolegium jezuickiego działała czteroklasowa szkoła unicka oo. bazylianów.

W okresie panowania Imperium Rosyjskiego w Ostrogu działało Seminarium Duchowne, powiatowe szkoły zawodowe, Gimnazjum Męskie. Od 1865 r. w mieście oficjalnie rozpoczęła działalność Szkoła Zawodowa dla kobiet im. hrabiego Dmitrija Błudowa, która stała się znaczącą instytucją kulturalno-oświatową o potężnym zapleczu materialnym. Na jej rzecz przekazano gmachy dawnego katolickiego klasztoru kapucynów, zlikwidowanego w 1832 r., oprócz tego w lаtach 1913–1914 na potrzeby szkoły zbudowano duży piętrowy gmach w stylu neoklasycystycznym.

Następnie nadeszły czasy rewolucji, wojen, opustoszenia i zniszczeń budynków. Po dziesięciu latach z inicjatywy miejscowego krajoznawcy P. Andruchowa w Ostrogu powstało Towarzystwo Kulturalno-historyczne „Spadszczyna” (tj. „Dziedzictwo”), które łączyło miejscową inteligencję. Głównym celem Towarzystwa było odkrywanie historii ojczystego kraju, jednak swoistym szczytem aspiracji członków Towarzystwa było odrodzenie dawnej sławy Aten Ostrogskich.

Trzeba oddać należny hołd prezesowi Towarzystwa „Spadszczyna” P. Adruchowowi, słynnemu ostrogskiemu historykowi profesorowi M. Kowalskiemu, burmistrzowi Ostroga M. Hryszczukowi, członkowi Akademii Nauk M. Żułyńskiemu, przedstawicielowi Prezydenta w obwodzie rówieńskim R. Wasyłyszynowi oraz pozostałym entuzjastom, którzy potrafili w trudnych warunkach osiągnąć swój cel. W 1994 r. otworzyła się możliwość odrodzenia w gmachach należących niegdyś do Szkoły dla kobiet im. hrabiego D. Błudowa uczelni wyższej pod nazwą Kolegium Ostrogskie, które w 1996 r. otrzymało status Akademii.

W okresie istnienia odrodzonej uczelni nie tylko odrestaurowano zaniedbane gmachy, lecz także wybudowano nowoczesny zespół edukacyjno-oświatowy. Na terytorium Akademii funkcjonuje muzeum Akademii, a także wystawy starodruków oraz ikon, piwnice dawnego klasztoru kapucynów, galeria obrazów, izba pamięci Szkoły Zawodowej im. hrabiego D. Błudowa.

Spośród uczniów ostrogskich placówek edukacyjnych można wymienić takich ukraińskich uczonych humanistów, jak Ahatanheł Krymski oraz Iwan Ohijenko (Ostrogskie Gimnazjum Męskie), poetkę Oksanę Laturyńską (Szkoła Zawodowa dla kobiet im. hrabiego D. Błudowa), jednego z najwybitniejszych filozofów ukraińskich ХІХ w. Oresta Nowickiego (Seminarium Duchowne w Ostrogu).

Wymienione wyżej placówki edukacyjne nie kończą listy ostrogskich ośrodków nauki. W różnym okresie funkcjonowały tutaj:

  • Wyższa szkoła talmudyczna (jesziwa) przy Wielkiej Synagodze, działająca w XVI–XVIII wieku. Pierwszym przewodniczącym jesziwy był rabin Kalman Gaberkasten. Ta placówka pozyskała autorytet w świecie żydowskim za sprawą działalności takich rosz jesziw, jak Salomon Luria, kierujący uczelnią w latach 1550–1568, Izajasza Horowica (pocz. XVII w.), Samuela Edelsa (do 1631 r.). Ostatnim ostrogskim rosz jesziwą przed rokiem 1648 był Dawid Halewi;
  • Dom wychowanków chłopskich (placówka edukacyjna z internatem). Powstał z inicjatywy przewodniczącego zjazdu sędziów pokoju W. Uwarowa. Podstawowym kierunkiem nauczania tej placówki było przygotowanie gminnych kancelistów i urzędników niższego szczebla. Dom funkcjonował w latach 1827–1880;
  • Prywatna Szkoła Zawodowa dla kobiet (gimnazjum) założona w 1906 roku;
  • Seminarium Nauczycielskie (pedagogiczna szkoła zawodowa, liceum polskie);
  • Szkoła Szlachecka – 1832 rok;
  • progimnazjum czteroklasowe – 1868 rok;
  • gimnazjum ośmioklasowe – od 1897 roku;
  • Gimnazjum Państwowe im. Marii Konopnickiej (1921–1939);

Obecnie w Ostrogu działają następujące placówki edukacyjne:

  • Narodowy Uniwersytet „Akademia Ostrogska” – odrodził działalność w 2000 roku;
  • Ostrogska Szkoła Ogólnokształcąca nr 1 – istnieje od 1939 roku;
  • Ostrogskie Obwodowe Liceum (z internatem) o profilu wojskowym – powstało 25 września 2001 roku;
  • Państwowa Zawodowo-Techniczna Placówka Edukacyjna „Ostrogska Wyższa Szkoła Zawodowa” – działa od 11 października 1983 roku;
  • Ostrogska Szkoła dla dzieci z wadami słuchu;
  • Gimnazjum Ostrogskie;
  • Ostrogska Szkoła Pomocnicza;
  • Ostrogska Szkoła Ogólnokształcąca nr 3.

Medycyna

Nic nie świadczy bardziej o rozwoju społeczeństwa, jak kondycja opieki medycznej. Po raz pierwszy dowiadujemy się o próbach okazania pomocy potrzebującym w Ostrogu z dawnych aktów, w których czytamy, że w swoim testamencie z 16 marca 1579 r. Halszka Ostrogska zapisała sześć tysięcy litewskich groszy na rzecz Akademii Ostrogskiej i szpitala. Dalej dowiadujemy się, że istniał szpital również przy kościele (szpital polski), na rzecz którego książę Konstanty Bazyli Ostrogski potwierdził fundusze w 1582 r. (wieś Luczyn) oraz zapisał 2000 złotych. W 1585 r. szpital funkcjonował również przy ostrogskiej cerkwi Świętej Trójcy. Chociaż w tym przypadku można powiedzieć, że raczej to cerkiew istniała przy szpitalu, ponieważ w potwierdzeniu przez króla Stefana Batorego fundacji księcia Konstantego Ostrogskiego czytamy: „… szpital, a w nim założoną cerkiew Świętej Trójcy”.

Gorliwa zwolenniczka wiary katolickiej Anna Alojza również poczyniła wkład w niesienie pomocy potrzebującym katolikom, organizując nowy szpital pw. św. Franciszka Ksawerego (w testamencie Jerzego Zaleskiego jest wzmiankowany jako „nowy szpital”).

Szpital nadawał nie tylko pomoc medyczną. Był również schronem dla ubogich i słabych. W wymogach stawianych co do należytej pracy szpitala, było powiedziane, że miał on zatrudniać „lekarza, balwierza, cyrulika”, a także zapewniać „najlepsze leki w zależności od choroby” oraz codzienne wyżywienie.

Istnienie szpitali przy świątyniach w owych czasach było sprawą zwyczajną, chociaż nie koniecznie były one ulokowane na terenie świątyni. Zazwyczaj udzielano w nich pomocy medycznej członkom danej społeczności parafialnej. Naturalne więc było zakładanie przez społeczność żydowską Ostroga własnych szpitali. Jeden z nich znajdował się w ordynackiej części miasta (1603 r.), drugi zaś – na ulicy Dużej Żydowskiej (1621 r.).

Z czasem sfera medyczna prawie w całości znalazła się w rękach miejscowych Żydów. W drugiej połowie ХІХ w. w Ostrogu własne praktyki posiadało od 8 do 10 żydowskich specjalistów medycyny. Należy też zaznaczyć, że w mieście funkcjonował państwowy szpital izby opieki społecznej na 10 miejsc і 4 punkty felczersko-położnicze. Żeby zapewnić niezamożnym ostrogskim Żydom dostęp do opieki medycznej, ostrogski przedsiębiorca Mojżesz Zusman wykupił od handlarza B. Frenkla gmach oraz przekazał go społeczności żydowskiej w celu stworzenia w nim szpitala. Placówka został otwarta 16 września 1861 roku. Stanowisko lekarza naczelnego objął Lew Altszuler. Szpital posiadał 20 stałych łóżek oraz mógł obsłużyć 100 wizyt ambulatoryjnych dziennie, posiadał aptekę oraz schronisko na 4 miejsca. W tym szpitalu pracowali wszyscy znani w mieście lekarze: L. Tabacznik, J. Kaplun, M. Wobły, M. Gromyko, I. Segal i inni. W czasie wojny rosyjsko-japońskiej w 1905 r. do szpitala przywożono rannych. Powstała konieczność przeprowadzania operacji chirurgicznych. Tego zadania podjął się znany chirurg P. Pasławski. W tym czasie w Ostrogu został otwarty szpital ziemski (1904 rok). Szpital żydowski był finansowany z ofiar darczyńców oraz przez mecenatów następujących: braci Zusmanów, L. Landau, І. Czernicera, К. Frenkla. Stanowisko lekarza naczelnego tej placówki piastowali w różnych okresach Sz. Szpilberg, E. Dawidowicz, A. Zasławski. W czasach Rzeczypospolitej jako lekarze pracowali tu Chaim Kopyt, Garri Majdannik, Dawid Rozenfeld, Iliasz Rozensztrau i inni. W związku z ciężką sytuacją gospodarczą w latach 1920-tych powstało niebezpieczeństwo zamknięcia tej placówki. Pracownicy szpitala wpadli na pomysł organizacji koncertów, wieczorów charytatywnych, proszonych obiadów, z których dochód przeznaczali na szpital. Jako miejsce przeprowadzenia imprez zostało wybrane Gimnazjum dla kobiet im. A.Błudowej. Dzięki przeprowadzeniu 23 imprez sytuacja finansowa szpitala została ustabilizowana.

Wraz z przyjściem do miasta w 1939 władz sowieckich, szpital żydowski został zamknięty. Cały sprzęt oraz majątek zostały przekazane na rzecz nowo otwartego szpitala rejonowego. Stanowisko lekarza naczelnego objął S. Chraniewicz.

Szpital żydowski działał na przestrzeni 78 lat, і mimo że nosił on nazwę „żydowskiego”, tak naprawdę udzielał pomocy wszystkim ostrożanom, bez względu na narodowość.

Kultura

Światopogląd każdego człowieka, jego wartości estetyczno-moralne są kształtowane pod wpływem otoczenia. Ważną rolę w tym procesie odgrywają przedsięwzięcia o charakterze kulturalnym.

Rozumiejąc duży wpływ, jaki wywiera na świadomość człowieka słowo drukowane, książę Konstanty Bazyli Ostrogski zaprasza do Ostroga wybitnego drukarza Iwana Fedorowa. Wspólnymi siłami wielu ludzi w Ostrogu powstała tu drukarnia, w której w roku 1578 ujrzał światło dzienne „Bukwarz”, w 1580 r. – „Nowy Testament”, a w roku 1581 – pełne wydanie Biblii w języku słowiańskim pisaną cyrylicą. Wkrótce potem powstała drukarnia przy Wielkiej Synagodze, która działała w latach 1608–1832. Powodem likwidacji tej instytucji było drukowanie manifestów polskich powstańców.

Oprócz drukarni w Ostrogu działały biblioteki. Jednym z pierwszych ostrogskich księgozbiorów była Biblioteka Archijerejska, która mieściła się w Murowanej Wieży. W tejże wieży w 1809 r. zasiadał Sąd Powiatowy.

W Ostrogu znajduje się dom Szejnenberga, w którym mieści się współczesne Muzeum Numizmatyczne. Dom jest bardzo interesujący pod względem architektonicznym. Jest faktem mało znanym, że właściciel tego domu – S. Szejnenberg był w roku 1900 właścicielem drukarni. Jego kolega – ostrogski aptekarz Grejnims – również posiadał wydawnictwo.

Życie kulturalne miasta zostało ożywione za sprawą Szkoły Zawodowej dla kobiet im. A. Błudowej. W latach 1906–1907 działał tu amatorski zespół muzyczno-dramatyczny, który organizował dla uczniów i ich rodziców przedstawienia teatralne. Ostrogscy krajoznawcy potwierdzają też fakt istnienia w mieście w połowie ХІХ w. teatru zawodowego. W okresie Rzeczypospolitej w mieście istniało również kino.

Wraz z przyjściem władzy radzieckiej powstał tu Dom Kultury, który zajął gmach „starej apteki” Wacława Żółtowskiego i funkcjonuje w tym miejscu do dziś.

W mieście, które zawierało pierwiastek kulturalno-filozoficzny, nie mogły nie powstać stowarzyszenia ludzi o tych samych poglądach, którzy starali się rozwinąć swoje idee i poglądy. Naturalne więc było powstanie w 1865 r. założonego przez hrabinę A. Błudową Bractwa Cyryla i Metodego. Główną ideą bractwa było pielęgnowanie postulatów wiary prawosławnej oraz szerzenie oświaty wśród prostych ludzi.

Głębokie korzenie historyczne skłoniły miejskich krajoznawców do zrzeszenia się w Bractwo im. Książąt Ostrogskich. Inicjatorem oraz inspiratorem tej społecznej organizacji religijno-oświatowej i naukowo-krajoznawczej był M. Tuczemski. Kilkadziesiąt lat później myśl przewodnia Bractwa była kontynuowana przez takich ostrożan, jak P. Andruchow i M. Kowalski, którzy założyli Towarzystwo Naukowo-Krajoznawcze „Spadszczyna” („Dziedzictwo”) (1987), głównym zadaniem którego było odrodzenie Akademii Ostrogskiej.

W Ostrogu, oprócz stowarzyszeń o charakterze krajoznawczo-oświatowym, istniały również organizacje polityczne. Jedną z nich była organizacja społeczno-demokratyczna „Zemlactwo” („Ziomkostwo”), która powstała na bazie Gimnazjum Ostrogskiego w 1898 roku. Głównym kierunkiem działalności tej organizacji było szerzenie idei rewolucyjnych wśród żołnierzy 126 Pułku Rylskiego, który stacjonował w Ostrogu. Aktywnie uczestniczył w pracy tej organizacji D. Manuilski.

Jako ciekawostkę można dodać, że w 1821 r. w Ostrogu działała Loża Masońska „Dobroczynny Polak”. Zachowało się bardzo mało informacji o jej działalności.

UrbanistykaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Jak sama nazwa wskazuje, Ostróg został założony jako forpoczta w systemie budowli obronnych książęcych posiadłości. Przeznaczenie osady zadecydowało o charakterze pierwotnej zabudowy: w centrum znajdował się gród warowny o powierzchni ok. 0,7 ha z niewielkim (nie więcej niż 4 ha) Przygródkiem od strony zachodniej.

W celu udoskonalenia właściwości obronnych gród został otoczony drewnianymi umocnieniami. Twierdza została oddzielona od części lądowej sztuczną fosą w kształcie półkola. Miejsce dla zabudowy zostało wybrane bardzo fortunnie, ponieważ różnica wysokości między płaskowyżem grodu warownego a powierzchnią Wilii wynosiła ok. 21 metra. Z czasem umocnieniami został objęty również Przygródek.

Rozwój Ostroga w sposób oczywisty wymagał rozszerzenia zabudowy miasta, która postępowała w kierunku północnym i północno-wschodnim od strony Przygródka. W dolnej części miasta na skrzyżowaniu głównych dróg wiodących do Łucka, Równego, Zwiagla i Zasławia zaczyna kształtować się centrum rzemieślniczo-handlowe z wyodrębnionym rynkiem.

Stopniowo zmienia się również sam zamek, który w XVI w. został ogrodzony murem kamiennym.

W drugiej połowie XVI – na początku XVII w. Ostróg był miastem z odśrodkowym systemem planowania ulic, prostokątnymi kwartałami i precyzyjną lokalizacją przestrzenną działek. Kartografia Ostroga z XVIII – początku XIX w. pokazuje geometrycznie prawidłowy kształt siatki ulic charakterystyczny dla miast epoki Odrodzenia. Kształtowanie się odśrodkowego planu Ostroga zakończyło się w drugiej połowie XVI w. W centrum miasta znajdował się Rynek, od którego odchodziły promieniami ulice skierowane przeważnie do miejskich bram, odpowiednio do kierunków głównych szlaków. Na północ ciągnęła się ulica Zarwańska, zakończona Bramą Zarwańską (Tatarską). W kierunku zachodnim przebiegała ulica Łucka prowadząca do Bramy Łuckiej, przez którą prowadziła droga do Łucka i Dubna. W obie strony od niej ciągnęła się ulica „Krasna Góra”. W kierunku poprzecznym ciągnęła się ulica Przecznica. Na południe od rynku do rzeki przebiegała ulica Niska, przy której znajdował się monaster pw. Świętej Trójcy. W kierunku wschodnim z rynku prowadziły dwie ulice zamieszkiwane przez Żydów: Starożydowska, przy której stała Synagoga, i Nowożydowska zakończona Bramą Żydowską lub Zarzecką. Promienisto-koncentryczny układ miasta został połączony z dzielnicami o kształcie prostokątów, które są najbardziej widoczne w południowo-wschodniej części „starego miasta”, w dzielnicach żydowskich.

Ostrogskie przedmieścia początku ХVІІІ w. były kształtowane na podstawie już istniejących ulic oraz osobliwości krajobrazu lub budowli obronnych – wałów, bram itp. Wspomniana wyżej ulica Zarwańska zakończona Bramą Tatarską ciągnęła się dalej wzdłuż starego łożyska rzeki Wilii i dała nazwę Zarwańskiemu Przedmieściu. Z tym ostatnim graniczyło na wschodzie przedmieście Zarzecze. Oprócz tych zamiejskich terenów w inwentarzach jest wzmianka o przedmieściach Sucha Wola, Mokra Wola i Zagrodzie.

Ostatnią budowlą fortyfikacyjną Ostroga stała się linia wałów ziemnych, które chroniły miasto od strony północno-zachodniej (pierwsza połowa ХVІІ wieku.). Te umocnienia stanowiły system o charakterze bastionowym o łącznej długości 1,3 km. Potężny wał obronny olbrzymim łukiem łączył północną część Tatarskiego Przedmieścia z przedmieściem Bielmaż.

Na uboczu od innych przedmieść położonych bliżej części centralnej miasta, znajdowało się stare przedmieście Zastawie, które swoją nazwę zawdzięcza dużemu stawowi, położonemu tuż za Górą Zamkową, w kierunku południowym. Obecnie w miejscu Zastawia rozpostarło się ostrogskie Nowe Miasto.

Obecnie Ostróg nie jest podzielony na dzielnice jako jednostki podziału administracyjnego. Terytoria miasta posiada jednak określone nazwy, których mieszkańcy używają na co dzień, na przykład: Bielmaż, Nowe Miasto, Posztarka, Horodyszcze, Dosy, Krasnohorka, Dżereło, Kidry i in.

Ze źródeł historycznych dowiadujemy się, że Ostróg również posiadał odrębne miejscowości, które były wyeksponowane na tle części centralnej zabudowy miasta. Najbardziej znane „dzielnice” Ostroga to: Nowe Miasto, Zagrodzie, Karolin.

Jeśli chodzi o Nowe Miasto, to jako „Nowe” było ono określane jeszcze w czasach sporządzania inwentarzy Ostroga za rok 1654. Ponadto przedmieście to posiadało własne organy samorządowe, co świadczy o dosyć wysokim poziomie jego rozwoju. Początek zasiedlenia tej dzielnicy jest datowany na drugą połowę ХІV wieku.

Znacznie młodsze było przedmieście Karolin, które powstało na wschodnim krańcu Ostroga. Z opisu z 1654 r. dowiadujemy się, że jego mieszkańcy jeszcze nawet nie płacą podatków.

Na skrzyżowaniu głównych szlaków (z Łucka, Równego, Zwiagla і Zasławia) w Ostrogu kształtuje się nowe centrum miasta. Na pewnym etapie swojego rozwoju przekształca się ono w Rynek, który swoim kształtem jest zbliżony do kwadratu o powierzchni ok. 0,9 ha. Ratusz powstał w Ostrogu około początku XVII wieku. W akcie podziału Ostroga z 1603 r. jeszcze nie ma o nim wzmianki. Natomiast w inwentarzu z 1620 r. czytamy o ratuszu, że został on zbudowany przez księcia Janusza Ostrogskiego, o czym prawdopodobnie świadczyła marmurowa tablica pamiątkowa z XVIII wieku. Rewizja części zamku i Ostroga dokonana w 1690 r. pozwala na zlokalizowanie ratusza, który stał na środku Rynku. O wyglądzie zewnętrznym ratusza świadczy pieczątka magistratu, na której oprócz innych budowli na pewno widnieje również ratusz. Wieża ratusza posiadała galerię i była uwieńczona wiatrowskazem lub chorągiewką. Ratusz był co najmniej piętrowy, posiadał piwnice, w których mieściły się sklepy. Po obu stronach ratusz posiadał ganki ze schodami. W okresie od końca XVII do XVIII w. ratusz stopniowo i ciągle się niszczył. Pod koniec XVIII r. prawdopodobnie już nie istniał jako budowla, ponieważ nie istnieje na dziewiętnastowiecznych planach miasta.

EtnografiaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Badanie warunków zamieszkania na terenie pewnej miejscowości wiąże się z koniecznością zapoznania się z wykorzystywanymi tam przedmiotami codziennego użytku, technologią wytwarzania produktów spożywczych, narzędzi pracy oraz rzemiosłem. Najbardziej rozpowszechnionymi rzemiosłami w Ostrogu pod koniec XVII w. były gorzelnictwo, browarnictwo i słodownictwo. O ich wadze świadczy duża liczba znajdujących się w mieście winnic, słodowni i browarów. W 1687 r. właścicielami tych obiektów byli wyłącznie przedstawiciele społeczności żydowskiej. W Starym i Nowym Mieście łącznie we własności 37 Żydów znajdowały się 144 kotły gorzelniane. W ordynackiej części miasta w tym czasie znajdowało się 17 winnic, 5 browarów oraz 5 słodowni.

Nie mniej ważnym rzemiosłem w mieście było młynarstwo. W obu częściach Ostroga znajdowało się 5 młynów.

W strukturze miejskich rzemiosł ważną rolę zajmowało rybołówstwo. Obecność stawu miejskiego oraz bliskość rzek Wilii i Horyni zaspokajały potrzeby mieszczan, jeśli chodzi o zaopatrzenie rybą. W 1687 r. w mieście mieszkało 5 rybaków.

W mieście rozpowszechniło się również rzemieślnictwo. Pod koniec XVII w. w Ostrogu najbardziej rozpowszechnione były te fachy rzemieślnicze, które były zorientowane na zaspokojenie codziennych potrzeb mieszkańców miasta oraz włości (szewstwo, garncarstwo, kuśnierstwo, krawiectwo, tkactwo, ciesielstwo oraz rzeźnictwo). Warto tez zaznaczyć, że większość ostrogskich krawców i rzeźników stanowili Żydzi, w pozostałych specjalnościach zaś przeważali Ukraińcy. W Ostrogu było wówczas co najmniej 127 rzemieślników reprezentujących 27 fachów. Byli to m.in. szewcy – 25 os., garncarze – 13 os., kuśnierze – 13 os., krawcy – 10 os., tkacze – 10 os., cieśle – 10 os., rzeźnicy – 9 os., kowale – 6 os., grabarze – 4 os., piekarze – 3 os., kotlarze – 2 os., rymarze (rzemieślnicy wyrabiający przedmioty ze skóry i futra) – 2 os., tartaczników – 2 os., bednarzy – 2 os., pończoszników – 2 os., szklarzy – 2 os., ślusarzy – 2 os., konwisarz (rzemieślnik zajmujący się wyrobem i obróbką przedmiotów z cyny) – 1 os., grzebieniarz – 1 os., smolarz – 1 os., saletrarz – 1 os., kołodziej – 1 os., gonciarz – 1 os., złotnik – 1 os., szmuklerz (rzemieślnik zajmujący się wyrobem pasów, frędzli i taśm do obszywania ubrań i tkanin) – 1 os., malarz – 1 os., drukarz – 1 os. Rywalizacja zawodowa spowodowała konieczność zrzeszania się rzemieślników w cechy. Potwierdzeniem tego jest istnienie w Ostrogu w 1648 r. 16 zrzeszeń rzemieślniczych: kuśnierzy, rymarzy, foluszników, cieśli, skrzypków, garncarzy, olejarzy, siodlarzy, kowali, krawców, szewców, piekarzy, kuśnierzy, złotników, murarzy і rzeźników.

Własne wyroby rzemieślnicy mogli sprzedawać na miejskich targach i jarmarkach. W pierwszej połowie XVI w. Ostróg otrzymał przywilej na cotygodniowe targi dwudniowe (1527 р.) oraz na coroczne jarmarki trzydniowe, które odbywały się w piątek i niedzielę. W mieście odbywały się również trzy jarmarki: w dniu św. Onufrego (12 czerwca), w dniu Opieki Matki Bożej (14 października) oraz w dniu św. Mikołaja (6 grudnia).

W 1798 r. handel w Ostrogu znajdował się przeważnie w rękach Żydów. Wśród kupców Ostroga można wymienić 10 przedstawicieli І-ej oraz 36 kupców ІІІ-ej gildii. Handel odbywał się na Rynku z 54 kamiennych i 93 drewnianych straganów.

Na zaprezentowanej wyżej liście charakterystycznych dla siedemnastowiecznego Ostroga zawodów można wyodrębnić złotników, lutników, а także płatnerzy, co świadczy o istnieniu w mieście zaawansowanych pod względem technologicznym wytwórni.

Na szczególną uwagę zasługuje ostrogska szkoła pisania ikon.

W drugiej połowie XVI oraz na początku XVII w. Ostróg był jednym z największych centrów malarstwa i pisania ikon na Ukrainie. Świadczy o tym rejestr podatkowy z 1576 r., zgodnie z którym w mieście pracowało 6 malarzy: Charyton, Łazko Hawryłowycz, Daszko, Duchnicz, Bohdan oraz Fedir. Ośrodek pisania ikon w Ostrogu, którego działalność obejmowała swoim zasięgiem dosyć szerokie terytorium, nie miał sobie równych na Wołyniu i zajmował szczególne miejsce wśród centrów malarstwa na ziemiach ukraińskich, ustępując jedynie Lwowowi. Do dziś zostało zachowanych kilka ikon, wykonanych przez ostrogskich artystów: „Św. Jerzy Zwycięzca”, „Narodzenie Bogurodzicy” oraz cudowna ikona rodowa książąt Ostrogskich – „Bogurodzica Hodigitria”, która obecnie jest przechowywana w monasterze pw. Świętej Trójcy we wsi Międzyrzecze.

Zabytki architektury i budownictwaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Zabytki architektury o znaczeniu narodowym

Wieża Murowana

Znajduje się w części centralnej Ostroga na ul. Akademicznej 5. Jest to budowla o charakterze obronnym. Zabytek architektury zamkowej z ХІV w., jedyny w Ukrainie, w krajach należących do Wspólnoty Niepodległych Państw oraz w krajach Bałtyckich okaz donżona (wieży łączącej w sobie funkcje mieszkalne i obronne). W ХІV–ХVІІ w. mieściła się tu rezydencja ukraińskiego rodu książęcego Ostrogskich. Zachowała się w dobrym stanie. Obecnie mieści się tu Muzeum Krajoznawcze. Obiekt został wpisany do rejestru zabytków pod numerem 602 Н/1.

Wieża Okrągła (Nowa)

Znajduje się w części centralnej Ostroga na ul. Akademicznej 5. Stanowi budowlę o charakterze obronnym. Zabytek architektury zamkowej ХVІ w., prawdopodobnie autorstwa włoskich architektów. Jest budowlą doskonałą pod względem estetycznym, w szczególności dotyczy to renesansowej attyki. Stan techniczny budowli jest zadowalający. Jest częścią Państwowego Rezerwatu Historyczno-Kulturalnego miasta Ostroga. Wieża została wpisana do rejestru zabytków pod numerem 602 Н/2.

Cerkiew pw. Objawienia Pańskiego

Znajduje się w części centralnej miasta na ul. Akademicznej 5. Jest to obiekt sakralny, zabytek architektury sakralnej z ХV w., świątynia została odrestaurowana w 1891 roku. W podziemiach cerkwi w ХVІ–ХVІІ w. znajdował się grobowiec książąt Ostrogskich. Od 1907 r. w świątyni tej znajduje się cząstka relikwii św. księcia Fedora (zm. w ХV w.). Budowla została zachowana w dobrym stanie. Funkcjonuje jako świątynia wspólnoty wiernych Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego w Ostrogu (parafia pw. Objawienia Pańskiego). Została wpisana do rejestru zabytków pod numerem 602 Н/3.

Tatarska wieża nadbramna

Znajduje się na północny wschód od centralnej części miasta, na ul. Tatarskiej. Jest to budowla obronna, zabytek miejskiej architektury obronnej z ХVІ wieku. Stan techniczny budowli jest zadowalający. Jest częścią Państwowego Rezerwatu Historyczno-Kulturalnego miasta Ostroga. Wieża została wpisana do rejestru zabytków pod numerem 603/Н.

Łucka wieża nadbramna

Znajduje się w Ostrogu na ul. Papanina 7. Budowla obronna. Zabytek miejskiej architektury obronnej z ХVІ wieku. Budowla została zachowana w dobrym stanie. Obecnie mieści się tu Muzeum Książki i Drukarstwa. Obiekt został wpisany do rejestru zabytków pod numerem 604/Н.

Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

Znajduje się w centralnej części Ostroga na ul. Kniaziw Ostroźkych 3а. Obiekt sakralny. Zabytek architektury sakralnej z ХV–ХІХ w. (ostatnia przebudowa dokonana w 1896 r., architekt – B. Petrowski). Ołtarz barokowy z ХVІІІ wieku. Stan techniczny budowli jest dobry. Kościół funkcjonuje jako świątynia parafii rzymskokatolickiej pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Ostrogu diecezji łuckiej Kościoła Rzymskokatolickiego. Kościół został wpisany do rejestru zabytków pod numerem 1509-Н.

Lista zabytków architektury o znaczeniu lokalnym

Dzwonnica soboru pw. Objawienia Pańskiego

Znajduje się w centralnej części Ostroga na ul. Akademicznej 5. Obiekt sakralny. Dzwonnica nadbramna. Stan techniczny budowli jest dobry. Jest użytkowana przez wspólnotę wiernych Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego w Ostrogu (parafia pw. Objawienia Pańskiego). Dzwonnica została wpisana do rejestru zabytków pod numerem 190160.

Drewniana kaplica pw. Podwyższenia Krzyża Pańskiego na cmentarzu miejskim

Znajduje się na północny wschód od centrum miasta, na ul. Tatarskiej. Obiekt sakralny. Pochodzi z ХVІІІ wieku. Stan techniczny budowli jest zadowalający. Obecnie nie jest użytkowana. Została wpisana do rejestru zabytków pod numerem 190171.

Cerkiew Woskresieńska (pw. Zmartwychwstania Pańskiego)

Znajduje się w dzielnicy Nowe Miasto (Ostróg), ul. Wyszenśkoho 3. Obiekt sakralny. Cerkiew została zbudowana w 1910 roku. Stan techniczny budowli dobry. Jest użytkowana przez wspólnotę wiernych parafii Świato-Woskresieńskiej (pw. Zmartwychwstania Pańskiego) w Ostrogu, eparchii rówieńskiej Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego. Cerkiew została wpisana do rejestru zabytków pod numerem 190165.

Dom Szejnfajna

Znajduje się w centralnej części miasta pod adresem: ul. Herojiw Majdanu 2. Dom mieszkalny z ХІХ wieku. Stan techniczny budynku dobry. Obecnie mieści się tu Rada Miasta Ostroga. Został wpisany do rejestru zabytków pod numerem 190166.

Dom Wajntraube

Znajduje się w centralnej części miasta pod adresem: ul. Herojiw Majdanu 4. Dom mieszkalny z ХІХ wieku. Stan techniczny budynku dobry. Jest wykorzystywany jako budynek administracyjny Rady Miasta Ostroga. Został wpisany do rejestru zabytków pod numerem 190167.

Dom lekarza Wobłego

Znajduje się w centralnej części miasta na ul. Herojiw Majdanu 10. Dom mieszkalny znanego w Ostrogu pod koniec XIX – na początku XX w. lekarza М. Wobłego. Stan techniczny budynku dobry. Jest użytkowany jako jeden z budynków Uniwersytetu Narodowego „Akademia Ostrogska”. Został wpisany do rejestru zabytków pod numerem 190168.

Słup graniczny

Znajduje się na zachód od centrum miasta, na ul. Bielmaż. Mała forma architektoniczna. Znak graniczny. Został zachowany w dobrym stanie. Wpisany do rejestru zabytków pod numerem 190163.

Kaplica Mikołajowska (pw. św. Mikołaja)

Znajduje się w centralnej części miasta, na ul. Akademicznej. Obiekt sakralny, kaplica z 1905 roku. Stan techniczny budynku dobry. Kaplica jest użytkowana przez wspólnotę wiernych Parafii pw. św. Mikołaja w Ostrogu Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Kijowskiego. Wpisana do rejestru zabytków pod numerem 190161.

Wielka Synagoga

Znajduje się na południowy wschód od centralnej części miasta, na ul. Łesi Ukrainky. Obiekt sakralny. Zabytek architektury żydowskiej z ХVІ–ХVІІ wieków. W ХVІ–ХVІІІ w. przy synagodze działała znana w Europie Wschodniej wyższa szkoła rabinacka (jesziwa). Stan techniczny budynku awaryjny. Obiekt nie jest użytkowany. Wpisany do rejestru zabytków pod numerem 190172.

Kościół i klasztor kapucynów

Znajduje się na północ od centralnej części miasta pod adresem: ul. Seminarśka 2. Obiekt sakralny. Zabytek architektury sakralnej z ХVІ–ХVІІІ wieku. Stan techniczny budynku dobry. Jest użytkowany jako jeden z budynków Uniwersytetu Narodowego „Akademia Ostrogska”. Wpisany do rejestru zabytków pod numerem 19016.

Dom Szejnenberga

Znajduje się w centralnej części miasta na prospekcie Nezałeżnosti 45. Zabytek architektury miejskiej ХІХ w., dom mieszkalny. Stan techniczny budynku dobry. Obecnie mieści się w nim Muzeum Numizmatyczne. Wpisany do rejestru zabytków pod numerem 190164.

Posiadłość książąt Jabłonowskich

Znajduje się w centralnej części Ostroga, na ul. Akademicznej 3. Dom mieszkalny z XVIII w. z przyległym ogrodem dendrologicznym. Stan techniczny budynku zadowalający. Jest użytkowany przez wspólnotę wiernych Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego (parafia pw. Objawienia Pańskiego w Ostrogu ). Obiekt jest wpisany do rejestru zabytków pod numerem 190162.

Pomniki w Ostrogu

Pomnik Książąt Ostrogskich

Centrum miasta, prospekt Nezałeżnosti. Autor – zasłużony artysta Ukrainy S. Czumakow. Materiał: brąz, beton.

Pomnik Tarasa Szewczenki

Centrum miasta, ul. Akademiczna. Odsłonięty w 1964 roku. U podnóża pomnika umieszczono cząstkę ziemi z grobu poety w Kaniowie.

Pomnik Żydów zamordowanych w czasie drugiej wojny światowej

Znajduje się w dzielnicy Nowe Miasto, ul. Wyszenśkoho. Materiał: kamień, metal.

Pomnik Samuela Edelsa (Maharsza)

Centrum miasta, teren cmentarza żydowskiego. Materiał: kamień.

Mogiła zbiorowa

Znajduje się na północ od centralnej części miasta, na prospekcie Nezałeżnosti. Pomnik żołnierzom radzieckim poległym w czasie drugiej wojny światowej.

Pomnik ofiar drugiej wojny światowej

Centrum miasta, prospekt Nezałeżnosti. Materiał: brąz.

Pomnik żołnierzy radzieckich poległych w Afganistanie

Centrum miasta, ul. Manuilśkoho. Materiał: brąz, beton, żelazo, kamień.

Pomnik 40-lecia Zwycięstwa

Centrum miasta, prospekt Nezałeżnosti. Materiał: granit.

Znak upamiętniający jubileusz 400-lecia drukarstwa

Centrum miasta, ul. Akademiczna, Park Szewczenki. Materiały: kamień, metal.

Zasoby przyrodnicze i obiekty zieleniBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Tereny zieleni użytku publicznego

Zgodnie z decyzją Rady Miasta Ostroga nr 308 z dnia 27 czerwca 2012 r. do wykazu terenów zielonych użytku publicznego zostały wpisane następujące obiekty:

  • teren zieleni na placu Dekabrystiw o powierzchni 0,6438 ha
  • teren zieleni na prospekcie Nezałeżnosti 14 o powierzchni 0,2459 ha
  • skwer 40-lecia Zwycięstwa na prospekcie Nezałeżnosti o powierzchni 0,6349 ha
  • park im. Тarasa Szewczenki na ul. Akademicznej o powierzchni 0,7264 ha
  • park im. Konaszewicza-Sahajdacznego na ul. Tatarskiej o powierzchni 0,4715 ha
  • skwer na ul. Kniaziw Ostroźkych o powierzchni 0,1178 ha
  • teren zieleni na prospekcie Nezałeżnosti 50 o powierzchni 2,2347 ha
  • uroczysko Derniow o powierzchni 2,1297 ha.

Obiekty objęte ochroną w ramach Funduszu Ochrony Przyrody

Kompleksowy zabytek przyrody o znaczeniu lokalnym „Park dendrologiczny Ostrogskiego Państwowego Gospodarstwa Leśnego”

Park dendrologiczny został utworzony na mocy decyzji Równeńskiego Obwodowego Komitetu Wykonawczego nr 343 z dnia 22 listopada 1983 r. (wraz z późniejszymi zmianami podjętymi zgodnie z decyzją Rówieńskiego Obwodowego Komitetu Wykonawczego nr 98 z dnia 18 czerwca 1991 r.). Podstawę parku stanowią tereny zieleni o powierzchni 0,6 ha wokół posiadłości książąt Jabłonowskich. Od początku istnienia tego obiektu wszystkie prace związane z jego utrzymaniem były prowadzone przez Ostrogskie Państwowe Gospodarstwo Leśne. Następnie, od 25 listopada 2011 r. obowiązki dotyczące ochrony obiektu przeszły na Radę Miasta Ostroga. Obecnie posiadłość Książąt Jabłonowskich została przekazana wspólnocie wiernych cerkwi pw. Objawienia Pańskiego Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego.

Park „Ostrogski” będący zabytkiem sztuki ogrodowo-parkowej o znaczeniu lokalnym

Powstał na mocy decyzji Rówieńskiego Obwodowego Komitetu Wykonawczego nr 343 z dnia 22 listopada 1983 r. (wraz z późniejszymi zmianami podjętymi zgodnie z decyzją Rówieńskiego Obwodowego Komitetu Wykonawczego nr 98 z dnia 18 czerwca 1991 r.). Park o powierzchni ok. 6,6 ha powstał w miejscu dawnego cmentarza żydowskiego, który został zlikwidowany w 1958 roku. Na terytorium Parku w czasach Związku Radzieckiego istniały parkiet do tańca, kryta strzelnica, wesołe miasteczko. Obecnie dzięki staraniom społeczności żydowskiej Ostroga terytorium parku zostało ogrodzone. Trwają prace związane z montażem płyt nagrobkowych. Na terytorium parku znajduje się symboliczny grób Samuela Edelsa – ostrogskiego rabina i przewodniczącego jesziwy w І tercji ХVІІІ wieku.

Dziedzictwo kultury niematerialnejBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Wybitne postacie związane z historią Ostroga:

  • Menachem Mendel Biber (1856–1932) – pisarz żydowski, autor książki „Stare żydowskie dzieje Ostroga”, którą wydał w 1902 r. w Warszawie. W roku 1907 w Berdyczowie opublikował w języku hebrajskim „Pamiątkową księgę wielkich mężów Ostroga”. Urodził się i mieszkał w Ostrogu.
  • Mojżesz Brejtman (druga połowa XIX – początek XX w.) – pisarz żydowski, autor powieści „Warszawski golem” i szeregu innych dzieł. Pod koniec ХІХ w. emigrował do Stanów Zjednoczonych. Przed emigracją mieszkał w Ostrogu.
  • Michał Korybut Wiśniowiecki (1641–1673) – król Polski. W 1670 r. w Ostrogu mianował Michała Chanenkę hetmanem kozackim Prawobrzeżnej Ukrainy і wręczył mu odpowiednie klejnoty.
  • Leon Gomolicki – polski pisarz, absolwent Gimnazjum Ostrogskiego.
  • Jakub Hoffman (1896–1964) – polski działacz oświatowy, krajoznawca, badacz Wołynia, m.in. Ostroga i ziemi ostrogskiej.
  • Denis Wasiljewicz Dawydow (1784–1839) – rosyjski poeta i generał lejtnant, wykazał odwagę i waleczność w wojnie z Francuzami 1812 roku. Autor słynnych ballad huzarskich. W 1831 r. przebywał w Ostrogu.
  • Władimir Iwanowicz Dal (1801–1872) – rosyjski oficer, lekarz, leksykograf, autor Słownika Opisowego Języka Rosyjskiego, etnograf, pisarz. Podczas służby w Proskurowie odwiedził szereg miast, m.in. Zasław, Starokonstancinów, Ostróg i Szumsk.
  • Dymitr Samozwaniec. Według jednej z wersji wydarzeń w cerkwi pw. Objawienia Pańskiego Dymitr Samozwaniec (Grigorij Otriepjew) brał ślub z Maryną Mniszchówną.
  • Stanisław Ludwik Żurakowski (ur. 5 maja 1886 r. w Żytnikach w powiecie taraszczańskim (parafia piatyhorska w guberni kijowskiej), zginął w kwietniu 1940 r. niedaleko Katynia w obwodzie smoleńskim na Białorusi) – burmistrz Ostroga przed drugą wojną światową.
  • Stanisław Kardaszewicz (1821–1887) – znany ostrogski krajoznawca, autor fundamentalnego dzieła poświęconego historii Ostroga „Dzieje dawniejsze miasta Ostroga. Materiały do historyi Wołynia” (wydana w języku polskim pośmiertnie w 1913 r. w Warszawie i Krakowie). Urodził się we wsi Białogródka w rejonie zasławskim, mieszkał w Ostrogu, gdzie pracował jako sekretarz sądu powiatowego.
  • Piotr Konaszewicz-Sahajdaczny (1550–1622) – hetman Ukrainy, wybitny działacz polityczny i kulturalny, wódz kozacki, zwycięzca bitwy pod Chocimiem (1621). Obrońca prawosławia. Wychowanek Akademii Ostrogskiej.
  • Józef Ignacy Kraszewski (ur. 28 lipca 1812 r. w Warszawie, zm. 19 marca 1887 r. w Genewie) – wybitny polski pisarz, krytyk literacki, etnograf, folklorysta, historyk sztuki, uczony, dziennikarz, malarz. Pozostawił rysunki oraz wspomnienia o Ostrogu.
  • Iwan Łe (1895–1978) – wybitny pisarz ukraiński, autor licznych utworów, m.in. powieści „Naływajko”, trylogii „Chmielnicki”, w której przedstawił wydarzenia na Ukrainie. W 1940 r. przez długi czas przebywał w delegacji twórczej na Rówieńszczyźnie (Ostróg, Dubno).
  • Cyryl Lukaris (1572–1663) – egzarcha patriarchy Aleksandrii Meletiosa Pigasa na Ukrainie. Wykładowca, а następnie rektor Akademii Ostrogskiej.
  • Jan Latosz (Latoszyński) (1539–1608) – polski uczony, doktor medycyny, filozofii, matematyki, magister astronomii. W 1583 r. przyjechał do Akademii Ostrogskiej, gdzie wykładał medycynę i astronomię.
  • Seweryn Nalewajko (Semerij) (? – 1597) – słynny przywódca powstania kozacko-chłopskiego (1654–1596), które rozpoczął od starożytnego Ostroga, gdzie służył jako setnik chorągwi książąt Ostrogskich.
  • Józef Nowicki (1878–1964), uczony archeolog, muzeolog, badacz Ostroga. Pełnił funkcję dyrektora Muzeum Ostrogskiego od marca 1917 roku.
  • Szymon Pękala vel Pekalides (1567–1601) – bakałarz, polski poeta. W swojej poezji wysławiał Ostróg, Akademię Ostrogską, ród książąt Ostrogskich. Na cześć Ostroga napisał poemat łaciński „De bello Ostriogiano”.
  • Akim Perlstein (lata 20-80-te XIX w.) – nauczyciel w Ostrogskim Progimnazjum, członek korespondent Komisji Archeograficznej w Kijowie. Autor artykułów naukowych i prac poświęconych Ostrogowi.
  • Józef Piłsudski (1867–1935) – polski działacz państwowy i polityczny, marszałek, twórca państwa polskiego i jego naczelnik. Podczas inspekcji wschodnich granic przez pewien czas przebywał w Ostrogu.
  • Stanisław August Poniatowski – ostatni król Polski (1764–1795). W 1781 r. odwiedził Ostróg. Przed przyjazdem Stanisława Augusta Poniatowskiego do Ostroga została usypana specjalna zapora o długości 2 km między Wielbownem a Ostrogiem.
  • Edward Rawczyński – polski podróżnik. Podróżując z Polski do Turcji, na pewien czas zatrzymał się w Ostrogu і zrobił szereg rysunków Ostroga i okolic.
  • Józef Apolinary Rolle (1830–1894) – znany polski historyk, krajoznawca, pisarz, lekarz, na stałe mieszkający w Kamieńcu Podolskim. Poświęcił wiele prac historii Wołynia. Kilka razy był w Ostrogu, o którym opublikował esej.
  • Samuel Edels (Maharsza) (1555–1632 (Ostróg)) – żydowski uczony, znany w świecie żydowskim jako nieprześcigniony tłumacz Talmudu. Przez długi czas pracował w Ostrogskiej Szkole Rabinackiej.
  • Piotr Skarga (Piotr Powęski) (1536–1612) – polski działacz religijny i społeczny, słynny mówca, jezuita, polemista, prekursor і aktywny działacz Unii Brzeskiej 1596 r., pierwszy rektor kolegium jezuickiego w Wilnie (założonym w 1596 roku). Autor książki „O jedności Kościoła…”, którą poświęcił księciu Konstantemu Bazylemu Ostrogskiemu. Piotr Skarga kilka razy przyjeżdżał do Ostroga, próbując na wszelkie sposoby sprowadzić księcia Konstantego na łono Kościoła katolickiego.
  • Herasym Smotrycki (ur. w Smotryczu (?) na Podolu, zm. w 1594 r. w Ostrogu) – działacz społeczny, pisarz. Ojciec Melecjusza Smotryckiego, pierwszy rektor Akademii Ostrogskiej, współtwórca słynnej Biblii Ostrogskiej (1581), autor pierwszego drukowanego zabytku literatury polemicznej „Klucz królestwa niebieskiego”, а także „Kalendarz rzymski nowy”.
  • Tomasz Oskar Sosnowski (ur. 12 grudnia 1810 r. we wsi Nowomalin na ziemi ostrogskiej – zm. w 1888 r.) – światowej sławy rzeźbiarz. Uczestnik powstania polskiego w latach 1830–1831. Rzeźby Sosnowskiego znajdują się w Ostrogu.
  • Taras Szewczenko, biorąc udział w Komisji Archeograficznej w Kijowie w latach 1845–1847 odwiedził Ostróg.
  • Iwan Fedorow (Fedorowicz) (1525–1583) – pierwszy znany z imienia drukarz ruski. Przebywał w Starokonstancinowie. Drukował w Moskwie, Lwowie, Zabłudowie, jednak najbardziej owocnie działał w Ostrogu.
  • Bohdan Zenobi Chmielnicki (1595–1657) – hetman Ukrainy, wybitny wódz. W grudniu 1648 r., wracając z Zamościa do Kijowa, zatrzymał się w Ostrogu, gdzie napisał swój słynny uniwersał.
  • Anna Alojza Chodkiewicz, księżna herbu Ostrogskich (1601–1654) – wnuczka księcia Konstantego Bazylego Ostrogskiego, słynna pogromczyni prawosławia. Panowała w latach 1620–1654.
  • Jan Karol Chodkiewicz (1560–1621) – wielki magnat litewsko-polski, działacz państwowy i polityczny, hetman wielki litewski, wojewoda wileński, mąż Anny Alojzy księżny Ostrogskiej. Jan Chodkiewicz został pochowany w Ostrogu w krypcie kościoła katolickiego, а po zakończeniu budowy kościoła jezuickiego został pochowany w nim na nowo. W 1648 r. jego szczątki zostały przewiezione do Krakowa. W 1723 r. wraz z szczątkami Anny Alojzy powróciły do Ostroga.
  • Georgij Szlejfer – architekt, według jego projektu zostało zbudowane w Ostrogu seminarium wraz z zespołem gmachów pomocniczych. W okresie późniejszym w tym budynku mieściło się Gimnazjum Męskie, Ostrogska Szkoła Średnia nr 1, obecnie – Szkoła Średnia nr 2.
  • Rafał Szpizel – doktor nauk medycznych, mieszkaniec Ostroga, autor licznych publikacji o charakterze krajoznawczym.
  • Karol Jabłonowski – od 1802 r. jednoosobowy właściciel Ostroga po wykupieniu od Tadeusza Czackiego drugiej połowy miasta.

Malarze

  • Iwan Stawrowicz – ostrogski malarz ikon z początku XVII wieku.
  • Lidia Spaska (1911–2010) – malarka.
  • Olha Janowska (3 lutego 1900, Ostróg – 2 października 1998, Moskwa, pochowana w Ostrogu) – znana malarka ukraińska.

Legendy

Czerepki

Kto z ostrożan nie zna dużej łąki (ok. 400 ha) na południowy zachód od miasta? Swoją nazwę ta miejscowość otrzymała w czasie najazdów tatarskich, kiedy na skutek toczonych walk prawie całe pole było usłane czaszkami poległych (czaszka – ukr. czerep).

Podziemia

Jedna z legend miejskich opowiada o podziemiach. Do tej pory ostrożanie wierzą, że od zamku książąt Ostrogskich do monasteru Międzyrzeckiego przebiega podziemna trasa, po której można przejechać powozem. Trasa została zbudowana na wypadek pośpiesznej tajnej ewakuacji księcia w przypadku zagrożenia. Do wyobraźni przemawiają nie tyle rozmiary tej podziemnej trasy, co odległość między zamkiem a monasterem, która wynosi około czterech kilometrów.

Inna legenda, która częściowo została potwierdzona faktami rzeczywistymi, opowiada o istnieniu pod Ostrogiem „miasta podziemnego”. Obecnie, kiedy badacze Akademii Ostrogskiej sięgnęli do trzeciego piętra podziemnego, istnieje perspektywa jeszcze większego zagłębienia się, ponieważ część przejść została zasypana lub zatopiona. Legenda mówi, że jezuici w XVII – na początku XVIII w. spuszczali na linie osądzonego na karę śmierci chłopca, żeby odkryć tajemnicę ostrogskich podziemi. Wszystko szło dobrze, lecz kiedy „zwiadowca” zszedł do szóstego piętra, lina zaczęła mocno szarpać się i zakonnicy zaczęli szybko wyciągać chłopaka na górę. Jak wielki musiał być ich podziw, kiedy z podziemi wyciągnęli... starego dziada! Tak w jednej chwili człowiek zestarzał się. Na marne próbowali oni dowiedzieć się, co takiego zobaczył w podziemiach. Dostęp do podziemi zamknięto. Później, w czasie drugiej wojny światowej, żeby uniemożliwić dostęp do tajemnicy, do podziemi wrzucono bombę.

Hipotetycznie podziemna trasa od zamku do Międzyrzecza jest najkrótsza, istnieją przecież legendy, że książęta Ostrogscy posiadali podziemne łącza, które ciągnęły się aż do Dermania, Tajkurów, a nawet Korca i Dubna.

Córka młynarza

Oprócz tych legend istnieją jeszcze podania o przepięknej córce młynarza, która, zwabiwszy w nocy panów, zrzucała ich z tamy nieopodal Ostroga. W ten sposób mściła się na paniczach za zamordowanego przez nich ukochanego.

Jan Bohdan Susło

U księcia Ostrogskiego służył mężczyzna, co się nazywał Jan Bohdan Susło. Niczym szczególnym się nie wyróżniał, lecz na śniadanie mógł zjeść pieczone prosię, gęś, dwa koguty, pieczeń wołową, trzy bochenki chleba, główkę sera, wypić dwa garnce miodu i... czekać głodny do obiadu. Wszyscy chyba domyślili się, że obiad był jeszcze bardziej treściwy. Jest to legenda, która ma podłoże historyczne, ponieważ Pantelejmon Jurjew wspomina Jana Bohdana Susłę jako rzeczywistego szlachcica o pochodzeniu litewskim, który służył u księcia Janusza Ostrogskiego jako sekretarz.

Halszka Ostrogska

Starożytny zamek nie mógłby oczywiście się obejść bez zjawy Halszki Ostrogskiej. Trudne losy księżny oraz małżeństwa wbrew własnej woli i tylko z powodów politycznych, doprowadziły do rozstroju psychicznego. W chwili zaostrzenia się choroby księżna rzuciła się z balkonu zamkowego, lecz, nie doleciawszy do ziemi, przemieniła się w mewę. Od tamtej pory jęczy smutno, niczym ptak, skarżąc się ludziom na swój nieszczęśliwy los.

Muzea i archiwaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Muzea

Na bazie Muzeum Krajoznawczego w 1981 r. powstał Państwowy Rezerwat Historyczno-Kulturalny miasta Ostróg. Obecnie Rezerwat obejmuje:

Ostrogskie Muzeum Krajoznawcze

Muzeum znajduje się na terytorium zamku książąt Ostrogskich w Wieży Murowanej. Zebrane w Muzeum materiały oraz eksponaty odzwierciedlają historię Ostroga i okolicznych wsi. Zbiory Muzeum zawierają materiały badań archeologicznych, eksponaty rzemiosł ludowych, malarstwa, wyroby z kamienia, unikatowe rzeźby w drewnie.

Sale wystawowe Muzeum ozdabiają płótna miejscowych malarzy L. Spaskiej, S. Nazarczuka oraz prace tak wybitnych artystów jak І. Kasijan, О. Kulczycka, А. Monastyrski. Na uwagę zasługują portrety autorstwa słynnych malarzy XVІ w., prace miejscowych rzeźbiarzy oraz prace z marmuru rzeźbiarza О. Sosnowskiego.

Oprócz tego w Muzeum znajduje się wiele eksponatów o charakterze etnograficznym i narzędzia pracy.

Muzeum Książki i Drukarstwa

Znajduje się w Łuckiej Wieży nadbramnej (XVI w.). Podstawą ekspozycji są zbiory książkowe Muzeum Krajoznawczego, zapoczątkowane jeszcze w latach 1909–1912 przez Bractwo im. Książąt Ostrogskich. Wśród rzadkich eksponatów muzeum jest Biblia Ostrogska Iwana Fedorowa, starodruk „Dekretałów” papieża Grzegorza IX, wydanie pisanego głagolicą Brewiarza Chorwackiego. W Muzeum można zapoznać się również z historią powstania książki i początków drukarstwa. Obecnie zbiory liczą około 3 tys. eksponatów, z których połowa to rękopisy, starodruki zachodnioeuropejskie i cyryliczne z XVI–XVII wieku. Ekspozycja na parterze przedstawia powstanie piśmiennictwa słowiańskiego oraz działalność Iwana Fedorowa w Moskwie, Zabłudowie, Lwowie i Ostrogu. Ekspozycja na pierwszym piętrze przybliża działalność ostrogskiej i dermańskiej drukarni w okresie po śmierci Iwana Fedorowa, opowiada o drukarniach we Lwowie, Kijowie, Poczajowie, Krzemieńcu w XVI–XVIII wieku. Ekspozycja na drugim piętrze została ukształtowana zgodnie z podejściem kolekcjonerskim. Zostały tu przedstawione najciekawsze eksponaty z głównych zbiorów, znajdujących się w Muzeum Książki i Drukarstwa w Ostrogu.

Muzeum Numizmatyczne

W grudniu 1997 r. powstała wystawa numizmatyczna. Kolekcja liczy ponad 11 tys. jednostek muzealnych. Znaczną część zbiorów stanowią monety, pieniądze papierowe oraz nagrody Imperium Rosyjskiego. Ekspozycja rozpoczyna się od kolekcji monet z czasów Piotra І, który w 1704 r. przeprowadził reformę pieniężną. Na uwagę zwiedzających zasługują przede wszystkim złote monety Piotra I i Katarzyny II, nagrody państwowe Imperium Rosyjskiego, odznaczenia służbowe oraz odznaki pułkowe jubileuszowe. Szczególne miejsce w ekspozycji zajmuje historia rozwoju pieniędzy ukraińskich w XX wieku. Wśród najciekawszych eksponatów znajduje się kolekcja banknotów z Odessy, Żytomierza, Krzemieńca, Ostroga, pieniędzy będących w obiegu ogólnokrajowym oraz papierów wartościowych z okresu walki narodowowyzwoleńczej w latach 1917–1921. W ekspozycji zostały zaprezentowane wartościowe skarby monet oraz skarby monet i przedmiotów z XVII w., а także skarb należący niegdyś do ostrogskiej rodziny żydowskiej. Obecnie muzeum jest jedyną w swoim rodzaju placówką, która posiada kolekcję odznaczeń resortowych.

Oprócz wymienionych wyżej placówek, Rezerwat Historyczno-Kulturalny obejmuje również:

  • Muzeum Historii Wsi Wilia,
  • Dom memorialny pisarza Nikołaja Ostrowskiego,
  • Zabytki architektury obronnej i sakralnej Ostroga oraz Międzyrzecza.

Ostrogskie Archiwum Rejonowe

Archiwum gromadzi szereg interesujących materiałów o historii Ostroga. Znaczną część z nich stanowią materiały z okresu Imperium Rosyjskiego i II Rzeczypospolitej. Duża część dokumentów dotyczy żydowskiej karty w historii miasta.

Lista źródełBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1. Akty Ûgo-Zapadnoj Rossii, častʹ 7, tom I, Kievʺ 1886, s. 3.
2. Arhivʺ ûgo-zapadnoj Rossìi, izdavaemyj vremennoû kommissìeû dlâ razbora drevnih aktovʺ, tomʺ I, častʹ tretʹâ. Akty o kozakah, Kìevʺ 1863. [Online] Protokół dostępu: http://www.runivers.ru/bookreader.
3. Arhivʺ ûgo-zapadnoj Rossìi, izdavaemyj vremennoû kommissìeû dlâ razbora drevnih aktovʺ, tomʺ ІІ, častʹ Pâtaâ (vypusk I-j), Kìevʺ 1890, 79 ss.
4. Arhivʺ ûgo-zapadnoj Rossìi, izdavaemyj vremennoû kommissìeû dlâ razbora drevnih aktovʺ, tomʺ IV, Kìevʺ 1883, 675 ss. [Online] Protokół dostępu: http://www.runivers.ru/bookreader.
5. Âremčuk V., Bondarčuk Â., Magdeburzʹke pravo v Ostrozì: êvropejsʹkì tradicìï v ukraïnsʹkomu kontekstì, „Volinʹ moâ”: žurnal Mìžnarodnogo gromadsʹkogo ob`êdnannâ „Volinsʹke bratstvo”, vip. 4, Kiïv 2004, ss. 48–55.
6. Biruk M., Ìnventarì Ostrožčini peršoï čvertì XVIII st. âk džerelo vivčennâ gospodarsʹkogo stanu Ostrozʹkoï volostì, „Naukovì zapiski. Serìâ »Ìstoričnì nauki«” 2009, vip. 14, Ostrog 2009, s. 75.
7. Biruk M. M., Socìalʹno-ekonomìčnij rozvitok Ostroga v kìncì XVII st., „Naukovì pracì ìstoričnogo fakulʹtetu Zaporìzʹkogo nacìonalʹnogo unìversitetu” 2012, vip. XXXIV, ss. 32–37.
8. Bolʹšaâ sovetskaâ ènciklopediâ, Moskva: Sovetskaâ ènciklopediâ 1969–1978.
9. Bondarčuk Â.V., Doslìdnik rìdnogo kraû Û.V. Novicʹkij, [w:] Velika Volinʹ: minule ì sučasne: Tezi regìon. nauk. konf. 14–16 list. 1991 r., Rìvne 1991, ss. 30–31.
10. Evrejskaâ ènciklopediâ, tomʺ XII, S. Peterburgʺ 1906–1913, ss. 149–152.
11. Ènciklopedičeskij slovarʹ Brokgauza i Efrona, tomʺ XXII, Sankt-Peterburgʺ 1897, 362 ss.
12. Gajko G., Bìlecʹkij V., Mìkosʹ T., Hmura Â. Gìrnictvo j pìdzemnì sporudi v Ukraïnì ta Polʹŝì (narisi z ìstorìï), Donecʹk 2009, ss. 77, 78.
13. Goško T. D., Pravovaâ lokaciâ gorodov Ukrainy XIV–XVI vekov: lokacionnye privilegii, [w:] Istoriâ i istoričeskaâ pamâtʹ: Mežvuzovskij sbornik naučnyh trudov, pod red. A.Gladyševa, vyp. 4, Saratov 2011, ss. 9–36 [Online] Protokół dostępu: http://historians.in.ua/index.php.
14. Klimčuk A.M., Peršì ratušì na Volinì.
15. Kovalʹsʹkij M., Etûdi z ìstorìï Ostroga: Narisi, Ostrog 1998, ss. 12, 20, 26, 27, 174, 175.
16. Kulik L., Âkub Gofman ì doslìdžennâ kulʹturi Volinì, [w:] Slovo molodim doslìdnikam: Zb. materìalìv ì tez mìžvuz. nauk.-teoret. konf., Rìvne 1996, ss. 76–77.
17. Leontovič V., Arhitektory, inženery-stroiteli i skulʹptory, rabotavšie v Kieve v period s 1855–1925 gg., vyp. 1, Kiev 1961 [Online] Protokół dostępu: http://www.alyoshin.ru/Files/arhiv/leon_ar3.html.
18. Małachowski-Łempicki S., Wielka prowincjonalna łoża wołyńska, „Rocznik Wołyński” t. 1, Równe 1931, ss. 88, 100, 103, 127.
19. Manʹko M. P., Ostrog – rezidencìâ žitomirsʹkih pravoslavnih arhìêreïv (1795–1825), [w:] Žitomir v ìstorìï Volinì ì Ukraïni: Tezi Vseukr. nauk.-kraêzn. konf., Žitomir 1994, ss. 97–100.
20. Mihalevič V., Iz dnevnika bogomolʹca, „Volynckie eparhialʹnye vedomosti” 1909, nr 33, ss. 679–681.
21. Miško D. Ì., Severin Nalivajko, Kiïv: Radânsʹka škola 1962, ss. 25–31, 50, 52–53, 55, 57–60.
22. Naukovì zapiski Nacìonalʹnogo unìversitetu „Ostrozʹka akademìâ”: Ìstoričnì nauki, vip. 10, Ostrog: Vidavnistvo Nacìonalʹnogo unìversitetu „Ostrozʹka akademìâ” 2008, s. 70.
23. Naukovì zapiski Nacìonalʹnogo unìversitetu „Ostrozʹka akademìâ”: Ìstoričnì nauki, vip. 14, Ostrog: Vidavnistvo Nacìonalʹnogo unìversitetu „Ostrozʹka akademìâ” 2009.
24. Ogorodnik Ì. V., Rusin M. Û., Ukraïnsʹka fìlosofìâ v ìmenah: Navč. posìb., za red. M.F.Tarasenka, Kiïv 1997, ss. 215–217.
25. Ostrozʹka akademìâ XVI – XVII stolìttâ: Enciklopedìâ, Ostrog: Vidavnictvo Nacìonalʹnogo unìversitetu „Ostrozʹka akademìâ” 2011, 512 ss.
26. Ostrozʹkij kraêznavčij zbìrnik, vipusk 4, Ostrog 2010, ss. 257, 258–261, 264.
27. Polnoe sobranìe Russkihʺ Letopisej. Tomʺ vtoroj. Ipatʹevskaâ letopisʹ, S.Peterburgʺ: Tipografìâ M. A. Aleksandrova 1908, 249 ss.
28. Pura Â., Naš kraj u nazvach, Rìvne 2002, ss. 5, 8, 9.
29. Ravčuk G. R., Ostroh [Rękopis przechowywany w zbiorach prywatnych А. Korża, mieszkańca Ostroga], ss. 19, 20, 26, 32, 34, 35.
30. Rossijskaâ Evrejskaâ Ènciklopediâ, [Online] Protokół dostępu: http://rujen.ru/index.php.
31. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom VII, Warszawa 1880.
32. Strona oficjalna Ostrogskiego Obwodowego Liceum o profilu wojskowym, [Online] Protokół dostępu: http://www.vl.rv.ua.
33. Strona oficjalna Ostrogskiej Szkoły Ogólnokształcącej nr 1, [Online] Protokół dostępu: http://ostrogschool1.ucoz.ua.
34. Strona oficjalna Ostrogskiej Wyższej Szkoły Zawodowej, [Online] Protokół dostępu: http://ovpu.ostrog.rv.ua.
35. Strona oficjalna Parafii Prawosławnej św. Mikołaja eparchii rówieńskiej Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Kijowskiego, [Online] Protokół dostępu: http://ostroh-cerkva.rv.ua/index.php?id=48.
36. Strona oficjalna Rady Miasta Ostroga, [Online] Protokół dostępu: http://ostroh.rv.ua.
37. Strutinskij F., Cerkovno-prihodskaâ letopisʹ Roždestvo-Bogorodičnoj cerkvi sela Suraža Kremeneckogo uezda Volynskoj gubernii, „Volynskie eparhialʹnye vedomosti”, č. neofic., 1894, nr 11, 12, ss. 305–313.
38. Sverlûk Â., Ostrozʹkij naspìv: [Z ìstorìï muzičnoï kulʹturi Ostroga XVI–XVII st.], „Volinsʹkì dzvoni” 1997, vip. 2, ss. 56–57.
39. Teodorovič N., Istoriko-statističeskoe opisanie cerkvej i prihodov Volynskoj eparhii, t. 1: Uezdy Žitomirskij, Novograd-Volynskij Ovručskij, Počaev 1888, 430 + IY ss., [Online] Ukraina Prawosławna. Strona oficjalna Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego, Protokół dostępu: http://pravoslavye.org.ua/2004/
40. „Ukraïnsʹkij ìstoričnij žurnal” 1991, nr 3, ss. 52.
41. Ulʹânovsʹkij V., „Slavnij dlâ vsìh časìv čolovìk”: knâzʹ Kostântin Ìvanovič Ostrozʹkij: monografìâ, Ostrog: Vidavnictvo Nacìonalʹnogo unìversitetu „Ostrozʹka akademìâ” 2009, vip. 2, 116 ss.
42. Večersʹkij V.V., Vtračenì ob`êkti arhìtekturnoï spadŝini Ukraïni, Kiïv 2001.
43. Vihovanecʹ T.V., Ìnventar Ostroga ta častini Ostrožčini vìd 1708 roku âk džerelo z ìstoričnoï topografìï mìsta, „Vìsnik Netìšinsʹkogo kraêz. Muzeû”, Mìnìsterstvo kulʹturi ì mistectv Ukraïni, Netìšinsʹkij mìsʹkij kraêznavčij muzej, Netìšin 2003–2004, ss. 28–33. [Online] Protokół dostępu: http://istvolyn.info/index.php?option=com_content&view.
44. „Volynskie eparhialʹnye vedomosti”, č. neofic., 1891, nr 32, ss. 1019–1020.
45. Wirtualny Sztetl. [Online] Protokół dostępu: http://www.sztetl.org.pl/ru/article/ostrog/6,-/.
46. Zagórska S., Aktualizacja legendy. Życie, posag i problem Halszki z Ostroga, Poznań, 2010, 83 ss.

 

Opracowanie karty dziedzictwa kulturowego: Wiktor Naumowicz

Mapa

Polecane

Zdjęcia

Słowa kluczowe