23.7.1920, Dubno
Izaak Babel, Dziennik 1920, tłum. Jerzy Pomianowski, Warszawa 1990, s. 6.
23.7.20
Dubieńskie synagogi. Wszystko porozwalane. Ocalały dwie malutkie kapliczki, stuletnie, dwie małe izdebki, po brzegi pełne wspomnień, obok cztery bóżnice, za nimi pastwisko, pola i zachodzące słońce. Bóżnice niskie, stareńkie, zielone i granatowe domki; chasydzka ma wnętrze bez śladu architektury. Idę do chasydzkiej. Piątek, Jakie pokraczne postacie, jakie wynędzniałe twarze, zmartwychwstało przede mną wszystko, co tu się działo przez 300 lat — starcy biegają po bóżnicy, nie ma krzyku, ale wszyscy snują się z kąta w kąt nie wiedzieć czemu, modlitwy zupełnie chaotyczne. Chyba zebrali się tu nąjszpetniejsi Żydzi Dubna. Modlę się, to znaczy — prawie, że się modlę, a myślę o Herszele, jak by tu go opisać. Cichy wieczór w bóżnicy, to zawsze ma na mnie wpływ nieodparty, te cztery bóżniczki w szeregu. Religia? Budynek bez żadnych ozdób, wszystko białe i gładkie do granic ascezy, wszystko bezcielesne, monstrualnie bezkrwiste; aby pojąć, trzeba mieć żydowską duszę. A w czym dusza się gnieździ? Jakże to, właśnie w naszym stuleciu ma przyjść na to zagłada?
Dubieński zakątek, cztery bóżnice, piątkowy wieczór, Żydzi i Żydówki wśród tych rozbitych kamieni — wszystko to zostaje w pamięci.
