Horodyszcze - Karta Dziedzictwa Kulturowego
Городище [ros.], Гарадзішча [biał.], Horodyszcze [pol.] – osiedle typu miejskiego w rejonie baranowickim, obwodzie brzeskim. Położony w północnej części regionu, 25 km od miasta Baranowicze. Jedna z najstarszych osad na terytorium regionu. Ludność – 2,2 tyś. osób (2010 rok). Siedziba rady osiedlowej o tej samej nazwie. Druga pod względem wielkości miejscowość w rejonie baranowickim. Osiedle znajduje się na terenie Wyżyny Nowogrodzkiej.
Spis treści
[Zwiń]Legendy o pochodzeniu nazwy
Pochodzenie nazwy związane jest z tym, że 800 metrów od miejscowości znajduje się pomnik archeologiczny – stare grodzisko.
Historia
Ludzie zaczęli osiedlać się na terenie współczesnej miejscowości Horodyszcze jeszcze na długo przed pojawieniem się go w źródłach pisanych. W I-IV wieku miejscowość była miejscem osiedlania się nosicieli kultury ceramiki kreskowanej, o czym świadczy stare grodzisko.
W źródłach pisemnych Horodyszcze po raz pierwszy są wspomniane w 1413 roku, jako osada w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Na przestrzeni XV - XIX wieku stale zmieniali się właściciele tych ziem. Do 1492 roku Horodyszcze należało do Wielkiego Księcia Kazimierza, który podarował je księciu Siemionowi Bielskiemu. Do 1506 roku Horodyszcze było własnością Wielkiego Księcia Aleksandra, który przekazał go swojej żonie Jelienie Iwanownie.
W 1506 wzmianka o Horodyszczu w źródłach pisanych związana jest z tym, że bracia Niemirowicze rozbili Tatarów niedaleko osady, sześciu Tatarów wzięli do niewoli. Prawdopodobnie, ci więźniowie pozostali w Horodyszczu, a ich potomkowie mieszkali tutaj jeszcze kilka stuleci.
W 1567 Horodyszcze stało się własnością Zofii Chodkiewicz, a 1571 roku Jurija Chodkiewicza.). W drugiej połowie XVI w. kolejni właściciele Horodyszcza Chodkiewiczowie przeszli z prawosławia na katolicyzm, pozostawiwszy wzniesione przez siebie świątynie (cerkiew św. Jerzego Zwycięzcy, cerkiew Trójcy Świętej). Horodyszcze zostało przekazane krewnemu byłych właścicieli Trojanowi Piotrowskiemu, który był wyznawcą kalwinizmu. Wybudował on w Horodyszczu dom modlitwy dla kalwinistów.
W połowie XVII wieku Grigorij Piotrowski, Starosta Mścisławski przekazał miasteczko w posiadanie Starodubskiemu Marszałkowi Gawriłowi Kerłu, który jako dzierżawca miasteczka przebudował dom modlitwy kalwinistów w kościół katolicki. Następnie Horodyszcze należało również do Niemirowiczów, Paców, Zienowiczów.
Prosty lud, w odróżnieniu od szlachty, był zwolennikiem Unii. W połowie XVIII wieku na zachodzie miasteczka, na pięknym wzgórzu zbudowano cerkiew unicką, która zachowała się do czasów obecnych. Po 1839 roku unici zostali włączeni do prawosławia, a cerkiew odpowiednio stała się prawosławną. Należy zauważyć, że w XVIII wieku Horodyszcze zmieniło status z wielkoksiążęcego dworu na miasteczko i otrzymało prawo do przeprowadzenia jarmarków dwa razy do roku, na które zjeżdżali się handlarze i kupcy z sąsiednich regionów.
Po drugim rozbiorze Rzeczpospolitej, w 1793 roku miasteczko Horodyszcze weszło w skład Imperium Rosyjskiego, od 1795 roku stało się centrum gminy powiatu nowogrodzkiego. Pod koniec XVIII wieku należało ono do Paców (do 1831 roku), a od 1833 roku - do Buchowieckich. W 1866 roku w miasteczku było 60 dworów, gdzie mieszkało 504 osoby, działały dwie cerkwie prawosławne, szkoła ludowa (od 1863 roku), kaplica, synagoga, 4 żydowskie domy modlitewne, przytułek, poczta konna. W miasteczku pracował lekarz.
W 1876 roku parafia cerkwi prawosławnej liczyła 1160 kobiet i 1006 i mężczyzn, wszyscy byli przedstawicielami klasy chłopskiej i zajmowali się uprawą roli. Przy cerkwi działała opieka cerkiewno-parafialne i przytułek, w którym na stałe mieszkały 3 kobiety, które nie posiadały środków do życia.
Reformy społeczno-ekonomiczne, przeprowadzone w drugiej połowie XIX wieku sprzyjały rozwojowi miast i miasteczek. Na początku XX wieku w Horodyszczu było już 240 dworów i 2900 mieszkańców. Do tego czasu w miasteczku działał już urząd gminy, poczta, telegraf, poczta konna, apteka, przytułek, dwie cerkwie prawosławne, synagoga, 5 domów modlitewnych. Tak jak wcześniej, działała cegielnia, dwa razy w ciągu roku odbywały się jarmarki, codzienny handel odbywał się w sklepach, których było ponad 10. Działała szkoła ludowa, gdzie w 1901 roku uczyło się 96 uczniów, wśród nich 9 dziewcząt. Od połowy XIX wieku zaczęły tu działać browary i cegielnia.
Podczas pierwszej wojny światowej Horodyszcze było zniszczone. Od marca 1918 roku miasteczko weszło w skład nowo utworzonego państwa Białoruskiej Republiki Ludowej. Od marca 1921 roku do września 1939 roku - w granicach II Rzeczypospolitej, centrum gminy nowogrodzkiego województwa. Na początku lat 20-tych XX wieku na miasteczku było 165 dworów i 1021 mieszkańców, wśród nich 760 Żydów. W połowie lat 30-tych XX w. w Horodyszczu mieszkało 3000 osób, działał zarząd gminy, apteka i szkoła.
W 1937 roku w miasteczku odbył się duży strajk pracowników zakładu produkcji dykty, w którym brało udział około 600 osób. Żądali oni zwiększenia pensji, poprawy warunków życia i pracy, przywrócenia do pracy. Żądania pracowników były częściowo spełnione.
W 1939 roku Horodyszcze wchodzi w skład BSRR, od 15 stycznia 1940 roku staje się osiedlem typu miejskiego, centrum rejonu horodeckiego w obwodzie baranowickim (od 8 stycznia 1954 roku - obwodu brzeskiego). Według danych z 20 sierpnia 1940 roku w Horodyszczu było 1337 uchodźców z okupowanej przez nazistów Polski.
Podczas drugiej wojny światowej od 26 czerwca w 1941 roku do 8 lipca 1944 roku miejscowość była okupowana przez faszystów, którzy zgładzili w horodyszczu około czterech tysięcy mieszkańców, włączając ludność żydowską.
Archeologia
Około 800 metrów na zachód od miasteczka na prawym brzegu rzeki Serwecz znajduje się stare grodzisko, które jest pomnikiem kultury ceramiki kreskowanej. Jest to kultura plemion bałtyckich, które w okresie od VIII wieku p.n.e. do V wieku n.e. zamieszkiwały na terenie środkowej i północno-zachodniej Białorusi. Na górze widoczne są pozostałości wałów ziemnych i fos, gdzie wcześniej mogła być woda.
Długość umocnionego terenu wynosi około 200 metrów, szerokość 130 metrów. W 1951 roku grodzisko odkrył archeolog W. S. Ostanow. Badali je również z 1957 roku A. G. Mitrofanow i F. D. Gurewicz, w 1964 roku L. D. Pobol, w 1970 roku M. M. Czerniawski, w 1980 roku T. S. Bubeńko. Podczas wykopalisk archeologicznych znaleziono materiały kultury ceramiki kreskowanej II-IV wiek (ceramika gładkościenna i sznurkowana, metalowe narzędzia pracy, ozdoby z brązu), a u północno-zachodniego skraju grodziska - kilka nieobrobionych szczap i kilka podobnych do noża płyt, co świadczy o obecności w tym miejscu człowieka epoki kamienia. Na podstawie znalezisk, wyglądu zewnętrznego i rozmiarów umocnienia grodzisko można odnieść kultury ceramiki kreskowanej i do epoki wczesnego feudalizmu. Znaleziska są przechowywane Instytucie Historii Akademii Nauk Republiki Białoruś.
Żydzi zaczęli aktywnie osiedlać się w Horodyszczu w drugiej połowie XVIII wieku, kiedy miasteczko zmieniło status z wielkoksiążęcego dworu na status miasteczka, otrzymawszy przywilej przeprowadzania jarmarków 2 razy do roku. Za sławę ośrodka handlowego i ekonomicznego współcześni mieszkańcy Horodyszcza powinni być wdzięczni ówczesnym Żydów, którzy stanowili znaczną część ludności białoruskich miasteczek. Gmina żydowska Horodyszcza w 1766 roku liczyła 422, a w 1840 roku 334 osoby, w 1897 roku 2631 osób, w tym 2108 Żydów (80%).
Horodyszcze pod koniec XIX wieku było małym miasteczkiem, które znajdowało się na górze, 1 ulica z rynkiem na środku i cerkwią. Na rynku było dużo żydowskich sklepików z «chłopskim» towarem, tzn. z wyrobami z metalu, śledziami i innymi.
W 1840 roku Żydzi byli właścicielami 48 domów, w których mieszkało 55 rodzin. W tym czasie w miasteczku mieszkały rodziny Arona Goldabuma, Mowszy Chaimowicza, Michela Krolowica (rzemieślnik), Chaima Gudamowicza (rzemieślnik), Mendela Wołocha, Beniamina Bogatuna (szynkarz), Nochima Wonchadło, Josela Szkolnego, Szmoiły Wonchadło (szynkarz), Mendela Mołczadskiego (rzeźnik), Borucha Wilitebowicza i innych.
W pierwszej połowie XIX wieku w miasteczku nie było synagogi, działały dwie żydowskie szkoły modlitewne, szkoła, pracował 1 rabin i 1 kaznodzieja. W 1852 roku zgodnie z danymi archiwalnymi w miasteczku działała drewniana synagoga.
Pod wpływem przemian w życiu ekonomiczno-społecznym państwa na początku XX wieku zaczynają tworzyć się towarzystwa o charakterze oświeceniowym, których działalność była ukierunkowana na przedstawicieli określonych narodowości. I tak, w 1908 roku w Petersburgu utworzono żydowskie towarzystwo literackie, którego celem było badanie i rozwój nauki żydowskiej i literatury pięknej. Żydowskie towarzystwo literackie urządzało wieczory literackie, wydawało zasiłki potrzebującym pisarzom żydowskim. Od 1909 roku zaczęto otwierać filie żydowskiego towarzystwa literackiego w wielu miejscowościach. Główna działalność miejscowych komórek wyrażała się w odczytywaniu wykładów, w wielu miejscach w żydowskim języku mówionym, w jidysz. W 1909 roku żydowskie towarzystwo literackie otworzyło swoją filię w Horodyszczu.
W 1921 roku Horodyszcze weszło w skład II Rzeczypospolitej. Miasteczko pomyślnie rozwijał się przemysł. W latach 30-tych XX wieku działał młyn motorowy, znajdujący się przy ulicy Mińskiej, właścicielem którego był Poczapowski Musia, działał zakład produkcji kiełbasy, właścicielem którego był Piotr Sosiński. W miasteczku działa elektrownia, która należała do Smorgańskiego. Pod koniec lat 30-tych - początku 40-tych XX wieku działały również trzy młyny.
W 1939 roku Horodyszcze weszło w skład BSRR. Administracja Sowiecka kontrolowała lokalną gospodarkę, życie społeczne i kulturalne. Część ludności była poddana represjom: aresztowaniom i zsyłce w głąb ZSRR.
W tym czasie w miasteczku działały szkoły nie tylko z białoruskim językiem wykładowym, lecz również z jidysz. Na początku 1940 roku Horodyszczu działała szkoła żydowska, w której uczyli tacy nauczyciele jak: Mawrikij Sołomonowicz Wajnberg (1894 rok urodzenia, uczył języka białoruskiego), Cylia Abramowna Ajzik-Szelekowicz (1908 rok urodzenia, geografia i przyrodoznawstwo), Lejba Bejronowicz Garbownik (1909 rok urodzenia, arytmetyka), Chana Berkowna Gerber-Gorbownik (1902 rok urodzenia), Ester Lejbowna Słajer (1912 rok urodzenia), Mariana Jakowlewna Florans (1913 rok urodzenia), Berta Chajmowna Sztejnberg (1913 rok urodzenia), Matilda Lejbowna Błoch (1912 rok urodzenia). Dyrektorem był Garbownik Lejba Bejronowicz, zastępcą był Mawrikij Sołomonowicz Wajnberg. W szkole uczono w języku jidysz.
Nauczyciele - Żydzi pracowali nie tylko w żydowskich, lecz również w białoruskich szkołach. W horodeckiej szkole białoruskiej wykładali między innymi: Celina Natanowna Milsztejn (1909 rok urodzenia, nauczyciel fizyki), Mawrikij Wajnberg (1894 rok urodzenia, uczył języka białoruskiego), Eljasz Chajmowicz Trawbe (1902 rok urodzenia, nauczyciel języka niemieckiego), Girsz Sołomonoicz Wileński (1908 rok urodzenia, nauczyciel matematyki), Enta Abramowna Sznajder (1907 rok urodzenia). Nauczyciele otrzymywali wykształcenie nie tylko w gimnazjach i seminariach, lecz również na Uniwersytecie Warszawskim. W szkole uczyło 18 nauczycieli, w tym 10 Białorusinów, 2 Rosjan, 1 Tatar, 5 Żydów.
W 1942 roku inspektorem rejonowego wydziału oświaty był Malius Elias Leonowicz, który pochodził z Kalisza w województwie poznańskim. W 1939 roku ukończył wydział dziennikarstwa w Warszawie. Wraz z nadejściem Armii Czerwonej przekroczył granicę, po czym zaczął pracować na terenie BSRR. Jego rodzice mieszkali w Warszawie, jego brat pracował w horodeckiej bibliotece, siostra również tam mieszkała razem z mężem - nauczycielem ludowej szkoły średniej.
Życie miasteczka i jego mieszkańców kardynalnie zmieniło się po okupacji faszystowskiej, od 24 czerwca 1941 roku. Ludność żydowską Horodyszcza osiedlono w getcie, które znajdowało się przy zaułku Słonimskim.
Getto w Horodyszczu było pierwszym gettem na Białorusi, gdzie odbyła się masowa zagłada Żydów. Już kilka dni po wejściu do miasta Niemcy wzięli jako zakładników 18 Żydów. Wśród nich były dwie rodziny Cyryńskich oraz aktywiści sowieccy. Wszyscy oni zostali rozstrzelani.
20 października 1941 roku do Horodyszcza przybył oddział SS. Dorosłym mężczyznom-żydom rozkazano wziąć łopatę i pojawić się na placu. 68 specjalistów pozostawiono w getcie. Stu pięćdziesięciu pozostałych mężczyzn podzielono na dwie grupy. Pierwszą grupę wywieziono samochodami na uroczysko Pogorelcy w odległości 2 km od Horodyszcza, a drugą grupę do lasu Michnowszczyzna odległego o 4 km. Ogłoszono że należy wykopać doły dla sprzętu wojskowego. W rzeczywistości były to groby, obok których 21 października 1941 roku rozstrzelano 1440 Żydów Horodyszcza. Wśród nich był fryzjer Jelin, bracia Krasilściki i 105-letni rabin Morduchowicz. W tym dniu w lesie w Michnowszczyzna zabito 70 żydowskich inteligentów - nauczycieli, lekarzy, adwokatów.
Kolejną akcję likwidacji ludności żydowskiej przeprowadzono na początku maja 1942. W okolicach cerkwi prawosławnej rozstrzelano 35 żydowskich więźniów getta. W sierpniu 1942 w tym samym miejscu rozstrzelano 100 Żydowskich rzemieślników. Latem 1942 roku obok cerkwi rozstrzelano kobietę o nazwisku Morduch z dwójką jej dzieci, którzy mieszkali w miasteczku przy ulicy Nowogrodzkiej. Kiedy wprowadzono ich na rozstrzelanie, kobieta postradała zmysły.
W sumie w ciągu 3 lat okupacji w Horodyszczu i okolicznych wsiach zamordowano ok. 4 tys. osób, wśród nich 3830 Żydów, pozostali byli Cyganami.
Nadzwyczajna komisja ZSRR do spraw badań przestępstw okupantów faszystowskich odkryła kilka miejsc masowych mordów (akt z 20 kwietnia 1945 roku). W lesie uroczyska Pogorelcy 2 km od miasteczka, przy drodze Horodyszcze-Baranowicze, po lewej stronie 200 metrów od szosy rozstrzelano " masę Żydów i ludności polskiej". Inny grób odnaleziono w odległości 300 m od cerkwi prawosławnej miasteczka. Byli w nim pochowani Żydzi, partyzanci i sowieccy więźniowie wojenni. Oprócz tego, w okolicy Horodyszcza była duża ilość pojedynczych grobów cywilów, poległych z rąk faszystów. Ekshumacja wykazała, że większość ciał nosiła ślady tortur, ręce przed śmiercią związywano im drutem kolczastym. Organizatorami akcji likwidacyjnych byli: dowódca 57-go pacyfikacyjnego batalionu specjalnego Viking lokalny dowódca Horodyszcza porucznik wermachtu Plac.
Urbanistyka
Rzeka Sewecz, na brzegach której położona jest miejscowość, dzieli ją na część północną i południową.
W części południowej skupione są główne budynki mieszkalne, znajduje się centrum, przedsiębiorstwa przemysłowe. Sformułowała się tutaj nieduża dzielnica dwupiętrowych domów mieszkalnych i mikrodzielnica 3-4 piętrowych budynków mieszkalnych (przy wjeździe do osiedle od strony miasta Baranowicze). W północnej części znajduje się nieduża dzielnica prywatnych budynków mieszkalnych.
W podstawie architektoniczno-planowej struktury osiedla znajduje się mało wyrazisty prostokątny schemat ulic. Główne z nich – Jedunowa (kiedyś Nowogrodzka) i Wieżnowca (kiedyś Stołowicka) – są częścią przebiegającej przez osiedle drogi samochodowej Baranowicze – Nowogródek. Osiedle jest wyciągnięte wzdłuż ulicy Wieżnowca, gdzie na przecięciu z ulicą Mirską sformułowało się centrum, które utworzyły budynki zarządu kołchozu «Progres» rady osiedlowej, szkoły, przychodni, domu kultury, wielobranżowego zakładu usługowego, biblioteki, instytucji handlowych oraz zakładów gastronomicznych. Projekt został opracowany w 1980 roku. Główna zabudowa jest prowadzona wzdłuż ulicy Wieżnowca. W perspektywie w skład osiedla wejdą przylegające od zachodu i wschodu wsie Kisiele i Bryksicze.
Etnografia
Miasteczko Horodyszcze od dawna było wielonarodowościowe, mieszkali tutaj Białorusini, Polacy, Tatarzy i Żydzi. Ludność żydowska ogólnie zawsze liczebnie przeważała nad wszystkimi pozostałymi, były okresy, kiedy stanowiła ona 80% ogólnej liczby ludności. O tym, jakie było miasteczko pod koniec XIX – początku XX wieku, o niektórych barwnych postaciach miasteczka można dowiedzieć się ze wspomnień Jana Bułhaka Kraj lat dziecinnych.
[Horodyszcze] było to malutkie miasteczko, położone na górze, właściwie jedna ulica z rynkiem pośrodku i cerkwią przerobioną z zabranego po powstaniu kościoła. W rynku było pełno żydowskich sklepików z „chłopskim" towarem, to jest z żelazem, naftą i śledziami, a wśród nich prym trzymał sklep Fejgi, największy i najdostatniejszy, gdzie obok wymienionych przedmiotów można było dostać czekolady, krawatów, bakalii, soli glauberskiej oraz najnowszych plotek z całego sąsiedztwa Horodyszcza. Fejga stanowiła nieoficjalną reprezentację miasteczka i każdy przyjeżdżający musiał zajść do jej sklepu i rachował się z nią więcej niż z samym panem „sprawnikiem" - przedstawicielem rosyjskiej władzy urzędowej. Miała ona oczywiście męża i synów, ale ci tworzyli tylko dodatek i zostawali zwykle na drugim planie, a na pierwszym stale wysuwała się zachłanna indywidualność pani kupcowej, grubej, niskiej, pękatej, zawsze odświętnie wystrojonej w atłasową brązową perukę i ogromne złote kolczyki. Fejga była obdarzona nie tylko talentami handlowymi, ale i zmysłem dyplomatycznym: znała wszystkich w powiecie, wiedziała o każdym to, co było potrzebne, żeby mu wygodzić, a samej skorzystać, żyła ze wszystkimi w dobrej komitywie, wyróżniała ziemian, a chociaż w swoim kramie jawnie zajmowała się niby tylko drobnym handelkiem, ale po cichu pożyczała pieniądze na lichwiarskie procenty i skupowała za bezcen zboże na pniu. Tak, wypełniając z powodzeniem liczne funkcje społeczno-handlowe, królowała mnogie lata za swoją ladą z sosnowych desek obitych zardzewiałą blachą i gruntując swój dobrobyt wśród naftowo-śledziowych oparów, mogła nie bez racji uważać siebie za punkt centralny horodyskiej krainy. Istotnie w dni targowe jej kramik wyglądał po prostu jak zebranie klubowe, a pani przewodnicząca obdzielała łaskawie obecnych obleśnymi uśmiechami swej czerwonej wypasionej twarzy. Dzieci hojnie częstowała cukierkami i głaskała pod brodę z protekcjonalnym gestem, co mnie zawsze przerażało i odbierało gust od cukierków.
Również dzisiaj można spotkać w miasteczku ludzi, którzy pamiętają swoich sąsiadów-Żydów. Lokalni mieszkańcy wspominają, że Żydzi w większości zajmowali się handlem, ich sklepy czasami znajdowały się obok kościoła. Mieszkanka Horodyszcza Burimska Liubow Iosifowna wspominała, że na święta matka brała dzieci i szła kupić coś do sklepu, a tak wszyscy Żydzi nawoływali: «Mania, chodź tutaj, kup u nas nowe sandałki». Żydzi zawsze starali się na różny sposób przyciągnąć kupujących i sprzedać swój towar.
Zamieszkując ziemię białoruską, Żydzi starali się zachowywać swoje tradycje. Lokalna ludność chrześcijańska miała okazję obserwować, jak Żydzi obchodzą swoje święta religijne. W pamięci lokalnych mieszkańców pozostało święto Sukkot, który nazywali «żydowskimi Kuczkami». «Żydzi robili określone szałasy, w których się modlili. Nazywały się one «kuczki żydowskie». Słyszałam, jak oni modlą się, jakby krzyczeli. Nie tak, jak u nas w cerkwi modlą się - śpiewają, a oni jakieś pieśni wykrzykiwali. Mieli oni granatowe czapeczki na głowie», - wspomina lokalna mieszkanka.
Przedstawiciele różnych wyznań żyli w miasteczku w zgodzie. Nierzadko lokalna ludność chrześcijańska musiała pracować u Żydów: prali odzież, pielili ogrody, zbierali ziemniaki. Przy tym Żydzi dobrze odnosili się do rodziny pracowników najemnych, ugaszczali łakociami dzieci. Takie ścisłe kontakty doprowadzały do tego, że Białorusini nierzadko mówili w języku jidysz.
Przedstawiciele rdzennej ludności Horodyszcza opowiadają, że Żydzi zewnętrznie trochę różnili się od ludności chrześcijańskiej: a to kształtem nosa, a to ciemniejszym kolorem włosów. A w dodatku charakterystyczny dla nich był specyficzny zapach.
Zabytki budownictwa i architektury (tylko istniejące obiekty)
Kościół Najświętszej Maryi Panny
Wybudowany w XVIII wieku z cegły na miejscu założonego w 1640 roku monastyru bazylianów. W 1863 roku zamieniony w prawosławną cerkiew. W latach 20-tych XX wieku ponownie stał się kościołem. Pomnik architektury baroku.
Jednonawowa świątynia z kruchtą, skróconymi skrzydłami transeptu i półokrągłą apsydą, z dwuspadowym dachem. Pion kompozycji kościoła podkreślony jest za pomocą mocnych filarów i wysokimi łukowatymi okiennymi otworami. Opaski okienne zatopione są w warstwie grubych ścian (0,8 m) i mają formę półkolumn, są obramowane zewnętrznymi i wewnętrznymi wspornikami. Fasady płaszczyznowe zakończone są szerokim cienko profilowanym gzymsem, a niski cokół obrobiony jest okrągłymi architektonicznymi profilami dużych fragmentów. We wnętrzu sklepienie przykryte jest cylindrycznym pokryciem na łukach, przy ścianie zachodniej na dwóch słupach znajdują się chóry.
Cerkiew Podwyższenia Krzyża Pańskiego
Drewniana świątynia wybudowana w 1764 roku, rekonstruowana na początku ХХ w. w neoruskim stylu. To trzyzrębowa świątynia o wzdłużno-osiowej kompozycji, która skład się z prostokątnej kruchty, podstawowego pomieszczenia w kształcie sześcianu i pięciościennej apsydy. Podstawowe pomieszczenie przykryte jest czterospadowym dwupoziomowym namiotowym dachem z przełamaniem, zakończony kopułą przypominającą cebulę na ośmiościennym cylindrze.
Architektura przepełniona jest zdobieniem, które zawiera płaską balustradę w części cokołowej, gzymsy z wypustkami i rzeźbionymi gzymsami w zakończeniu poziomo obitych ścian, ozdobne płycinowe łopatki i arkadowy pas kruchty. Wykorzystanie i twórcze zagospodarowanie dekoru z arsenału profesjonalnej architektury kamiennej w ludowym rzeźbiarstwie drewnianym jest cechą charakterystyczną i narodową białoruskiej kultury budowniczej.
Wewnętrzna przestrzeń Sali modlitewnej i apsydy pokryta jest namiotowym dachem na żagielkach. W kruchcie na dwóch kolumnach znajdują się chóry. Apsyda oddzielona jest od sali modlitewnej drewnianym ikonostasem, który był utworzony w 70-tych latach XX wieku zamiast zdjętego w 1815 roku.
Drewniana dzwonnica (połowa ХІХ w.).
Przydrożna kaplica (lata 20-te i 30-te XX wieku).
Żydowska zabudowa ulicy (1910 r.) ul. Jedunowa (dawniej Nowogrodzka). Domy posiadają solidne fundamenty z piwnicami, gdzie znajdowały się sklepy.
Budynek dawnego sklepu Lejby, dom nr 13 (początek ХХ w.)
Miejsca pamięci
«Pomnik ofiar faszyzmu» – więźniom kołdyczewskiego obozu (Obóz działał od marca 1942 r. do lipca 1944 r.) we wsi Kołdyczewo. Pomnik był wzniesiony w 1964 r. (architekt А. Kuroczkin).
W rejonie baranowickim na miejscu pochowania więźniów kołdyczewskiego obozu śmierci 3 czerwca 2007 r. odsłonięto pomnik ofiar ludobójstwa – przedstawicieli 3 wyznań religijnych: judaistów, katolików i prawosławnym.
Pomnik ustawiono przy wjeździe do lasu michnowickiego pomiędzy wsiami Kołdyczewo i Michnowszczyzna, gdzie w latach II wojny światowej znajdował się obóz śmierci. Zgodnie z danymi historycznymi w kołdyczewskim obozie koncentracyjnym zginęło ponad 22 tyś. niewinnych mieszkańców Białorusi, większość z nich była Żydami. Również tutaj zostało zagazowanych w komorach 100 katolickich księży, rozstrzelano 2 tabory cygańskie. Więźniami obozu byli również uczestnicy ruchu partyzanckiego.
Wartości niematerialne
Niektórzy badacze podtrzymują istniejącą teorię o tym, iż stare zamczysko obok osady było legendarną Worutą, gdzie znajdowała się stolica Mendoga. Krajoznawca Aleksandr Jelski wysunął tezę o tym, że Mendog był tutaj koronowany. Obok znajduje się wieś Koniuszowszczyzna, gdzie w tamtych czasach znajdowały się stajnie Wielkiego Księcia i wsi Wielkie Sioło, gdzie był jego dwór.
Jesienią 1250 roku Mendog podejmował gości z Rygi, krzyżowców pod przywództwem Andreasa von Sztyrlanda w swojej rezydencji w Worucie. Następnie wysłannicy Zakonu pojechali do Nowogródka, gdzie znajdowała się stolica – rezydencja Mendoga. Andreas von Sztyrland był obecny na koronacji Księcia Litwy Mendoga w 1253 roku (to właśnie on przywiózł koronę).
Muzea - archiwa - biblioteki - kolekcje prywatne
Horodecka biblioteka miejsko-osiedlowa sieci bibliotek publicznych rejonu baranowickiego.
Adres: 225328, rejon baranowicki, Horodyszcze, ulica Rimszy, 7, 11;
Godziny pracy: 10.00-14.00, 15.00-19.00;
Telefon: +375-163-44-62-34; 44-62-78;
Adres poczty elektronicznej biblioteki: [email protected]; [email protected].
Infrastruktura turystyczna
Dostać się do Horodyszcza można z Baranowiczów regularnymi kursowymi autobusami, oprócz tego, przez osiedle jadą autobusy na Nowogródek, Korelicze, Wilno, Kaliningrad.
Wiele rzeczy na ulicach Horodyszcza przypomina dawne miasteczko. Od czasów Rzeczypospolitej (XVIII wiek) znajdowała się tutaj cerkiew (kiedyś unicka, obecnie prawosławna) i kościół katolicki. Obie świątynie były położone na pięknym wzgórzu. Całkowicie zachowała się zabudowa żydowska wzdłuż trasy na Nowogródek. Drewniane domy na wysokich fundamentach, gdzie wcześniej znajdowały się sklepy żydowskie, nadają szczególny koloryt miasteczku.
Horodyszcze od dawien dawna było wielonarodowościowe, dlatego dzisiaj w miasteczku oprócz prawosławnego i katolickiego, znajdują się również cmentarze żydowskie i tatarskie. Za rzeczką można jeszcze znaleźć pozostałości po budynkach gospodarczych i parku dawnej rezydencji hrabiego Ludwika Paca, ostatniego właściciela tych terenów przed włączeniem ich w skład Imperium Rosyjskiego.
W duchu współczesnych prądów w Horodyszczu pojawiło się Agrogospodarstwo «Majątek myśliwego» («Siedziba Sarachmana») przy ul. Proletariackiej, 11 (dawna ulica Tatarska).
W odległości 25 km znajduje się miasto Baranowicze, centrum administracyjne rejonu baranowickiego w obwodzie brzeskim. Miasto prowadzi swoją księgę od 17 (29) listopada 1871 roku, kiedy rozpoczął się ruch na świeżo powstałej linii kolejowej Smoleńsk – Brześć. Nazwę stacji, powstałej podczas budowy, dała leżąca nieopodal wieś Baranowicze, o której pierwsza wzmianka pojawia się w testamencie A. J. Siniawskiej w 1627 roku. Również w 1871 roku niedaleko stacji pojawiła się zajezdnia lokomotyw.
Ludność Baranowiczów liczy 178 370 mieszkańców (2013 rok)
Warto zobaczyć
- Budynki należące do gminy żydowskiej (XIX – początek XX w.)
- Kościół Matki Bożej Fatimskiej
- Drewniany Kościół Podwyższenia Krzyża (1924 r.)
- Kościół św. Zygmunta
- Kościół św. Trójcy
- Muzeum Historii Kolei
- Pomnik lokomotywy EM 270-30 przy wjeździe do miasta
- Znak pamiątkowy «samolot Mig-29» przy bramie 61 bazy lotniczej [13]
- Parowóz na Dworcu Poleskim
- Sobór Opieki Matki Bożej
- Remiza strażacka
- Odbudowana apteka przy ulicy Telmana
- Cerkiew św. Aleksandra Newskiego
- Cerkiew Świętych Niewiast Niosących Wonności
Hotel «Horyzont»
Adres: Baranowicze, ul. Sowiecka, 82
Telefon rezerwacji: +375 (163) 45-41-47
Telefon: +375 (163) 42-10-12 , +375(44)724-36-45
Faks: +375 (163) 42-12-54
Hotel «Świteź»
Adres: Baranowicze, ul. 50-lecia WLKZM, 5
Tel.: +375 (163) 42-97-80, +375(163)42-97-77
Faks: +375 (163) 42-91-64
Hotel «Wienin»
Adres: Baranowicze, ul. Smoleńska, 12/а
Tel. rezerwacji: +375 (163) 41-07-84
Tel.: +375 (163) 41-11-20, +375(33)664-05-95, +375(44)708-20-27
