Indura - Karta Dziedzictwa Kulturowego

KrajobrazBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Historyczno-kulturowe pomniki: na północnym zachodzie Indury znajduje się grodzisko XI – XIII wiek, Kościół św. Trójcy (1815 r.), Cerkiew św. Aleksandra Newskiego (1881 r.), synagoga (1885 r.), żydowskie i stare katolickie cmentarze.

GPS: 53° 27'34.29"N/ 23° 53'1.19"E.

Indura była drugim ośrodkiem chasydyzmu na Litwie. W kierownictwie gminy zasiadał rabbi Chaim Chajkl Ben Szmuel (zmarł w 1787 r.), uczeń Magida i rabbi Aarona Wielkiego.

HistoriaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Powstanie nazwy wiązane jest z Bałtami. Nadali oni lokalnej rzece nazwę Indrupis – trzcinowa. Od indre – trzcina – i powstało dźwięcznie brzmiące słowo – Indura.

Istnieje legenda o pochodzeniu tej wsi:

Było to za czasów zakonu krzyżackiego. Na grodzisku znajdowała się wysunięta placówka dla ochrony ziemi ojczystej przed wrogiem. Grodzisko było otoczone częstokołem oraz fosą. A obok grodziska osiedlali się chłopi. Powstała wieś. W tej twierdzy stacjonował oddział żołnierzy z rodzinami pod dowództwem komendanta, który miał przepiękną córkę. Dziewczynę zwano Inda. W twierdzy znajdowały się drewniane budowle mieszkalne i gospodarcze. W centrum na samym szczycie stała cerkiew z kamienia z wysoką dzwonnicą w stylu obronnym, podobna do Kołoży. Córka komendanta była trochę dziwna. Często chodziła nocami po twierdzy, wchodziła na dzwonnicę, czasami uciekała i chodziła po okolicznych polanach i lasach. W pewną letnią noc niemal o świcie, siedziała ona na dzwonnicy i czekała na słoneczko. I oto z pierwszymi promieniami słońca na zielonej polanie za rzeką zobaczyła białe cienie. To szli krzyżowcy, w białych płaszczach z czarnymi krzyżami, na koniach w białych derach.
Inda zaczęła dzwonić dzwonami, informując wszystkich o nieszczęściu. Zerwał się oddział żołnierzy, jednak siły były nierówne. Krzyżowcy przełamali obronę i wdarli się do twierdzy. I tylko dzwony nie milkły. Wrogowie rzucili się na twierdzę, lecz nagle wszyscy zamarli. Nad cerkwią jakby otworzyły się niebiosa i pojawiła się Matka Boska. Zdjęła ona z ramienia płaszcz i tym białośnieżnym płaszczem przykryła cerkiew. Ziemia pod cerkwią rozstąpiła się i powoli pochłonęła cerkiew. Wszyscy stali jak słupy – i swoi i wrogowie. Po jednym dniu krzyżowcy odeszli, nikogo nie krzywdząc. I tak, dzięki Indzie-durze twierdza oraz wieś u jej podnóża zostały uratowane. Wszyscy długo pamiętali córkę komendanta, a wieś zaczęto nazywać Indura.

Mówi się jeszcze, że jeśli w dzień tego cudu przyłoży się ucho do ziemi, to na szczycie wzgórza, można usłyszeć uderzenia dzwonów, pochłoniętej cerkwi. I jeszcze. Kiedyś Indurze urodzi się dziewczynka, przyjdzie ona na kurhan i zobaczy sterczącą spod ziemi czerwoną wstążkę. Jeśli ona pociągnie za nią, świątynia pojawi się spod ziemi i Bogurodzica pokryje płaszczem tę błogosławioną ziemię!

Jeszcze kilka lat temu za datę założenia Indury ( pierwszej pisemnej wzmianki) uważano rok 1542, kiedy zbudowano drewniany kościół Świętej Trójcy za pieniądze jednego z pierwszych gospodarzy miasteczka Jan Dawojny (budowano 20 lat). Jednak lokalne krajoznawca Władimir Kozyriew kilka lat temu udowodnił, że wzmianka o Indurze pojawia się jeszcze w 1413 roku.

W 1413 roku na rzece Zachodni Bug w zamku w Horodnie (obecnie województwo lubelskie, Polska) odbył się sejm Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Byli na nim obecni Włodzimierz (Jagiełło), król Polski i Witold, Wielki Książę Litewski. 2 października 1413 roku przyjęto uchwałę Sejmu Grodzieńskiego o Unii Wielkiego Księstwa Litewskiego z Polską, jako kontynuację Unii Krewskiej z 1385 roku. Do województwa trokskiego wcielono Oszmianę, Słonim, Wołkowysk, Indurę, Grodno. Wszystkie w dokumencie nazwano miastami.

W drugiej połowie XVI – XVII wieku miasto Indura należało do Kiszków, Radziwiłłów, Paców, Wałowiczów, Isakowskich, Mleczników, w XVIII wieku - do Ogińskich, Sałagubów, Masalskich. W okresie Wojny Północnej 1700-1721 roku niedaleko Indury odbyła się bitwa wojsk rosyjskich ze Szwedami, w której szwedzki generał Mejerfeld odniósł zwycięstwo nad wojskami rosyjsko-saksońskimi.

Wzmianka o Żydach w Indurze pochodzi z XVI wieku. Kahał znajdował się pod rządami kahału grodzieńskiego - w 1720 roku w Indurze obradowała starszyzna litewskich kahałów, która stworzyła listę podatków gminy żydowskiej na 1721 rok. Według spisu ludności z 1766 roku Indura liczyła 505 Żydów. Indura była drugim ośrodkiem chasydyzmu w Wielkim Księstwie Litewskim. W kierownictwie gminy zasiadał rabbi Chaim Chajkl Ben Szmuel (zmarł w 1787 r.), uczeń Magida i rabbi Aarona Wielkiego. Silny ośrodek chasydyzmu prowadził nieprzerwaną walkę z mitnagdim, a nawet z samym rabbim Eliahem z Wilna. Rabbi Chaim Chajkl występował przeciwko wulgaryzacji chasydyzmu, której początki zaczynały być zauważalne w niektórych gminach. Po jego śmierci (1787) gminą kierował jego syn rabbi Szmuel (zmarł po 1798 roku). Jednak po śmierci Szmuela chasydyzm indurski nie był kontynuowany.

W wyniku III rozbioru Polski (1795 rok) Indura znalazła się w granicach Imperium Rosyjskiego, gdzie została ośrodkiem gminnym powiatu grodzieńskiego. Miasteczko znajdowało się pod panowaniem Brzestowskich, Kozłowskich. W 1833 roku w Indurze działało 8 sklepów. Na miejscu starego drewnianego kościoła w 1815 roku wybudowano kościół kamienny. Indurska parafia katolicka liczyła w XIX wieku około 4750 wiernych.

W 1847 r. «Indurska wspólnota żydowska» składała się z 1220 osób. Według spisu ludności (1897) – 314 dworów, kościół, cerkiew, synagoga, 4 żydowskie domy modlitwy, szkoła parafialna, poczta, punkt felczerski, browarnia, 2 gorzelnie, 16 pracowni, zakład wapienniczy, 8 karczm, targi w niedziele. W 1897 r. – 2674 mieszkańców, wśród których 2194 Żydów.

W Indurze (1881 roku) w retrospektywno-rosyjskim stylu była wybudowana murowana cerkiew prawosławna Aleksandra Newskiego.

Synagoga w Indurze była wybudowana w 1885 roku na placu synagogalnym. Po wojnie budynek był wykorzystywany przez lokalny kołchoz do celów gospodarczych.

W 1915 roku Indura była okupowana przez wojska niemieckie, w latach 1919 – 1920 była zajęta przez Armię Czerwoną, następnie przez wojska polskie. W 1921 roku zgodnie z Umową Pokojową z Rygi była wcielona do II Rzeczypospolitej. Indura – ośrodek gminy wiejsko-miejskiej powiatu grodzieńskiego, województwa białostockiego. 4 i 6grudnia 1925 roku w Indurze odbyła się demonstracja chłopów (około 300 osób) przeciw polityce podatkowej władz, w celu poparcia wystąpienia chłopów wsi Baranowa (obecnie rejon grodzieński).

W 1939 r. Indura weszła w granice Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, gdzie 1 maja otrzymała status osady typu miejskiego i została siedzibą rady gminy. W czerwcu 1941 r. Indura była okupowana przez wojska niemieckie. W sierpniu-wrześniu 1941 r. niemiecko-faszystowscy okupanci utworzyli w Indurze getto.

2 listopada 1942 r. więźniowie getta byli deportowani do obozu przejściowego w Kołbasinie, a następnie wysłani do obozu śmierci w Treblince i Oświęcimiu. Miasteczko było wyzwolone 14 lipca 1944 r. 29 grudnia1949 r. miejscowość utraciła prawa miejskie i została zdegradowana do wsi. W 2007 r. Indura została agromiasteczkiem.

ArcheologiaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pomnik archeologiczny - grodzisko na wzgórzu o owalnym kształcie, w odległości 0,5 km od rzeki Indurki. Średnica wewnętrznej powierzchni wynosi około 18 metrów. Wysokość wału do 2 metrów. Odnaleziono ceramikę garncarską X – XIII wiek, szczątki metalowych sierpów, gliniane dwustożkowe przęsło, wyroby z kości (groty strzał, szydła, igła, haczyk wędkarski). Znaleziska są bardzo podobne do znalezisk w Starym Zamku w Grodnie. Nieduże wykopaliska przeprowadziła K. T. Kowalska.

Zabytki budownictwa i architektury (tylko istniejące obiekty)Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kościół św. Trójcy (1815) – Budynek z cegły w stylu późnego klasycyzmu z imponującym, ze składający się z czterech kolumn doryckim portykiem wznoszącym się nad pozostałymi. Wybudowany w latach 1815-1825, z inicjatywy księdza Radewicza. Na początku ХХ w. uzupełniono skrzydłem transeptu przy apsydzie i dwoma wieżami o równej wysokości po obydwu stronach głównej fasady. Ta przebudowa znacznie wzbogaciła kompozycję przestrzenną świątyni, a profilowane pokrycia wież wniosły pierwiastek barokowy do surowego, liniowego kształtu kościoła.

Cerkiew św. Aleksandra Newskiego (1881 r.) – Plac pod cerkiew w centrum wsi ofiarował okoliczny właściciel ziemski Iwan Kozłowski. Pierwszy projekt świątyni, opracowany w 1876 roku, z powodu wzrostu cen na materiały budowlane nie został przyjęty i zaoferowano go do realizacji we wsi Łunna (obecnie rejon mostowski). Drugi projekt świątyni, obliczony na 350 parafian, był opracowany przez gubernialnego architekta Kaliankiewicza 3 marca 1879 roku. Budowniczy odszedł od mechanicznego urzeczywistnienia projektu i podjął próbę uproszczenia go. Zachowując czteroczęściową kompozycję budynku z dzwonnicą, refektarzem, główną nawą i pięciościenną apsydą, zmieniając dach i nawy, stworzył oryginalną, piramidalną budowlę. Również on w 1880 roku stworzył dla cerkwi projekt ikonostasu.

Cechą charakterystyczną cerkwi jest umieszczone w apsydzie duże malarskie panneau na wątek ewangelicki.

Jest to pomnik dóbr 3 kategorii, wpisany na państwowy spis historyczno-kulturowych dóbr.

Synagoga (1885 rok) - po wojnie budynek był wykorzystywany przez lokalny kołchoz do celów gospodarczych.

Stanowi ona przykład surowego, monumentalno-klasycznego nurtu w architekturze synagog, z minimalnym wykorzystaniem elementów dekoracyjnych. Ogólną kompozycję można nazwa bazylikalną, odczuwa się w niej wpływ zachodnioeuropejskiej architektury religijnej (wydłużenie osiowe; ukształtowanie schodów w przestrzeni dwóch wież z północnej strony; na kształt «narteksu» pomiędzy nimi i «clerestorium» - ścianą z oknami doświetlającymi wystawioną ponad dach nawy bocznej.

Północna (paradna) fasada z 5 rzędami okien wieńczy trójkątny trzyokienny fronton; flankowany kanciastymi wieżami – ryzalitami (jeden rząd okien na północ, dwa – na fasady boczne), zakończony na kantach prostymi łopatkami – pilastrami. Ryzality ciągną się wzdłuż bocznych fasad obniżonymi parterowymi galeriami, pozostawiającymi niezakryte okna doświetlające sali głównej, po 5 rzędów z każdej strony. Wszystkie okna budynku mają wydłużone proporcje, z zaokrągloną archiwoltą.

Południowa fasada (również pod trójkątnym trzyokiennym frontonem) jest podzielona płaskimi szerokimi łopatkami na 3 części; wąski poziomy «gzyms» dzieli go na 2 poziomy. Fasada jest flankowana wychodzącymi na nią czołami parterowych galerii z pochyłym trójkątnym spadem i kolumnami - «pinaklami», podkreślającymi zewnętrzną krawędź muru.

Na południowej fasadzie 2 boczne okna flankują okno centralne – typową okrągłą «rozetę» o tym samym promieniu, co i archiwolty pozostałych okien (jedność okien podkreślono niegłęboką niszą, odznaczającą przypuszczalne miejsce prostokątnej części otworu.) Dolny poziom południowej fasady nie posiada okien – na ich miejscu znajdują się prostokątne płaskie nisze.

Wewnątrz boczne ryzality i północna część budynku tradycyjnie dzielą się na 2 piętra, pozwalając tym samym na urządzenie górnej (żeńskiej) wewnętrznej galerii.

Budynek jest wykonany z cegły, w przeszłości był otynkowany, lecz w większości pokrycie nie zachowało się. Na fasadach dobrze widać odsłonięte nieotynkowane otwory od strony lasu, a także, miejscami ścianę z głazów narzutowych, wznoszącej się od fundamentu do poziomu cokołu. Wspólny element dekoracyjno-funkcjonalny to prosty wydłużony gzyms.

Oprócz funkcjonalnych szczegółów (galerie 2 poziomu i prowadzące do nich schody) do elementu symbolicznego należy zaliczyć: okno - «rozetę» na pomocniczej fasadzie, ogólną kompozycję budynku, wyraźnie wskazującą na jego kultowe przeznaczenie, a także rozmieszczenie synagogi w przestrzeni, na wzgórku pośrodku miasteczka.

Obecnie synagoga nie posiada konkretnego użytkownika i stopniowo ulega zaniedbaniu. Nie mniej jednak, stan techniczny budynku można na razie ocenić jako bezpieczny, ściany są stabilne. Jednak rozpoczął się już rozkład: blaszane i łupkowe pokrycie posiada dziury, część arkuszy pokrycia została utracona; okiennice, zakrywające okna, są częściowo uszkodzone lub ich w ogóle nie ma (szczególnie na parterze). Wspólny gzyms w wielu miejscach jest uszkodzony.

Mocno ucierpiało wnętrze, które utraciło wszystkie elementy pierwotnych małych form. Wewnątrz znajduje się podłoga dzieląca cały budynek na 2 piętra, która pojawiła się w czasach sowieckich, kiedy synagoga była wykorzystywana, jako skład inwentarza i ziarna, a następnie materiałów budowlanych (całe wnętrze jest bardzo zaśmiecone resztkami sprzętu technicznego, pozostałościami budowlanymi, pomiotami ptaków i innymi). Drewniane części galerii i jej schody podgniły.

Późniejsze zniekształcające zmiany są nieliczne: wzdłuż bocznej zachodniej fasady była wzniesiona techniczna przybudówka (obecnie zniesiona); na czołowej południowej fasadzie wybito otwór dla transportu (o szerokości centralnego przęsła; obecnie został zamknięty drewnianą bramą).

Synagoga w miasteczku Indura jest jednym ze stosunkowo zachowanych obiektów żydowskiego dziedzictwa kulturowego. Do chwili obecnej odgrywa ona dominującą rolę w okolicznym pejzażu i zachowuje pamiątkową łączność z kulturą przeszłości. W Indurze wyjątkowo dobrze współgrają ze sobą różne typy pomników, określające rozwój kulturowego kontekstu Białorusi: obiekty żydowskiego bytu: synagoga (tak naprawdę 2, nowa i stara) i cmentarz – wspaniale widoczne są z grodziska XI – XIII wieku. Ogólnie rzecz biorąc te obiekty mogą stworzy podstawę przepięknego węzła historyczno-kulturowo-krajobrazowego. Zachowanie synagogi jest niezbędne także z powodu braku w miasteczku innych dużych obiektów architektury monumentalnej.

EtnografiaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Nazwisko Amdur jest spotykane przeważnie u Żydów-aszkenazów. Powstało ono od analogicznego przezwiska, którego podstawę tworzyła nazwa miasteczka w języku jidysz – Amdur. W okresie polskiego panowania Indura należała do województwa trockiego w powiecie grodzieńskim. Na terytorium Indury Żydzi osiedlili się jeszcze w XVI w. Całkiem prawdopodobne, że założyciel rodu Amdur był wychodźcą z tej miejscowości. Przedstawiciele rodu Amdur widnieją w niektórych Księgach Pamiątkowych. I tak, na przykład w Księdze Pamięci obwodu wołodymirskiego jest wzmianka o Zalmanie Sołomonowiczu Amdur, urodzonym w 1908 r. w Polsce w miasteczku Brzesław. W Księdze Pamięci obwodu permskiego figuruje Żyd Łazar Samujłowicz Amdur (1911 roku), mieszkający we wsi Bieriezniki, obwód uralski oraz Litwin Sabin Jankielewicz Amdur, urodzony w 1901 roku w miasteczku Brzesław w guberni kowieńskiej. W dokumentach archiwalnych obwodu moskiewskiego znajduje się informacja o Żydzie Izydorze Samujłowiczu Amdurze, urodzonym w 1905 r. w Londynie, będącego członkiem WKP(b) (Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia (bolszewików) i zajmującego stanowisko redaktora czasopisma «Literatura obca».

Muzea - archiwa - biblioteki - kolekcje prywatneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W Indurze działa szkoła średnia i szkoła muzyczna, instytucja przedszkolna, dom kultury, biblioteka.

Infrastruktura turystycznaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

• Kawiarnia «Wiraż» (pracuje od 9.00 do 17.00 (bez obiadu), sobota od 9.00 do 15.00, niedziela - wolne.
• Bar «Zniczka» (pracuje od 16.00 do 24.00 (bez obiadu), dni wolne – poniedziałek, wtorek).

 

Opracowanie karty dziedzictwa kulturowego: Irina Milinkewicz