Iwie - Karta Dziedzictwa Kulturowego

KrajobrazBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Iwie znane jest ze źródeł piśmienniczych z pierwszej połowy XV w. jako wielkoksiążęcy dwór. Od 1444 roku znalazło się w prywatnym posiadaniu. Około 1495 roku założono kościół. W XVI wieku Iwie było jednym z ośrodków ariaństwa, istniała tutaj typografia i szkoła ariańska, której rektorem w latach 1585 - 1593 był znany myśliciel i pedagog Jan Licyniusz Namysłowski (początek lat 60-tych XVI wieku - około 1635 roku). Tutaj od dawna mieszkają Tatarzy, jest meczet wybudowany w 1884 roku. Na przestrzeni całego okresu sowieckiego był on jedynym na Białorusi działającym meczetem. Historyczny znak Iwia - tatarska <stolica Białorusi>.

Iwie położone jest w strefie umiarkowanej, w warunkach umiarkowanego klimatu nad krętą rzeką Iwianką pomiędzy lasami Puszczy Nalibockiej a błotami wzdłuż rzeki Gawja. Z tego powodu w przeszłości tylko przez Iwie mogłem prowadzić szlaki handlowe, co pomyślnie wpływało na jego rozwój.

Z zachodu na wschód rejon iwiejski przecina trasa kolejowa Grodno-Mołodeczno. Są tu dworce kolejowe Gawja i Juraciszki. Teren rejonu obejmuje sieć tras samochodowych republikańskiego znaczenia: Mińsk-Grodno, Baranowicze-Nowogródek-Iwie, Woronowo-Oszmiana-Juraciszki, Iwie-Trokiele-Woronowo. Na terenie rejonu znajdują się dwa punkty uproszczonego przejścia we wsi Gieraniony i we wsi Pieckuny.

80% terytorium położone jest pomiędzy rzekami Niemen i Berezyna od południa i południowego wschodu i rzeką Gawją od południowego zachodu. Na północnym zachodzie Iwiejszczyzny rozpościera się Równina Lidzka, na południu - Nizina Górnoniemeńska. Klimat umiarkowany i wilgotny. Średnia temperatura minus 6 stopni Celsjusza zimą i plus 17 stopni Celsjusza latem. Praktycznie cały teren Iwiejszczyzny pokrywają cienką rozgałęzioną siecią strumienie i małe rzeki. Ogólna długość sieci rzecznej wynosi 762 km. Największe rzeki: Niemen - 33,2 km, Berezyna - 62,2 km, Gawja - 71,6 km, Klewa - 42,8 km. W rejonie znajdują się 3 naturalne i 12 sztucznych jezior, których powierzchnia wynosi ponad 200 hektarów. Lasy zajmują 44,8% powierzchni rejonu. Powierzchnia błot 4,7%. Powierzchnia rezerwatu republikańskiego znaczenia <Puszcza Nalibocka> - 5,7 tyś hektarów, rezerwatu biologicznego <Uroczysko Krasne> - 218 hektarów oraz rezerwatu krajobrazowego znaczenia lokalnego <Razdory> - 135 hektarów. Użytki myśliwskie wynoszą ponad 151 tyś hektarów. W lasach mieszkają łosie, dzikie świnie, jelenie, sarny, lisy, wydry, piżmaki i inne.

Herb i flaga miasta IwieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Zatwierdzony dekretem prezydenta Białorusi z dnia 14 czerwca 2007 roku nr 279.

Motyw herbów ma uzasadnienie historyczne. Siedząca postać kobiety w odzieży książęce z XVI-XVII wieku jest uogólnionym obrazem przedstawicielek znanych rodów Białorusi, które władały miastem. Otwarta w jej rękach książka - hołd pamięci mieszkańców miejsca, w przeszłości będącego jednym z ośrodków wykształcenia świeckiego oraz duchowego, który odegrał istotną rolę w rozpowszechnianiu oświaty na Białorusi.

Herb miasta Iwie przedstawia wareską tarczę, w której w srebrnym polu znajduje się kobieca figura w czerwonej odzieży, udekorowanej złotem i srebrem, ze srebrną księgą w rękach.

Flaga miasta Iwie przedstawia prostokątne płótno czerwonego koloru ze stosunkiem długości boków 1 do 2, w lewej części licowej strony umieszczono herb miasta Iwie.

HistoriaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Nazwa miasta ma niejednoznaczny źródłosłów:

• W. Żuczkiewicz uważa, że wywodzi się ona od rosyjskiego wyrazu iwa (wierzba) i jest związana z wierzbami płaczącymi występującymi powszechnie w okolicy.
• Według N. Borszczewskiej zaś ma ona etymologię ugrofińską i oznacza „źródło rzeki”.
• Zgodnie z legendą Iwie zostało założone dzięki księżnej Ewie, żonie wielkiego księcia litewskiego Giedymina. Zgodnie z jej wolą na terenie dzisiejszego miasta wybudowano piękny zamek, który stał się początkiem osady.
• Istnieje także wersja mówiąca, że nazwa „Iwie” pochodzi od tatarskiego wyrazu eve ('gniazdo, mieszkanie'), od dawna bowiem miasto uważano za największe skupisko Tatarów na Białorusi.

Wzmianka o nim pojawia się po raz pierwszy w 1444 r., kiedy wielki książę litewski Kazimierz podarował majątek Piotrowi Montygierdowiczowi, litewskiemu marszałkowi ziemskiemu i namiestnikowi nowogródzkiemu, który ok. 1495 r. założył w tym miejscu kościół. W pierwszej połowie XVI w. Iwie było własnością książąt Zabrzezińskich, w latach 1558–1654 – rodu Kiszków. Od 1561 r. miasteczko należało do powiatu oszmiańskiego.

W XVI w., kiedy Europę objęła reformacja, w Iwiu pojawili się arianie. Ich poglądy w pełni podzielał Jan Kiszka, który stał się właścicielem miasta w drugiej połowie stulecia. Był to wpływowy magnat, autor kilku traktatów religijnych, zwolennik tolerancji religijnej. Zdobył znakomite wykształcenie i dużo podróżował po Europie, uczył się w Bazylei, Zurichu, Rzymie, Neapolu, Bolonii. Przekazał on braciom polskim miejscowy kościół pw. św. Piotra i Pawła. Arianie wybudowali w Iwiu drukarnię. W 1568 r. przeprowadzili w mieście synod, na który zjechali się najbardziej znani działacze ruchu reformacyjnego zarówno z Wielkiego Księstwa Litewskiego, jak i z Korony. Był wśród nich m.in. Szymon Budny – znakomity humanista, krzewiciel oświaty, tłumacz Nowego Testamentu i autor pierwszej książki w języku białoruskim wydanej na Białorusi.

W 1585 r. w Iwiu powstała szkoła ariańska, nad którą sprawował opiekę Jan Kiszka. Przeszła ona do historii jako Akademia Iwiejska. Jej rektorem został pochodzący ze Śląska absolwent Akademii Krakowskiej, postępowy myśliciel, pedagog i poeta Jan Licyniusz Namysłowski. Niewykluczone, że w Iwiu wykładał również Szymon Budny, zwolennik i towarzysz Namysłowskiego. W Akademii Iwiejskiej uczyły się nie tylko dzieci arian, lecz także prawosławnych i katolików. Program nauczania obejmował takie przedmioty jak filozofia starożytna, historia, prawo, retoryka, etyka, muzyka, medycyna, fizyka, kodeks Justyniana, logika Arystotelesa i oczywiście języki – grecki, hebrajski, łacinę, polski i białoruski.

W 1586 r. Namysłowski napisał w języku łacińskim podręcznik poświęcony filozofii Arystotelesa. Trzy lata później zaś wydrukowano <Sentencje niezbędne w życiu społecznym>. Tę książkę Namysłowskiego słusznie uważa się za pierwszy na Białorusi podręcznik żywych języków europejskich: zawierał on wypisy wierszem i prozą, zwroty i ponad 200 sentencji, równolegle w językach łacińskim, polskim i niemieckim, napisanych w duchu uproszczonych pouczeń lub morałów. Po śmierci Jana Kiszki, w 1593 r. Namysłowski przeprowadził się do Nowogródka i został kaznodzieją tamtejszej wspólnoty ariańskiej. Po stracie wspaniałego kierownika i duchownego luminarza, Akademia Iwiejska zaczęła podupadać, a z początkiem XVII stulecia została właściwie zapomniana. Niemniej jednak w latach 80.–90. XVI w. odegrała ona ogromną rolę w rozwoju białoruskiej myśli pedagogicznej i oświeceniowej.

W 1598 r. w Iwiu były dwie karczmy i 129 domostw, a 19 folwarków za miasteczkiem przydzielono Tatarom (uważa się, że w XIV w. sprowadził ich do osady pod Iwiem książę Witold). W 1634 r. miasteczko składało się z rynku, 3 ulic i 180 domów. Wojny z połowy XVII w. doprowadziły do gwałtownego zmniejszenia liczby ludności: według inwentarza z 1685 r. zamieszkanych było 91 budynków w Iwiu i osiem domów tatarskich w pobliżu miasteczka.

W latach 30. XVII w. M. Kiszka przekazał bernardynom kościół i klasztor pw. św. Piotra i Pawła. W tym samym czasie wybudowano drewniany kościół. Przy klasztorze działały szkoła, szpital i biblioteka. Klasztor bernardynów był zlikwidowany przez władze rosyjskie w 1837 r.

W II poł. XVII – I poł. XIX w. właścicielami miasta byli Słuszkowie, Hlebowiczowie, Żyżemscy, Ogińscy, Sapiehowie i Tyzenhauzowie. W 1742 r. August II potwierdził prawa miejskie Iwia.

W 1795 r. ziemia iwiejska znalazła się w granicach Imperium Rosyjskiego. Iwie stało się siedzibą gminy w powiecie oszmiańskim guberni wileńskiej. Od 1843 r. należało do hrabiów Zamoyskich.

W odpowiedzi na reformę rolną z 1861 r. na Iwiejszczyźnie doszło do wybuchu powstania chłopskiego, które w historiografii określane jest mianem „iwiejskiego wystąpienie chłopów roku 1861”. Brało w nim udział około 10 tys. osób. Bunt został stłumiony przy pomocy znacznych sił wojskowych (4 kompanie pułków piechoty).

Mieszkańcy Iwia nie pozostawali na uboczu wydarzeń powstania antyrosyjskiego w latach 1863 – 1864. Świadczy o tym pośrednio sprawa śledcza, która zachowała się w zasobach kancelarii wileńskiego generał-gubernatora Litewskiego Państwowego Archiwum Historycznego, którą wszczęto w 1864 roku przeciwko 62-letniemu proboszczowi kościoła iwiejskiego księdzu Fomie Malewiczowi (w niektórych dokumentach jego nazwisko brzmi Żalewicz) oraz 20-letniemu organiście tego kościoła Władysławowi Barcewskiemu. Na początku przeprowadzono sprawdzenie autentyczności zeznań chłopa Iwana Kewra, służącego w kościele, że za wiedzą księdza pod dachem świątyni są przechowywane myśliwskie przedmioty. Nic nie znaleziono. Donos uważano za fałszywy. Jednak księdza przeniesiono do miejscowości Olkowicze w powiecie wileńskim pod nadzór policyjny. Nowym proboszczem iwiejskiego kościoła został ksiądz Antoni Jackiewicz. 3. Maja 1864 roku podczas remontu dachu świątyni znaleziono 2 prochownice z prochem, futerał po pistolecie, 11 francuskich kul, śrubokręt. Ksiądz Malewicz i organista Barcewski zostali aresztowani. Nie znaleziono potwierdzenia ich udziału w powstaniu. Wileńska komisja śledcza doszła do wniosku, że znalezione rzeczy należały do Barcewskiego, który był myśliwym, lecz kiedy wydano rozporządzenie, aby oddać broń, to on jednak tego nie zrobił, lecz schował swoje przedmioty myśliwskie pod dachem kościoła. Kara polegała na pieniężnej egzekucji. Malewicza przeniesiono jako wikarego do innej parafii, a Barcewski wrócił do swojego poprzedniego miejsca zamieszkania.

W 1884 r. za pieniądze hrabiny Elwiry Zamoyskiej w Iwiu wybudowano drewniany meczet, który funkcjonuje do dziś. Na cześć Zamoyskiej wewnątrz świątyni umieszczono tablicę pamiątkową.

Znany historyk i krajoznawca Czesław Jankowski pisał o Iwiu końca XIX w.: „Miasteczko niemałe i dobrze zabudowane. Handluje głównie lnem i w stosunkowo dużym zakresie. Na dziesięciu corocznych jarmarkach prowadzony jest handel końmi i bydłem. Mniej niż w odległości wiorsty od Iwia – stara tatarska osada, której mieszkańcy zajmują się ogrodnictwem i wyprawą skóry [...]. Szeroka główna ulica przecina plac handlowy i schodzi w dół, do pięknego frontonu białego kościoła, którego dwie stare wieże kończą ulicę. Na tej właśnie ulicy zachowały się ruiny kalwińskiego kościoła... Iwiejski kościół obecnie jest parafialny, a kiedyś – bernardyński, najładniejszy w całym powiecie oszmiańskim. Do niego przylega część byłego klasztoru bernardyńskiego z na wpół zburzonymi murami... Do tej pory zachował się obszerny park, nazywany «włoskim»”

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podaje, że w 1869 r. miasto liczyło 2 123 mieszkańców. Według innych danych statystycznych pod koniec lat 60. XIX w. w Iwiu mieszkały 993 osoby. Struktura ludności miasteczka w tym czasie jest przedstawiona w poniższej tabeli:

Wszyscy mieszkańcy w Iwiu	Szlachta i duchowieństwo	Kupcy i mieszczanie		Osoby z klasy wiejskiej		% odnośnie ogólnej liczby ludności
		Chrześcijanie	Żydzi	Chrześcijanie	Żydzi	Osoby z klasy miejskiej	Osoby z klasy wiejskiej	Żydzi
933	5	-	579	346	3	62,6	37,4	63,1

 

W 1880 r. osada liczyła 2 173 mieszkańców. Struktura miasteczka była następująca:

Mieszczanie						Chłopi
Prawosławni		Katolicy		Żydzi		Prawosławni		Katolicy
mężczyźni	kobiety	mężczyźni	kobiety	mężczyźni	kobiety	mężczyźni	kobiety	mężczyźni	kobiety
-	-	-	-	859	885	1	2	193	233

 

Mieszkańcy miasteczka zaś trudnili się przede wszystkim rzemiosłem i handlem. Mieszkańcy miasteczka zaś trudnili się przede wszystkim rzemiosłem i handlem. Chłopi z reguły, gospodarstwem wiejskim, a w czasie wolnym od prac polowych również przemysłem. Absolutną większość z nich stanowili Żydzi. Jeżeli chodzi o rodzaj zajęć, mieszczanie byli niejednolitą grupą. Należeli do niej drobni handlarze, rzemieślnicy, furmani, ludzie zajmujący się łowiectwem, ogrodnictwem itd. Czasami do mieszczan zaliczano też lekarzy, aptekarzy czy muzyków i innych.

Dużym ciężarem dla mieszkańców miasteczka były liczne podatki i opłaty, m.in. na utrzymanie urzędu gminy, szkoły ludowej, poczt i koni pocztowych, naprawę dróg, mostów i przepraw. Ludność żydowska oprócz innych ciężarów uiszczała dodatkowo opłatę skrzynkową i świecową. Istniała też opłata za prawo do handlu (w postaci zakupu biletów towarowych).

Mieszkańcy miasteczek płacili również podatek „miejski” od nieruchomości. Przykładowo w 1880 r. w Iwiu znajdowało się 198 nieruchomości, od których odprowadzano podatek wysokości 85 rubli 14 kopiejek. Sytuację ekonomiczną i strukturę miasteczka w 1880 roku charakteryzowały następujące dane: ” W miasteczku znajdował się kościół, urząd gminy, szkoła ludowa, centrala pocztowa, sklepiki, karczmy i młyn. Chłopi zajmowali się uprawą roli, a Żydzi znacznym handlem. W ciągu roku odbywało się osiem jarmarków, z których obrót dochodzi do 8 tys. rubli, a co tydzień w środy – targ.

Informacje o Iwiu z „Wykazu miasteczek guberni wileńskiej, w których wyłączne prawo sprzedaży napojów należy do właścicieli. 1866 rok”:

Nazwa miasteczka	Do kogo należy miasteczko i jakiego pochodzenia jest właściciel	Ludność (obydwu płci)	Ilość ziemi, należącej w granicach miasteczka do osób postronnych	Stopień rozwoju handlu i przemysłu
Iwie	Dziedziczki polskiego pochodzenia hrabiny Zamoyskiej	995	Cała ziemia należy do dziedziczki	Młyn wodny, 10 szynków. Bazary w niedziele. 8 jarmarków w ciągu roku.

Przez gminę Iwie przepływał Niemen. Miasteczko znajdowało się na skrzyżowaniu dróg na Lidę, Mińsk, Mołodeczno i Nowogródek. W dużym stopniu miało to wpływ na powodzenie, jakim cieszyły się miejscowe jarmarki.

Po pierwszej wojnie światowej i wojnie polsko-bolszewickiej Iwie znajdowało się w granicach Polski, jako siedziba gminy w powiecie lidzkim województwa nowogródzkiego. Według informacji z 1939 r. Iwie było dużym miasteczkiem (około 5 tys. mieszkańców), ważnym ośrodkiem handlowym, w którym odbywało się 11 jarmarków w roku. Handlowano przede wszystkim bydłem, końmi i innymi zwierzętami hodowlanymi, na jarmarki przyjeżdżali kupcy z Niemiec i Anglii. Z powodzeniem w miasteczku rozwijał się przemysł lniany: w latach 1928–1939 sprzedano 700 tys. kg lnu z Iwia do innych ośrodków handlowych na Białorusi Zachodniej i w Polsce.

Po agresji radzieckiej na Polskę we wrześniu 1939 r. Iwie znalazło się w granicach BSRR, od 15.01.1940 r. – jako osiedle typu miejskiego – stanowiło stolicę rejonu. Od 29.06.1941 r. do 7.07.1944 r. Iwiejszczyzna była okupowana przez nazistów, którzy zabili w samym Iwiu i w rejonie 2 621 osób. W 1971 r. miejscowość liczyła 5 tys. mieszkańców, w 2006 – 8,6 tys. W 2000 r., w związku z 60-leciem istnienia rejonu, Iwiu przywrócono prawa miejskie.

Zgodnie ze spisem ludności z 2009 roku w Iwiu mieszkało – 9675 osób w tym 7558 Białorusinów, 1171 Polaków, 351 Rosjan, 522 Tatarów, 35 Ukraińców, 10 Kazachów, 4 Litwinów i 4 Azerów, 2 Gruzinów, 2 Tadżyków, 2 Mołdawian, 1 Żyd, 1 Baszkir, 1 Osetyjczyk, 1 Mordwin.

Historia gminy żydowskiejBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pierwsze informacje o Żydach w Iwiu pochodzą z inwentarza z 1685 r. Spośród 61 zagród dziewięć było zamieszkałych przez Żydów. Wśród osób wyznania mojżeszowego wymienia się: Izraela Żyda, Iouchima Szmailwicza Żyda, Iehiela Hoszkiewicza Żyda, Abrama Morduchoiewicza Żyda, Szapszaya Żyda, Hoszko Żyda, Leyzera Żyda, Peyzela Żyda, Hirszela Żyda. Mieszkali oni na ulicy Nowogródzkiej, która przechodziła w Rynek. Inwentarz zawiera też spis Tatarów z ośmiu rodzin, które zamieszkiwały dzielnicę o nazwie Pod Miastem.

W Żydowskiej Encyklopedii podaje się, że w 1847 r. do iwiejskiej wspólnoty żydowskiej należały 804 osoby. W 1897 r. miasteczko (włącznie z obrzeżami) liczyło 3 653 mieszkańców, w tym 573 Żydów.

Według danych statystycznych pod koniec lat 60. XIX w. w Iwiu mieszkały 993 osoby, w tym 582 Żydów (58,6% ludności). W 1880 r. miasteczko liczyło 2 173 mieszkańców, w tym 1 744 Żydów (80,3%).

Informacje o strukturze Iwia odnośnie wyznania są podane dla początku XX w.: w Iwiu wśród 5000 mieszkańców żyło 30 prawosławnych, 800 katolików, 500 muzułmanów, 3 500 żydów (70% ludności).

Cechą charakterystyczną sytuacji podatkowej gmin żydowskich był zbiór pudełkowy. Jak formułował się zbiór pudełkowy? Na jakie potrzeby był przeznaczany? Odpowiedź na te pytania zawiera np. dokument archiwalny „O zatwierdzeniu tabeli wysokości podatku na ściąganie zbioru pudełkowego oraz kosztorys wydatków tego zbioru w gminach żydowskich guberni wileńskiej w okresie 4-letnim od 1877 do 1881 roku”.

 

Od uboju dużego bydła (w rublach)		Od uboju drobnego bydła (w kopiejkach)			Od sprzedaży wołowiny ( w kopiejkach za funt)	Od zabicia ptactwa (w kopiejkach)						Oczekuje się korzyści od oddania zbioru pudełkowego w dzierżawę
woła	krowy	jałówki	cielaka	barana, owcy, kozy, kozła		indyka	indyczki	gęsi	kaczki	kury, koguta	pary kurcząt
1,5	1	50	10	10	1,5	3	3	3	1	1	0,5	224 rub.

 

Na zapłatę pożyczkowej należności	Na utrzymanie przy MSW komisji rabinów, przy generał-gubernatorze uczonych Żydów	Na przygotowanie ksiąg metrycznych	Na nabycie od rabina Gurwicza egzemplarza modlitewnika na dni świąteczne	Pozostało do 1 stycznia 1847 roku
238 rub. 81 kop.	3 rub. 6 kop.	8 rub. 13 kop.	27 rub.	185 rub. 86 kop.

 

W 1875 r. w miasteczkach wprowadzano rady miejskie. W 1884 r. jej skład w Iwiu był następujący:

Nazwa gminy miejskiej	Ogólna liczba jej ludności	Skład ludności pod względem wyznania	Jaka istnieje rada miejska	Skład osobowy rady miejskiej
Iwiejska	2834	2834 żydów	Rada miejska, starosta i jego pomocnik	Abiel Jeliowicz Abiedowicz objął urząd starosty (na stanowisku od 1882 r.), a Szmaja Błoch (na stanowisku od 1879 r.) – jego zastępcy. Obaj wyznawcy judaizmu.

 

24 lutego 1883 r. do wileńskiego gubernatora i wpłynęła z Iwia anonimowa skarga na Abla Abiedowicza, tymczasowo zajmującego stanowisko starosty, dotycząca nadużywania władzy. Kontrola przeprowadzona przez naczelnika policji trzeciego rejonu policyjnego powiatu oszmiańskiego pozwoliła ustalić, że Abiedowicz brał łapówki do 6 rubli za dowody osobiste (potwierdził to mieszczanin Szentel Izrailewicz Szeftel).

Żydzi Iwia, tak jak i całego kraju, zajmowali się przedsiębiorstwem handlowo-przemysłowym. Głównym ich sposobem zarabiania środków do życia był handel. Wielu zajmowało się różnymi rzemiosłami.

W okresie międzywojennym liczba ludności żydowskiej Iwia wzrosła. Dokumenty archiwalne pod nazwą „Materiały o walce z ruchem robotniczym, demokratycznym i narodowo-wyzwoleńczym, 1923 rok” zawierają informacje o tym, że w Iwiu lokalny rabin założył kahał, który liczył około 1000 osób, aktywnie zajmował się działalnością charytatywną – pomocą chorym i ubogim. Zawarta była również informacja o tym, że 2 listopada 1923 roku w mieście rozpoczął się pogrom, jednak został powstrzymany przez policję. Według funkcjonariuszy główną przyczyną pogromu była lichwa, którą zajmowali się Żydzi.

Zagładę Żydów Iwia opisuje Leonid Smiłowicki w książce „Zagłada Żydów na Białorusi, 1941 - 1944”:

„Przez dwa tygodnie po zajęciu miasteczka naziści zaczęli zmuszać Żydów do wykonywania niedorzecznych prac: do czyszczenia rękami brudu ulicznego, przenoszenia ciężkich kamieni z jednego miejsca na drugie, drzewa na opał z lasu w Iwiu na odległość pięciu kilometrów, przy normie 30 metrów sześciennych na dzień. Pierwszy pogrom był zorganizowany 2.08.1941 r. Zebrano mężczyzn w wieku od 20 do 60 lat. Pierwszeństwo oddawano tym, którzy mieli styczność z pracą umysłową – rachmistrzom, księgowym, nauczycielom, technikom i specjalistom (220 osób). Bito ich, a następnie wywożono w kierunku wsi Stoniewicze w odległości 2 km. od Iwia i rozstrzeliwano. Według zeznań Szmai Błocha 50 Żydom rozkazali przenieść zepsuty samochód. Towarzyszyli im żołnierze SS, którzy bili ich biczami i kijami po głowach.

W lutym 1942 r. zorganizowano getto, do kórego przesiedlono 3 tyś. osób, ogrodzono je drutem kolczastym i w zwiększony sposób chroniono. Nie mogli oni opuszczać getta bez przepustki, za złamanie tego zakazu groziła śmierć. Kiedy pewna żydowska dziewczynka próbowała wyjść [w dokumencie nie podano nazwiska – przyp. autora], Niemcy rozstrzelali ją razem z rodziną składającą się z sześciu osób. Wkrótce za takie „naruszenie prawa” rozstrzelano jeszcze dwie rodziny. Wiosną 1942 r. 500 Żydów skierowano do Juratiszek (14 km od Iwia) i rozkazano przenieść przybity od dołu czołg. Praca trwała dwa dni. Tych, którzy próbowali uciec, konwojenci rozstrzelali po drodze”.

Egzekucję ludności żydowskiej przeprowadzono w Iwiu 12.05.1942 r. W tym celu z Lidy przybył oddział gestapo. Żydom rozkazano zebrać się placu targowym pod pretekstem kontroli paszportowej. Wystąpił oficer niemiecki, który poinformował o karze za „kradzież broni”, nałożonej na 27 tys. Żydów powiatu lidzkiego. Po tym zaczęto ich wyprowadzać grupami na ulicę obok kościoła, aby przeprowadzić selekcję. Zdolnych do pracy oddzielono, pozostałych bito, dźgano bagnetami i wpędzano do dołu obok kościoła. Niektórzy już po 100 m takiej drogi tracili zimną krew i podchodzili do dołu na „wpół żywi” (tak w dokumencie – L.S.). Szczególnie okrutnie obchodzono się z mężczyznami. Rozstrzeliwano ich w grupach liczących po 10–15 osób. Dzieci wrzucano do dołu żywe, chorych i wycieńczonych rozstrzeliwano na miejscu. Rannych nie dobijano, ale zrzucano do rowu razem z zabitymi (w sumie śmierć poniosło ok. 2,5 tys. osób). Kiedy grób się zapełnił, 50 Żydom rozkazano go zakopać. Wielu ludzi jeszcze żyło, leżeli przyduszeni ciałami zmarłych i próbowali się uwolnić, błagali o pomoc. Żydzi, z których zrobiono grabarzy prosili, żeby ocalić tych, którzy ocaleli w czasie rozstrzeliwań. Jednak Niemcy byli nieubłagani. Dół zasypano ziemią i pokryto warstwą wapna niegaszonego. Pozostałych przy życiu zawrócili do getta i wykorzystywali do różnych prac. Według niektórych danych getto istniało do końca grudnia 1942 r., według innych, zostało zlikwidowane 17.01.1943 r. Miejsce zagłady ostatnich Żydów nie zostało ustalone. Jedni świadkowie twierdzą, że wywieziono ich samochodami na stację kolejowa Gawja, gdzie zostali załadowani do wagonów towarowych i odprawieni w nieznanym kierunku. Inni zaś mówią, że Żydów skierowano do Borysowa lub Mołodeczna. Zgodnie z kolejną wersją wydarzeń zostali oni wywiezieni do Lidy, a stamtąd do obozu śmierci na Majdanku do Polski. Łącznie, według danych zebranych przez komitet okręgowy Nadzwyczajnej Komisji Państwowej ZSSR w Iwiu, w okręgu iwiejskim zginęło 2 621 osób, w tym 1 424 kobiety i 626 dzieci. Podczas ekshumacji zwłok z masowych grobów w okolicach wsi Stoniewicze na południowym skraju lasu (akt z 3.04.1945 r.) znaleziono 2 524 ciała, wśród których były zwłoki dzieci w wieku od trzech do sześciu miesięcy. Aktywny udział w akcji brali oficerowie gestapo: podporucznicy Adolf Werner i Hans Windisch, kierownik policji Iwia nadporucznik Albert Schober, podoficer Karol Fokc, starszy szeregowy Buniek, szeregowi Blachnik, Herman i Beier (Oryginał źródła jest przechowywany w Państwowym Archiwum Federacji Rosyjskiej (GARF), Narodowym Archiwum Republiki Białoruś (NARB), kopie w archiwum Jad Waszem)”.

Co roku, 12 maja, w Dzień Pamięci żydowskiej gminy Iwie, do stoniewickiego lasu przyjeżdżają lidzcy Żydzi, którzy zbierają się na wspólną modlitwę żałobną. Chociaż pomnik tuż po wojnie rozstrzelanym Żydom wystawili ich ocaleli krewni (na pomniku zawsze widniało słowo „Żydzi”, a nie standardowe wówczas określenie „ludzie radzieccy”), to w 1989 r. w Stoniewiczach utworzono miejsce pamięci. Na pomniku wyryto słowa Aarona Wergelisa: „W martwym lesie, wbijając w siebie wzrok, kamienie zapłakane stoją” i liczbę 2 524 – tylu Żydów zostało bowiem rozstrzelanych w tym miejscu.

Tamara Borodacz (Koszczeer) pochodzi z Iwia. Obecnie mieszka w Izraelu, w Netanyi nad Morzem Śródziemnym. Jest autorką międzynarodowego projektu „Korzenie”, organizuje zwiedzanie miejsca pamięci w Stoniewiczach dla potomków iwiejskich Żydów. Prawie całe lato spędza na Białorusi, gdzie przyjmuje grupy turystów z Izraela i innych państw. Pokazuje im miejsca zagłady białoruskich Żydów, dzięki czemu niektórzy z nich mogą naprawdę odnaleźć swoje korzenie. Tak się stało z Nehamą Cohen-Szofer, córką byłego mieszkańca Iwia Chaima Szofera, który, uniknąwszy losu swoich zabitych krewnych i bliskich i wyemigrowawszy do Izraela, wolał milczeć o Holocauście. Wnuczka zobowiązana napisać szkolne wypracowanie „Mój rodowód” mimo wszystko zmusiła go jednak, żeby zaczął mówić... Nehama przyjechała na Białoruś razem ze swoim ojcem, żeby zapalić świece i zapłakać w Stoniewiczach.

Po II wojnie światowej wspólnota żydowska w Iwiu się nie odrodziła. Według spisu ludności z 1999 r. w rejonie iwiejskim mieszkało pięciu Żydów – z nich dwóch na wsi. Według spisu z 2009 r. zaś w rejonie iwiejskim mieszkało dwóch Żydów, jeden z nich – w miasteczku.

ArcheologiaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

IX – VIII wiek p.n.e. – epoka kamienia. Na Iwiejszczyźnie znane są stanowiska Kultury Świderskiej (nazwa kultury nawiązuje do eponimicznego stanowiska Świdry Wielkie w centralnej Polsce) około wsi Mikołajewo, Morino, Uroczyska Moglice.

VIII – V wiek p.n.e. – stanowiska Kultury Janisławickiej (nazwa pochodzi od charakterystycznego grobu nieopodal Janisławic w Polsce) koło wsi Bakszty, Mikołajewo, Morino, Traby.

IV wiek do n.e. – epoka neolitu. Do tego okresu odnoszą się miejscowości koło wsi Gawje, Mikołajewo, Morino.

III – II wiek do n.e. – epoka brązu. Miejscowości kultury ceramiki sznurowej koło wsi Bakszty, Burduki, Dziurany, Zalejki, Lipniszki, Morino, Potasznia, Sienkiewicze, Sudrogi.

VIII – V wiek do n.e. – epoka żelaza. Grodziska tego okresu znajdują się we wschodniej części Iwia (na jego terenie w XVII wieku wybudowano kościół i klasztor bernardynów); zachowało się grodzisko z epoki żelaza we wsi Traby (na uroczysku Góra Zamkowa).

Pomniki archeologii średniowiecza na terenie Iwiejszczyzny:

• wieś Gieaniony – zamek, był wzniesiony na przełomie XV-XVI wieku, ruiny zamku badał Michaił Tkaczew w 1972 roku.
• wieś Sobotniki – 3 osady XIV –XVI wiek.
• koło wsi Traby, Charitony, Stara Wergań, Nowa Wergań, Kriwicze, Kowale znajdują się stare groby.

Instytucje religijneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Około 1495 roku w Iwiu założono kościół.

W XVI wieku Iwie było jednym z centralnych ośrodków arian. Właściciel Iwia Jan Kiszka przekazał arianom kościół św. Piotra i Pawła. Istniała tutaj drukarnia i szkoła ariańska. W latach 30-stych XVII w. – przekazano bernardynom kościół i klasztor pw. św. Piotra i Pawła. Przy klasztorze (zlikwidowanym przez władze rosyjskie w 1837 r.) działały szkoła, szpital i biblioteka.

W Iwiu od dawna mieszkają Tatarzy, zachował się meczet wybudowany w 1884 roku. Na przestrzeni całego okresu sowieckiego był on jedynym na Białorusi działającym meczetem.

W 1897 r. miasteczko liczyło 2828 mieszkańców, 387 dworów, kościół, kaplicę, synagogę, 3 żydowskie domy modlitewne, meczet.

Na początku XX w.: w Iwiu żyło 3 500 żydów (72,5% ludności), 800 katolików (16,5 %), 500 muzułmanów (10,3%), 30 prawosławnych (0,7%). Klasyczny trójkąt miasteczek „cerkiew – kościół synagoga” w przypadku Iwia był następujący „kościół – synagoga - meczet”.

Ogromną rolę w życiu gminy żydowskiej odgrywała synagoga. Była ona nie tylko domem modlitwy, miejscem nauki chłopców, studiowania Tory i Talmudu, lecz również miejscem zebrań gminy, innymi słowy, jej centrum duchowym i społecznym.

Zgodnie z oficjalną statystyką lokalnej administracji gubernialnej w 1868 roku w powiecie oszmiańskim, w skład którego wchodziło Iwie (bez samego miasta Oszmiana) znajdowało się 15 gmin żydowskich, 1 synagoga, 23 domy modlitewne, 1 szkoła kształcąca dzieci, 14 rabinów, 42 starszyzny synagog lub domów modlitewnych, 14 kaznodziei, 8144 Żydów i Karaimów obydwu płci. W Iwiu istniała 1 synagoga oraz 3 szkoły modlitewne.

W 1867 roku lokalne władze próbowały uregulować kwestie żydowskich bractw pogrzebowych, ograniczając ich pobory. Według odpowiedniego wykazu w Iwiu widniała 1 synagoga drewniana, 3 drewniane szkoły, cmentarz należało podzielić na 3 kategorie: za pochowanie w 1 kategorii – 6 rubli, w drugiej – 4 ruble, w 3 – 2 ruble.

W 1889 roku iwiejska gmina żydowska prosiła administracje gubernialną o pozwolenie na wykorzystanie pozostałości zbioru pudełkowego na remont publicznej synagogi i łaźni.

Z kompleksu dworu synagogalnego Iwia zachowały się 3 budynki (obecny adres: ulica 1 maja, domy 9, 11 i 13), w jednym z których (dawna synagoga) obecnie znajduje się dziecięca szkoła sportowa (Czanturija datuje tę synagogę na koniec XVIII wieku). Nie ustanowiono na budynkach tablic pamiątkowych.

Nic nie pozostało po cmentarzu żydowskim.

Prawosławna świątynia męczennika Gawriiła Białostockiego została poświęcona w 1993 roku. W lipcu 1995 roku odwiedził ją Patriarcha Moskwy i Wszechrusi Aleksy II.

16 czerwca 2012 roku w mieście odsłonięto pomnik na cześć przyjaźni i jedności wyznań Iwiejszczyzny w kształcie 4 ogromnych pomników z łukami, symbolizujących 4 wyznania katolików, prawosławnych, muzułmanów i judaistów. Podczas uroczystego odsłonięcia monumentu przedstawiciele każdego z wyznań poświęcili swoją część pomnika.

Instytucje świeckieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W 1864 r. w Iwiu odbyło się osiem jarmarków: 1 stycznia, 2 lutego, 28 maja, 18 czerwca, 29 września, 1 listopada i 11 listopada. Cotygodniowe targi i bazary organizowano od 29 czerwca do 29 września w niedziele, a od 29 września do 29 czerwca – w środy. W 1866 r. odbyły się cztery jarmarki: 2 lutego, 29 czerwca, 1 listopada i 11 listopada. Podkreślano, że nie ma w mieście cerkwi prawosławnych. Proponowano zamknięcie jarmarku 1 listopada, ponieważ wypadał on podczas katolickiego święta Wszystkich Świętych.

Iwiejskie jarmarki były znane głównie ze sprzedaży bydła. W „Notesie Guberni Wileńskiej” z 1898 r. przytacza się informacje o obrocie towarowym podczas iwiejskich jarmarków oraz o terminach ich organizowania. 1 stycznia odbył się jarmark noworoczny, przywieziono towaru za 3000, a sprzedano za 2430 rubli; 2 lutego – jarmark towarzyszący świętu Objawienia Pańskiego (odpowiednio: 2000 i 1500 rubli), 29 czerwca – jarmark św. Piotra i Pawła (1460 i 890 rubli), 29 września – św. Michała (3740 i 2180 rubli), a 11 listopada – św. Marcina (2530 i 1970 rubli).

Poza kramami wystawianymi w dni targowe w Iwiu działało 17 sklepików i cztery karczmy (1897). W miasteczku zajmowano się również rzemiosłem i rybołówstwem. C. Jankowski zauważył, że w miejscowym strumyku «... znany ichtiolog Michał Girdwoyń zajmuje się hodowlą ryb, głównie karpi. To pierwsze w powiecie oszmiańskim gospodarstwo rybne».

W 1852 r. żydowscy rzemieślnicy Iwia próbowali utworzyć cech rzemieślników. Takie dążenie można wyjaśnić nie tylko chęcią uniknięcia konkurencji, uwolnić się spod władzy kahału i obowiązku służby wojskowej (mistrzowie cechu byli z niej zwolnieni). W 1845 roku pojawił się projekt podziału Żydów na „pożytecznych” i „niepożytecznych”. Na niepożytecznych, którzy nie odznaczali się żadną pracą produkcyjną zamierzano nałożyć dodatkowe ograniczenia (m.in. zwiększenie poborów do wojska). Na niepożytecznych, Żydów planowano podzielić na 5 kategorii: kupców, rolników, mieszczan osiadłych i nieosiadłych oraz rzemieślników. Do tej ostatniej grupy mogli należeć tylko mistrzowie cechów. Iwiejskim rzemieślnikom odmówiono jednak pomocy. Tłumaczono, że „nie ma przepisów dotyczących zakładania cechów w miasteczkach”. Wprowadzono więc uproszczony zarząd rzemieślniczy, na starszyznę wybrano żydów (ponieważ rzemieślników pochodzenia nieżydowskiego nie było w miasteczku), wybrano krawca Jankiela Manowicza Teweliowicza Zoseliowicza, Nachima Mowszowicza Ginzburga kowala i szewca Szmaję Abramowicza Lejzerowicza Błocha. Do rady należało czterech mistrzów krawieckich, mistrz kowalski i mistrz szewski. Oprócz tego pięciu iwiejskich Żydów – trzej cieśle, powroźnik i robotnik dniówkowy – utworzyło tzw. cech nie rzemieślniczy.

W Iwiu nie było szpitala. Najbliższa lecznica znajdowała się w Sobotnikach. W miasteczku funkcjonowała za to izba przyjęć i pracował felczer. Pod koniec XIX w. był nim Józef Zakrzewski, który w 1899 r. zdał „egzamin na tytuł felczera przy wileńskim wydziale lekarskim”. Potem stanowisko felczera objął Władysław Tomaszewicz. Oprócz tego w miasteczku byli „uprawiający prywatną praktykę” lekarze Napoleon Czarnocki i Lejba Flaum. Istniały prowizoryczna apteka wiejska, kierowana przez Juliana Berezę, i sklep aptekarski Arii Bojarskiego.

Do gminy Iwie należało pięć wspólnot wiejskich, na których czele stali starostowie wiejscy, i 41 osad, liczących razem 818 domów i 9325 mieszkańców. W miasteczku znajdował się urząd gminy, kontrolujący działalność wiejskich starostów. Na jego czele stał przewodniczący gminy. Przy urzędzie gminy istniał urząd pocztowo-telegraficzny, którego kierownikiem na przełomie XIX i XX w. był Konstanty Ciwako. Z pieniędzy urzędu gminy utrzymywała się szkoła ludowa w Iwiu (zatrudniała nauczyciela Antona Sorokę). Kształciły się w niej dzieci mieszczan i zamożnych chłopów, które uczyły się języka rosyjskiego, arytmetyki, historii i geografii. Przedmiotem obowiązkowym była także religia.

W 1897 r. Iwie liczyło 2 828 mieszkańców oraz 387 zagród. W mieście istniały kościół, kapliczka, synagoga, trzy żydowskie domy modlitwy, meczet, szkoła ludowa, apteka, młyn, 17 sklepików i cztery karczmy. Jarmarki odbywały się pięć razy w roku.

Przed II wojną światową w miasteczku działała szkoła siedmioletnia, w której wykładano po hebrajsku. Istniała także jesziwa. W centrum miasteczka, jak dawniej, mieściła się synagoga, wzniesiona w XVIII w., a w pobliżu, od strony zachodniej, znajdował się stary cmentarz żydowski. Iwiejscy Żydzi mieli swój teatr i drużynę piłki nożnej.

UrbanistykaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Układ miasta Iwie formował się zgodnie z historią, był uwarunkowany lokalizacją na skrzyżowaniu dróg na Mińsk, Lidę i Nowogródek. Teraz są to główne ulice miasta, będące centrum zabudowy. Główne ulice Iwia (obecnie ulice K. Marksa i 1-go Maja), przecinając się, tworzyły układ skrzyżowania podobnego do litery T, który następnie rozwinął się do rozmiarów wielkiego placu handlowego z szeregami handlowymi, straganami i pracowniami rzemieślników (obecnie plac Komsomolski). Takie rozmieszczenie placu obserwuje się w wielu niedużych miastach białoruskich. Z reguły, ulice, prowadzące do placu, były odcinkami głównych dróg prowadzących poza miasto. W Iwiu – jest to odcinek starego traktu z Mińska przez Lidę i Grono. Oczywistym jest, że właśnie tutaj na ulicach K. Marksa i 1-go Maja, ciągnących się do placu handlowego, zlokalizowana została najstarsza i najbardziej okazała zabudowa miejska (przeważnie ceglana, dwupiętrowa z ceglanym profilowaniem i ornamentyką).

W centralnej części miasta zachowały się budowle końca XIX - początku XX wieku, kościół św. Piotra i Pawła (1631 rok) i dwupiętrowy klasztor bernardynów (XVII – XVIII wiek). W oddaleniu od centrum zachował się murowany tatarski meczet w formie improwizującej motywy architektury wschodniej. Budynek dawnej synagogi ( ul. 1-go Maja 11) wybudowano w tradycyjnych dla tego typu budowli motywach barokowych.

Domy żydowskie są przedstawione w ocalałej zabudowie szeregowej końca XIX – początku XX wieku.

Domy mieszkalne (ul. K. Marksa) rozciągnęły się prawie na długości 400 m od mostu przez Iwiankę do placu. Zabudowa (obecnie fragmentarycznie) jest przedstawiona przeważnie jednopiętrowymi lub jednopiętrowymi z mansardami domami mieszkalnymi, wybudowanymi blisko siebie czołami do ulicy (nr 10, 12,13, 15 i inne). Czas ich budowy to XIX – początek XX wieku. Analogiczne domy mieszkalne zachowały się przy ulicy 1-go Maja i placu Komsomolskim.

Zalewowa część Iwia wzdłuż brzegów rzeki i jeziora obecnie praktycznie jest wolna od zabudowań i będzie przekształcona w strefę parkową. Wraz z zespołem dawnego kościoła i klasztoru bernardynów, a także grupą domów mieszkalnych K. Marksa może powstać tutaj ciekawy kompleks architektoniczno-krajobrazowy – znajdująca się pod ochroną strefa Iwia.

Zabytki budownictwa i architekturyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Zachowane pomniki architektury: elementy miejskiej zabudowy (końca ХІХ – początku ХХ w)., iwiejski kościół świętych apostołów Piotra i Pawła (XV–XVII w.), klasztor bernardynów (XVII w.), iwiejski meczet (1884 r.), katolicka kaplica św. Barbary (pierwsza połowa ХІХ w.), cerkiew św. Gabriela Zabłudowskiego (koniec XX w., lata 1994-1995), budynek dworu synagogalnego (koniec ХІХ – początek ХХ w.), wiatrak wodny (ХІХ w. – początek ХХ w.), fragmenty parku (ХІХ w.), cmentarz tatarski, pozostałości cmentarza żydowskiego.

Kościół św. Apostołów Piotra i Pawła jest pomnikiem architektury w stylu wczesnego baroku. Świątynia była wybudowana z plinfy około 1600 roku ze środków magnata S. Kiszki. W 1631 roku wojewoda Mścisławski N. Kiszka założył przy kościele klasztor bernardynów. Podczas wojny Rosji z Rzeczpospolitą w latach 1654 – 1667 kościół został spalony, lecz później był odbudowany. W 1837 roku władze carskie zamknęły klasztor bernardynów przy kościele. Budynek kościoła jest to trzynawowa świątynia z dwoma wieżami, której główna fasada zakończona jest dwoma czterobocznymi wieżami z profilowanymi kopułkami i attykowym frontonem pomiędzy nimi. W XIX wieku do północnej strony świątyni dobudowano kaplicę. Ozdobą kościoła jest 6 ołtarzy drugiej połowy XVIII wieku. Korpus mieszkalny wybudowano około 1633 roku. Dwupiętrowy budynek ma formę prostokątnego dworu. Relikwia budynku – obłożona terakotowymi kafelkami piec XVII wieku z roślinnym i geometrycznym ornamentem. Statua Chrystusa przy kościele iwiejskim przypomina słynna rzeźbę w Rio de Janeiro.

Meczet iwiejski jest pomnikiem architektury drewnianej. Wybudowany w 1884 roku. Jest to prostokątny budynek z pięciościenną niewielką przybudówką – mihrabem, pokrytym spadzistym dachem z ośmiościennym minaretem w centrum. Wnętrze podzielone jest na część męską i żeńską z oddzielnym wejściem do każdej z części. Meczet położony jest w tatarskiej dzielnicy Iwia. Nieopodal znajduje się również dobrze zachowany cmentarz tatarski (mizar).

Z kompleksu dworu synagogalnego Iwia zachowały się 3 budynki (obecny adres: ulica 1 maja, domy 9, 11 i 13), w jednym z których (dawna synagoga) obecnie znajduje się dziecięca szkoła sportowa. Nie ustanowiono na budynkach tablic pamiątkowych. Według historyka architektury A. Łakotki w stylu synagog iwiejskich są cechy późnego stylu modern i konstruktywizmu.

W 2013 roku w Iwiu powstała oryginalna kompozycja „Koło historii”. Na otwartym placu w samym centrum miasta ustawiono kamienie, na których przyczepiono pamiątkowe tablice. Szyldy przypominają najważniejsze wydarzenia w historii Iwia.

Miejsca pamięciBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Memoriał na miejscu masowych rozstrzeliwań Żydów nieopodal wsi Stoniewicze odsłonięto w 1989 roku. W 1994 roku wystawiono tutaj spektakl wyreżyserowany przez amerykańską baletnicę, choreografkę i reżyserkę Tamar Rogoff, której dziadek wyjechał z Iwia w 1911 roku. Gdy po raz pierwszy odwiedziła ona miejsce pamięci w Stoniewiczach, powiedziała: „Językiem sztuki będę rozmawiać z tymi, którzy leżą w tym pełnym boleści lesie, będziemy świętować uroczystość kultury żydowskiej właśnie tutaj, na tej ziemi, gdzie tą kulturę, tak jak i sam naród, próbowano tak zwierzęco zgładzić”.

Pomniki przyrody i sztuki sadowo-parkowejBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Fragmenty parku (ХІХ w.) – aleja wjazdowa majątku właścicieli miasteczka.

Niematerialne dziedzictwo kulturoweBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Zdaniem niektórych historyków, Iwie – to ojczyzna drugiego prezydenta Izraela Icchoka ben Cwi (w Iwiu nazywali go Izia Szymszelewicz).

W Iwiu istnieją:

• Chór Ludowy Iwiejskiego Dzielnicowego Domu Kultury, kierownik Josif Walerianowicz Janukowicz
• Teatr Ludowy Iwiejskiego Dzielnicowego Domu Kultury, reżyser I. G. Zujewa, w repertuarze sztuki białoruskiej narodowej dramaturgii
• Zespół Ludowy Białoruskiej Muzyki i Pieśni „Czabarok”, kierownik Iwan Pawłowicz Czerniak

W rejonie iwiejskim dzięki amatorskim artystą ludowym, rozwija się artystyczna obróbka drewna, garncarstwo, wyplatanie słomy, tkactwo, wyszywanie, kowalstwo.

Muzea - archiwa - kolekcje prywatneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W Iwiu otwarto Muzeum Kultur Narodowych. Na dzień dzisiejszy jest to jedyne w Republice Białorusi tego typu muzeum. Stała ekspozycja, poświęcona historii i kulturze wielonarodowościowego miasteczka, jest jeszcze na etapie rozwoju, a na razie otworzono tutaj 2 ekspozycje, poświęcone 65-leciu wyzwolenia Białousi od faszystowskich okupantów. W przyszłości planuje się wyposażyć jeszcze 4 sale. Pierwsza z nich poświęcona będzie kulturze Białorusinów, Polaków i innych narodów słowiańskich, rdzennej ludności Iwia. Druga sala opowie o kulturze tatarskiej, trzecia – o żydowskiej. Ekspozycja czwartej sali muzeum iwiejskiego będzie poświęcona Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej, a w szczególności historii ruchu partyzanckiego. Specjalnie na otwarcie z Izraela przyjechała urodzona w Iwiu Tamara Borodacz (Koszczer), w przeszłości pedagog i dyrektor jednej ze szkół w rejonie, koordynator izraelskiego projektu „Korzenie”. Dla ekspozycji, która będzie poświęcona kulturze żydowskiej i judaizmowi, przywiozła ona kilkadziesiąt przedmiotów: tality (modlitewne szaty), siedmioramienne świeczniki, paschalne tace i inne. W tej kolekcji znajdują się przedmioty, które należały do rodzin żydowskich, żyjących w rejonie iwiejskim przed wojną. Później zostały one wywiezione przez ocalałych w czasie wojny Żydów do Izraela, a obecnie powróciły do Iwia. Wśród takich przedmiotów znajdują się – podręcznik kupiony dla żydowskiej dziewczynki w latach 40-tych XX wieku, zastawa stołowa pewnej rodziny iwiejskiej i inne. Wśród pierwszych eksponatów Muzeum Kultur Narodowych jest historyczna iglica z meczetu, przekazali ją do muzeum muzułmanie iwiejscy.

Były pracownik naukowy iwiejskiego Muzeum Kultur Narodowych Irina Dawidowicz niedawno (w 2010 roku) została w swoim mieście znaną postacią. Artystka – amator zaryzykowała zapoznanie rodaków ze swoją twórczością w niezwykły sposób – zaprosiła ich ona do uczestnictwa w domowym artystycznym projekcie. W ciągu tygodnia w gościach u serdecznej przyjacielskiej rodziny przebywało około 200 mieszczan, uczniów szkoły podstawowej gimnazjum i liceum, gdzie mogli obejrzeć obrazy malarki.

Obecnie Irina – wolny artysta, zajmuje się studiowaniem historii i kultury Żydów Iwia, odbyła staż w szkole międzynarodowej Jad Waszem.

Lokalne kontakty (poszczególni mieszkańcy miasta i instytucje):

• Irina Dawidowicz: tel. 8-029-6070607
• Krajoznawca Bujko Iwan Mieczesławowicz: tel. (+37529) 6971044
  W swoim domu zgromadził kolekcję starych książek, dokumentów, monet i pieniędzy papierowych.

Archiwa (zawierające cenne informacje, odnoszące się do danej miejscowości):

• Narodowe Archiwum Historyczne w Grodnie
• Litewskie Państwowe Archiwum Historyczne w Wilnie
• Centralne Państwowe Archiwum Litwy w Wilnie
• Oddział Rękopisów Biblioteki Uniwersytetu Wileńskiego
• Strefowe Państwowe Archiwum w Mołodecznie

Infrastruktura turystycznaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Do Iwia można bez trudu dostać się z Mińska i Grodna. Szczegółową informację o cenach, rozkładzie, rezerwacji i zakupie biletów można znaleźć na stronach:

• http://www.nemiga.info/raspisanie/minsk-lida.htm
• http://minsktrans.by/schedule-suburb.php
• http://www.rss.interfax.by/article/49144
• http://sennica.ru/train.html
• http://www.rw.by/index.php/schedule.html

Informacje o hotelach, koszcie zakwaterowania można znaleźć na stronach:

• http://belarustourism.by/catalog/347_9782.html
• http://www.bizby.ru/grodno-gostinica-iv-e.html
• http://belarustourism.by/catalog/link_380_332_9820.html

 

Opracowanie karty dziedzictwa kulturowego: Ina Sorkina