Kobryń - Karta Dziedzictwa Kulturowego

KrajobrazBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Кобрын [biał.], קאָברין [jidysz], קוברין [hebr.], Kobryń [pol.], Kobrin [lit.], Кобрин [ros.]

GPS: 52.2152° N / 24.3649° E 52°12'54" N / 24°21'53" E

Pomniki historyczno-kulturowe: historyczna zabudowa miasta, Budynek dawnego Monastyru Spaskiego (XVIII wiek), Sobór Aleksandra Newskiego (1868), Cerkiew Świętych Apostołów Piotra i Pawła (1913 rok), Cerkiew Świętego Mikołaja (1750 – 1860), Cerkiew Świętego Jerzego (XVII – XVIII wiek), Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (1843 rok), dawna Synagoga (druga połowa XIX wieku), Budynek dawnej poczty (1846), Dworek w majątku A. W. Suworowa (XVIII wiek), Park kultury i rekreacji im. A. W. Suworowa.

HistoriaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pierwsza wzmianka o mieście znalazła się w Latopisie Ipatijewskim i pochodzi z 1287 roku. Zgodnie z zapisem, żona księcia władymiro-wołyńskiego Włodzimierza Wasilkowicza księżna Olga Romanowna otrzymała w testamencie miasto Kobryń «wraz z ludem i z daninami». W pierwszej połowie XIV wieku miasto znalazło się w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego, jednak w krótkim czasie zostało zajęte przez polskiego króla Kazimierza III Wielskiego. W rezultacie 2 wojen pomiędzy Giedyminowiczami a polskim królem podpisano traktat w 1366 roku, według którego Kazimierz III Wielki uznał prawo księcia Lubarta Giedyminowicza do Kobrynia. Jeden z potomków Wielkiego Księcia Litewskiego Olgierda Roman Fiedorowicz od 1387 roku oficjalnie został księciem kobryńskim. W latach 1404 – 1519 Kobryń był centrum udzielnego Księstwa Kobryńskiego, należącego do książąt kobryńskich. Przedstawiciele rodu książęcego byli zwolennikami prawosławia: Siemion Romanowicz Kobryński brał udział w wojnie prawosławnych feudałów Wielkiego Księstwa Litewskiego przeciwko polskiemu królowi Władysławowi II Jagiełło; inni właściciele Kobrynia przeznaczali środki na budowę świątyń prawosławnych, pomoc monastyrom.

W 1501 roku ostatnia przedstawicielka rodu książąt kobryńskich Anna Siemionowna została żoną królewskiego marszałka Wacława Koscewicza i przyjęła katolicyzm, po czym w Kobryniu wybudowano kościół. Pierwsza pisemna wzmianka o gminie żydowskiej w Kobryniu znajduje się w dokumencie z 1514 roku, w którym król Zygmunt I Stary potwierdził przywileje dla Żydów z Kobrynia, nadane w 1503 roku żydowskim gminom na Litwie przez jego brata Aleksandra Jagiellończyka. Od 1519 roku Kobryń został stolicą starostwa kobryńskiego, a w 1532 roku żona polskiego króla i Wielkiego Księcia Litewskiego Zygmunta I Starego Bona Sforza otrzymała prawo do starostwa kobryńskiego. Przyjeżdżała ona do Kobrynia kilkakrotnie. Za jej panowania został zbudowany Kanał Królowej Bony, który przechodził przez południowo-zachodnią część miasta. W latach 1520 – 1566 Kobryń wchodził w skład powiatu kobryńskiego w województwie podlaskim, od 1566 roku – w województwie brzeskolitewskim.

W 1563 roku królewski rewizor Dmitrij Sapieha stworzył opis sytuacji ekonomicznej Kobrynia. W tym czasie w mieście znajdowało się 377 dworów z domami. Centrum handlowym Kobrynia był rynek – przestronny plac, część którego zajmowały szeregi handlowe i karczmy. Plac otaczały przeważnie budynki dwupiętrowe: piętro górne zazwyczaj było częścią mieszkalną, a piętro dolne zajęte było przez sklepy lub pracownie rzemieślnicze. Na końcu jednej z głównych ulic miasta – ulicy Pińskiej, która biegła wzdłuż rzeki Muchawiec na wschód, znajdowały się domy żydowskie i synagoga. Zgodnie ze spisem, w Kobryniu mieszkało 22 żydowskich właścicieli domów, którzy zajmowali się głównie handlem, browarnictwem i dzierżawą.

W 1586 roku Kobryniem władała królowa Anna Jagiellonka, która w 1589 roku przywiozła mieszkańcom miasta dokument otrzymania prawa magdeburskiego, podpisany przez króla Zygmunta III Wazę. Kobryń zyskał prawo do utworzenia własnego administracyjnego organu władzy – magistratu. Na nowy poziom wzniósł się handel i rzemiosło: Rzemieślnicy zrzeszali się w cechy, aktywizowała się wymiana towarowa pomiędzy Kobryniem a okolicznymi wsiami, ożywił się ruch statków po rzece Muchawiec. Co tydzień w poniedziałki w Kobryniu odbywał się bazar, a 2 razy w roku (jesienią i zimą) odbywały się jarmarki. Żydzi Kobrynia mieli równe prawa handlowe z pozostałą ludnością. Zgodnie z przywilejem Kobryń otrzymał prawo do herbu, pieczęci i ratusza. Na herbie Kobrynia widnieją na srebrnym polu postaci Marii Panny z małym Jezusem na rękach i Świętej Anny, na cześć gospodyni miasta Anny Jagiellonki.

Kolejną władczynią Kobrynia została żona Zygmunta III Wazy (od 1605 do 1635 roku). Okres ten związany jest ze wzmocnieniem pozycji kościoła katolickiego.

Druga połowa XVII wieku związana była z wieloma stratami dla Kobrynia. We wrześniu 1648 roku oddziały kozackie otoczyły Kobryń, rozbiły wojska stolnika Wincentego Korwin Gąsiewskiego i przedostały się do miasta. Praktycznie cały Kobryń został spalony, podczas pogromu żydowskiego zabito około 200 Żydów – właścicieli dworów. Podczas wojny Rosji z Rzeczpospolitą w mieście stacjonowały wojska szwedzkie, a następnie miasto zostało rozgrabione przez wojsko Wielkiego Księstwa Litewskiego pod dowództwem marszałka Żeromskiego: szlachta uznała, że ma prawo do zagarnięcia majątku, należącego do króla, ponieważ nie otrzymywała zapłaty za swą służbę. W wyniku grabieży i przemocy najbardziej ucierpiała ludność żydowska Kobrynia.

Na początku XVII wieku podczas wojny północnej Kobryń ponowni został zniszczony i ograbiony. W 1711 roku zaraza morowa pochłonęła życie ponad połowy mieszkańców Kobrynia. Handel i rzemiosło zostały doprowadzone do upadku. Według spisu podatku podusznego od Żydów województwa brzeskiego w 1705 roku na Kobryń wraz z dzierżawcami przypadało 315 zł. Ciekawą umowę podpisano w 1714 roku pomiędzy kahałem a niejakim Michałem Ickowiczem, który dał kahałowi 1000 zł na 8 lat; w zamian za to kahał zwolnił Ickowicza i jego potomstwo od wszelkich podatków państwowych i gminnych i zezwolił mu na swobodne istnienie na rynku lub w dowolnej «jurysdykcji» Kobrynia sprawę do prowadzenia handlu i przemysłu winnego. W 1766 roku kobryński kahał liczył 924 płatników podatku podusznego.

Pierwszym znanym rabinem Kobrynia był Becalel ben Solomon Darszan, autor utworu «Amudeha schibah» oraz innych utworów (zmarł w 1678 roku). Również znany jest rabin Jakow ben Dawid Szapiro (lub Spiro) (zmarł w 1718 roku) – autor «Ohel Jakob», założyciel jesziwy, w której za jego czasów było ponad 400 uczniów.

W 1766 roku król Stanisław August Poniatowski pozbawił Kobryń prawa magdeburskiego. Odrodzeniem kobryńskiej gospodarki zajął się nadworny podskarbi Antoni Tyzenhauz. Administrację ekonomiczną z zamku przeniesiono do majątku, wybudowanego na południowym obrzeżu miasta. Posadzono tutaj duży park, od którego do Kobrynia poprowadzono prostą aleję lipową, przechodzącą w ulicę i prowadzącą na rynek. W tym okresie rozpoczęto budowę kanału, który miał połączyć Muchawiec z Piną. W 1794 roku król Stanisław August Poniatowski dwukrotnie odwiedził Kobryń, brał udział w uroczystym otwarciu kanału, który został nazwany Królewskim. Wkrótce miasto zostało zajęte przez wojska rosyjskie pod przywództwem A. W. Suworowa. W 1795 roku miasto wraz z majątkiem Kobryński Klucz zostało podarowane znanemu dowódcy.

W 1795 roku Kobryń został włączony w granice Imperium Rosyjskiego, został stolicą powiatu w guberni Słonimskiej, od 1796 roku – guberni litewskiej, od 1801 roku – guberni grodzieńskiej. Wojna z 1812 roku wyrządziła miastu znaczne szkody, w Kobryniu spośród 630 domów 548 zostało zniszczone. Stopniowo miasto było odbudowywane. W 1817 roku ludność Kobrynia liczyła 1,7 tyś. osób, w 1857 roku – 4,3 tyś., w 1897 roku – 10,4 tyś. mieszkańców.

Według danych spisu ludności z 1847 roku w Kobryniu mieszkało 4184 Żydów, w 1864 roku – 4469 Żydów (1 synagoga i 14 domów modlitwy), według spisu z 1897 roku – 6738 Żydów (64,8% ogólnej liczby mieszkańców miasta). Praktycznie cały handel w mieście – sklepy, zajazdy, karczmy, hotele i kawiarnie – należały do Żydów.

Zakazanie Żydom dzierżawienia ziem na obrzeżach osiadłości w 1882 roku oraz wprowadzenie monopolu wodnego w 1897 roku odbiło się na poziomie życia Żydów oraz poskutkowało masową emigracją Żydów Kobrynia – w pierwszej kolejności rzemieślników do Ameryki.

W XIX wieku znani są: rabin Kobrynia Meir Marim Szafit (zmarł w 1873 roku) – autor utworu «Nir al Jeruschalmi»; rabin Elija – znany pod imieniem rabbi Elinke Lider i inni. W latach 1892- 1897 rabinem gminy kobryńskiej był wybitny znawca halachy H. Berlin. Znaczny wpływ na życie duchowe Żydów kobryńskich, począwszy od XIX wieku, wywierał chasydyzm. W mieście, zaczynając od XIX wieku, sformułowała się dynastia kobryńskich cadyków – Mosze Ben Israel z Kobrynia ( 1783 – 1858), Noah Naftali z Kobrynia (wnuk Mosze, zmarł w 1889 r.), Dawid Szlomo (zmarł w 1918 r.) Mosze Aharon (zmarł w 1942 r.), Baruch Józef Zak (zmarł w 1949 r.).

Wśród największych przedsiębiorstw wyróżniały się 3 cegielnie, 6 garbarni, 2 browarnie i 2 zakłady wytapiania miedzi. W tym okresie Kobryń przekształcił się w istotny węzeł dróg samochodowych. W 1846 roku zakończyła się rekonstrukcja Kanału Królewskiego, przemianowanego na Kanał Dnieprowsko-Bużański, w 1897 roku kobryńska przystań rzeczna przyjęła ponad 400 statków. W mieście prowadzono ożywiony handel, odbywało się 6 jarmarków w ciągu roku. W 1857 roku w Kobryniu działały 2 szkoły parafialne, w których uczyło się około 100 chłopców. Zgodnie z danymi ze spisu ludności z 1897 roku liczba piśmiennych obywateli wynosiła 41%. Po otworzeniu stacji kolejowej w Kobryniu, miasto jeszcze aktywniej włączyło się w ekonomiczny rozwój regionu oraz państwa. W 1904 roku w Kobryniu odnotowało 916 budynków (wśród nich 128 murowanych), 1 fabrykę, 18 zakładów, 9 hoteli, 2 zajazdy, 23 karczmy. Działały tutaj towarzystwa wzajemnego kredytowania, kancelaria pożyczkowo-oszczędnościowa oraz notarialna, 3 drukarnie. Funkcjonowały 2 szpitale, działały 3 męskie oraz 3 żeńskie instytucje oświatowe. Niejednokrotnie Kobryń cierpiał w wyniku dużych pożarów, w wyniku których zniszczone były całe dzielnice. W 1895 roku podczas pożaru spłonęło 310 domów mieszkalnych, w pożarze 1896 roku spłonęło 210 domów, bez mieszkania pozostało ponad 2 tyś. mieszkańców miasta. W 1905 roku podczas pożaru spłonęło 104 domy.

Wpływom syjonistycznym w Kobryniu, początkowo sprzeciwiali się miejscowi ortodoksi, jednak po rewolucji 1905 roku w Kobryniu powstała miejscowa grupa Bundu, a następnie - Poalej Syjon.

Na początku I wojny światowej przez miasto przeszły tłumy uchodźców. Mimo iż, w pobliżu Kobrynia armia rosyjska prowadziła walki, samo miasto niemal nie ucierpiało. W sierpniu 1915 roku Kobryń był okupowany przez wojska kajzerowskie, w 1919 roku – przez polskie wojska.

Po podpisaniu pokoju w Rydze w 1921 roku Kobryń wszedł w skład Polski, był centrum powiatu województwa poleskiego. Według spisu ludności z 1921 roku w Kobryniu mieszkało 8208 osób, w tym 5431 Żydów, co stanowiło 66,2% populacji miasta. W mieście działało kilka zreformowanych chederów, Talmud-Tora, jesziwa, 7 – klasowa szkoła «Tarbut» z językiem wykładowym hebrajskim, szkoła z językiem wykładowym jidysz, a także dwuklasowa religijna, ortodoksyjna szkoła dla dziewcząt «Bejs-Jakow», założona przez rabina Noaha Wainberga. Według danych z roku szkolnego 1927/1928 w szkole Tarbut uczyło się 231 osób, pracowało 7 nauczycieli.

W 1937 roku gmina żydowska Kobrynia wydzieliła na szkoły «Bejs Jakow» 3593 zł i 55 groszy, na szkoły «Hojre» - 9850 zł i 56 groszy. Gmina zajmowała aktywną pozycję w sprawie problemów dotyczących ochrony kultury, ponieważ uważała judaizm i język hebrajski za główne filary zachowania jednolitości narodu żydowskiego w wielowyznaniowym państwie. W tym nurcie synagoga występowała jako sprzymierzeniec żydowskich organizacji i partii. Najbliższe kontakty zostały nawiązane z ortodoksyjną «Agudad Izrael».

Większość kobryńskich Żydów zajmowała się budownictwem, produkcją tkacką, handlem. Po zajęciu Kobrynia przez armię sowiecką 20 września 1939roku część młodzieży syjonistycznej zbiegła do Wilna, by stamtąd przedostać się do Erec Israel. Po włączeniu obwodów zachodnich Białorusi w skład BSRR Kobryń od stycznia 1940 roku otrzymał status centrum rejonu kobryńskiego obwodu brzeskiego.

Kobryń został zajęty przez wojska niemieckie drugiego dnia wojny – 23 czerwca 1941 roku. Początkowo zarząd okupacyjny stanowiła lokalna komendantura. Pierwszego dnia okupacji Niemcy podpalili synagogę. Ludność żydowska musiała nosić na odzieży znaki z gwiazdą Dawida w celu wizualnego wyróżnienia, które nosiła na rękawie i na lewej stronie piersi, rozpoczynając od osób w wieku 10 lat. Zakazywano Żydom chodzenia po chodnikach. Wszyscy żydowscy mężczyźni oraz kobiety musieli stawiać się na robotach przymusowych.

W lipcu 1941 roku gestapo przeprowadziło na ulicach miasta obławę, w wyniku której według różnych danych od 170 do 200 złapanych Żydów zostało rozstrzelanych na polach majątku podmiejskiego Patryki. Kolejna akcja likwidacji ludności żydowskiej została przeprowadzona w sierpniu 1941 roku. Pod pretekstem rejestracji mieszkańców miasta w celu wydania zasiłków w budynku szkoły średniej nr 1 zebrano około 180 niezdolnych do pracy i chorych Żydów. Rozstrzelano ich w pobliżu wsi Imienin. Według niektórych zeznań listy inwalidów zostały przygotowane na rozkaz władz okupacyjnych przez kobryński judenrat.

Na początku września 1941 roku Kobryń został włączony w skład generalnego okręgu «Wołyń-Podole» (Komisariat Rzeszy «Ukraina»). 3.09.1941 roku w Kobryniu ustanowiono okupacyjną władzę obywatelską. Miasto zostało centrum okręgu kobryńskiego, w skład którego włączono rejony Kobrynia, Antopol, Diwin, Żabiankę, od grudnia 1941 roku – Drohiczyn, od stycznia 1942 roku Berezę Kartuską. Kobryński komisarz okręgowy Pancyr podlegał generalnemu komisarzowi w Brześciu Litewskim. Ludności żydowskiej Kobrynia ogłoszono, że za naruszenie rozkazów władz okupacyjnych będą odbywały się rozstrzeliwania. Od 10 do 20 października 1941 roku władze okupacyjne przeprowadzały powszechny spis ludności okręgu, przeprowadzając rejestrację i wydawanie paszportów. 15 października na polecenie komisarza okręgowego miasta Kobrynia znak z gwiazdą Dawida został zamieniony a znak z żółtego materiału lub sztywnego papieru w kształcie koła o średnicy 8 cm. Łata była naszywana z lewej strony piersi oraz na środku pleców. Za naruszenie rozporządzenia przewidziana była kara grzywny w wysokości 1000 rubli. Wszyscy Żydzi musieli ściąć włosy.

Na rozkaz władz okupacyjnych ludność żydowska Kobrynia musiała zapłacić kontrybucję, zebrawszy kilogram złota, a także oddać wszystkie ozdoby.

W pierwszym miesiącu okupacji gmina żydowska Kobrynia zwiększyła swoją liczebność kosztem uchodźców oraz przesiedlonych rodzin żydowskich z okolicznych wsi. Według niektórych danych do Kobrynia przesiedlono grupę Żydów z Białegostoku. Jesienią 1941 roku ludność żydowska miasta Kobryń w liczbie do 8000 osób została zamknięta w getcie, składającym się z dwóch oddzielnych części. W getcie «A» znajdowali się Żydzi-fachowcy (wyspecjalizowani pracownicy, rzemieślnicy, medycy i in.), a także ludzie silni fizycznie, zdolni do robót przymusowych. Granice getta «A» przebiegały wzdłuż ulica Suworowa, Placu Wolności, ulicy Pierwomajskiej i ulicy Kirowa. Getto «B» było przeznaczone dla starców, kobiet, dzieci i inwalidów. Jego granice stanowiła zachodnia część Placu Wolności do mostu, prawe strony ulicy Sowieckiej oraz Sportiwnej. Ludność chrześcijańska, wysiedlona z rejonu getta, zajęła opustoszałe domy żydowskie w centralnej części miasta. Żydzi kobryńscy starali się wszelkimi sposobami, w tym również za pomocą łapówek, znaleźć się w obozie pracy, rozumiejąc, że tam mają większe szanse na przeżycie.

Władze okupacyjne Kobrynia zaoszczędziły na budowie ogrodzenia getta. W przerwach pomiędzy fasadami domów, znajdujących się na granicy getta «A», ustawiono ogrodzenie z desek, getto «B» praktycznie nie posiadało ogrodzenia. W getcie odczuwalny był brak wody pitnej, istniał problem przeludnienia. Władze okupacyjne zakazały kobietom żydowskim rodzenia dzieci. Kobiety brzemienne były zmuszane do dokonania aborcji, niezależnie od zaawansowania ciąży. Judenrat był zobowiązany do wyznaczenia i dostarczenia 300 chorych psychicznie osób do rozstrzału.

W celu lepszego kierowania gminą żydowską zorganizowano judenrat i policję żydowską, uzbrojoną w gumowe pałki i składającą się 50 młodych mężczyzn. Judenrat znajdował się w budynku dawnego szpitalu żydowskiego na ulicy Pierwomajskiej. Przewodniczącym judenratu był były kupiec-hurtownik Angielowicz. Od 10 kwietnia 1942 roku Żydom zakazano chodzenia po ulicach poza murami getta. Judenrat był odpowiedzialny za organizację robót przymusowych: wysyłane poza granice getta grupy Żydów maszerowały konwojowane przez żydowskich policjantów najkrótszą drogą z getta do miejsca pracy i z powrotem. Czasami robotnicze grupy Żydów kobryńskich były wysyłane na roboty pieszo 10-15 km od miasta. Około 500 więźniów getta «A» pracowało w jednej grupie. Wszelkie kontakty pomiędzy więźniami getta a mieszkańcami Kobrynia były zabronione, okazanie pomocy Żydom było okrutnie karane. Na początku 1942 roku wszystkie sklepy żydowskie zostały zamknięte. Racja chleba dla ludności żydowskiej wynosiła 70 gramów na dzień. Ogromną pomoc więźniom getta okazywał młynarz Jozef Jadwow, który, wykorzystując swoje kontakty, nielegalnie dostarczał do getta mąkę i sprzedawał ją potrzebującym. Pod koniec maja – na początku czerwca 1942 roku zgodnie z rozporządzeniem kobryńskiego komisarza okręgowego Pancyra żydowskim lekarzom, dentystom i weterynarzom zabroniono prowadzenia praktyki, od tego czasu żydowscy medycy mogli pracować tylko pod nadzorem specjalistów – chrześcijan.

Na początku czerwca 1942 roku ludność getta «B» zebrano na Placu Swobody, gdzie z balkonu domu na rogu ulicy Internacjonalnej zwrócił się do niej Angielowicz. Ogłosił on, że część Żydów kobryńskich zostanie wysłana na roboty, wezwał do zachowania spokoju oraz do zabrania ze sobą rzeczy i żywności. Pod eskortą uzbrojonych SS-manów ludzi przyprowadzono na stację kolejową i załadowano do pociągu towarowego (po 200 osób do wagonu). Pociąg z Pińska i Kobrynia, składający się z 18 wagonów, przybył na uroczysko Bronna Góra niedaleko Berezy Kartuskiej. Było tu już wszystko przygotowane do akcji: wykopane doły o głębokości 4 m i otoczona działka drutem kolczastym. Ludzi zmuszono do rozebrania się, zejścia na dno dołu, położenia się w rzędzie twarzą do ziemi. Podczas akcji zginęło około 1800 Żydów kobryńskich.

Po przeprowadzonej akcji więźniów getta przerejestrowano i wzięto odciski palców. Młodzież w getcie szukała możliwości do zorganizowania oporu, utworzyła grupę konspiracyjną pod przywództwem urzędnika policji żydowskiej Szatca, kontakt z partyzantami utrzymywał Gierszon Tenenbaum.

15 października 1942 roku przeprowadzono akcję likwidacji więźniów getta «A». Dzień wcześniej na polach kołchozu «Nowyj Put’», które graniczyły z południowym obrzeżem Kobrynia, zebrano chłopów ze wsi Chidry i pod groźbą rozstrzelania w przypadku niewykonania pracy we wskazanym terminie rozkazano im przygotować głębokie doły o szerokości i długości 60 metrów. Miejsce rozstrzału było otoczone ludźmi obsługującymi pistolety automatyczne. Ogółem w dniu przeprowadzenia akcji zgładzono około 4500 Żydów kobryńskich. Po rozstrzale przeprowadzono dokładne przeszukanie getta. Odnalezionych ludzi w piwnicach, na strychach, w specjalnie przygotowanym ukryciu rozstrzeliwano na miejscu. Pracownicy spółdzielni, dowiedziawszy się o śmierci swoich bliskich, zniszczyli sprzęt i podnieśli powstanie, podczas stłumienia którego zostało zabitych 150 osób. Przy życiu pozostało tylko 72 żydowskich specjalistów – rzemieślników, których przetrzymywano w kobryńskim więzieniu. Tę grupę Żydów rozstrzelano na placu więziennym latem 1943 roku (według innych danych – w grudniu 1943 roku na polach kołchozu «Nowyj Put’», miejsce to otrzymało nazwę «Dolina Śmierci»). Po rozstrzelaniu ostatniej grupy, przy życiu pozostawiono tylko doktora Goldberga, ponieważ był niezastąpiony. Kiedy przyszli po niego, okazał opór, rzucając granaty i podnosząc ogień. Kiedy amunicja się skończyła, doktor zastrzelił się.

Około 100 Żydom udało się uciec z kobryńskiego getta, wielu z nich wstąpiło do oddziałów partyzanckich im. A. W. Suworowa i K. J. Woroszyłowa. Podczas likwidacji getta udało się uciec grupie dzieci, które znalazły schronienie w kościele. Dwaj księża, Jan i Władysław, ukrywali w kościele 8 dzieci żydowskich. Na księży doniesiono – zostali oni rozstrzelani razem z dziećmi pod ścianami kościoła.

W sumie ofiarami Holocaustu w Kobryniu było 6900 Żydów.

Kobryńscy Żydzi, którzy przeżyli Zagładę, wyemigrowali do Polski w ramach umowy o repatriacji polskich obywateli, zawartej między Polską a Związkiem Radzieckim 6 czerwca 1945. Polscy Żydzi przesiedlili się do Izraela. W latach 1950- 1980 w Kobryniu żyło kilku Żydów.

ArcheologiaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Archeologiczne wykopaliska na Kobryńszczyźnie były przeprowadzone po raz pierwszy 1889 roku. Na dzień dzisiejszy wykryto jedno stanowisko okresu mezolitu, przedmioty epoki neolitu i brązu, 5 cmentarzy z X – XII wieku z 20 kurhanami. Archeolodzy przeprowadzili badania niedaleko mostu biegnącego przez rzekę Muchawiec i w dolnych warstwach odnaleźli skorupy naczyń ceramicznych, wykonanych do połowy XI wieku.

UrbanistykaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Od końca XVIII wieku miasto zapełniało się domami murowanymi z pracowniami i sklepami. W centrum Kobrynia znajdował się plac targowy, na którym były zlokalizowane szeregi handlowe. Zespół prostokątnego placu formułowała ceglana zabudowa budynków mieszkalnych i publicznych, szeregów handlowych oraz przestrzeń targowa w centrum. W latach 20-tych XX wieku plac był znacząco przebudowany.

Zabytki budownictwa i architektury (tylko istniejące obiekty)Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Budynek poczty (koniec ulicy Sowieckiej 106) wybudowany w 1846 roku w stylu późnego klasycyzmu. Składa się z dwóch jednopiętrowych prostokątnych korpusów połączonych łukiem wjazdowym: domu stacyjnego i dwóch bocznych oficyn, które utworzyły wewnętrzne podwórze. W 1882 roku budynek został przebudowany pod szpital wojenny, następnie do lat 70-tych XX wieku znajdował się tutaj szpital. W 1981 roku korpusy zostały połączone korytarzami i utworzyły jedną frontalną architektoniczną kompozycję przystosowaną pod międzyszkolny naukowo-twórczy kombinat.

Park imienia A. W. Suworowa – jeden z najstarszych na Białorusi. Założony w 1768 roku na rozkaz podskarbiego nadwornego litewskiego A. Tyzenhauza podczas budowy budynku administracyjnego «Gubernia» («Kobryński Klucz»). Po tym, jak właścicielem «Kobryńskiego Klucza» został A. W. Suworow, zostało przeprowadzone częściowe przeplanowanie parku, park został otoczony wałem i fosą, w centrum posadzono sad owocowy, wykopano nieduży prostokątny staw. Na przestrzeni XIX wieku park zmieniał swój wygląd, nie mniej jednak zachował charakterystyczne dla regularnych parków XVIII wieku symetryczno-osiowe rozplanowanie na płaskiej działce o wyciągniętej prostokątnej formie. W 1948 roku przeprowadzono prace porządkujące park z zachowaniem regularnego rozplanowania.

Wokół historycznego centrum parku dziś powstał park kultury i rekreacji.

Monastyr Spaski (ulica 17-tego Września, 11), na lewym brzegu rzeki Muchawiec. Po raz pierwszy wzmianka o nim pojawia się w 1465 roku. Po Unii Brzeskiej stał się monastyrem bazyliańskim. W 1626 roku w jego murach odbył się słynny kobryński sobór cerkiewny, na którym określono zasady działalności i organizacji cerkwi greko-katolickiej. W 1828 roku zgodnie z rozporządzeniem Mikołaja I w monastyrze otworzono szkołę duchową. Została ona zamknięta w 1839 roku po połockim soborze cerkiewnym. Na początku XVI wieku monastyr posiadał korpusy mieszkalne i służbowe (w XVII – XVIII wieku były one niejednokrotnie przebudowywane), kaplicę. Zachował się jeden korpus mieszkalny, który wykorzystywany jest jako budynek administracyjny. Budowla – pomnik architektury baroku.

Sobór Aleksandra Newskiego (ulica Lenina 17) – wybudowany w latach 1864 – 1868, na cześć zniesienia prawa pańszczyźnianego oraz dla uwiecznienia pamięci żołnierzy, poległych w bitwie kobryńskiej w 1812 roku (autor projektu I. Kalenkiewicz). W 1964 roku został zamknięty i przystosowany pod filię Państwowego Archiwum obwodu brzeskiego. Renowacja soboru została przeprowadzona w latach 1990 – 1993. Został poświęcony 1990 roku. Pomnik architektury klasycyzmu.

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – wybudowany w latach 1841 – 1843. Został zamknięty w 1962 roku, odnowiony w 1990 roku. Pomnik architektury klasycyzmu.

Synagoga (współczesna ulica Pierwomajskaja, 40). Kobryńska synagoga jest pomnikiem architektury eklektycznej z elementami klasycyzmu. Budowa synagogi jest datowana na XVIII wiek, pod względem swoich rozmiarów jest jedną z większych na Białorusi, podobny budynek synagogi znajduje się tylko w Mińsku. Jest to bazylikalna świątynia bez wież. Posiada symetryczną przestrzenną kompozycję. Centralna trzypiętrowa część głównej fasady jest wydzielona przy pomocy 4 płaskich lizen. Takie same lizeny są umieszczone na rogach budynku. Piętro 2 i 3 są poprzecinane niewysokimi półokrągłymi okiennymi wnękami, piętro pierwsze – łukowatymi. Elementami dekoru są podokienne płaskie nisze, profilowana rustyka lizen na pierwszym piętrze arkadowe pasy. W okresie wojny synagoga była swego rodzaju centrum getta, do którego faszyści zagonili ludność żydowską z całego okręgu. Po wojnie synagoga nie działała. W wyniku przeprowadzenia sowieckiej kampanii antyreligijnej synagoga była zamknięta. Cenne przedmioty zostały wywiezione, budynek był wykorzystywany w celach produkcyjnych.

W latach 80-tych XX wieku znajdował się tu cech produkujący piwo, a następnie napoje bezalkoholowe. Od końca lat 80-tych XX wieku do 2000 roku budynek nie posiadał właściciela. W 2003 roku zarejestrowano «Judejską wspólnotę religijną miasta Kobryń». Organizacja zaczęła aktywnie zajmować się kwestią renowacji synagogi. Planowano oddać większą część budynku w celu utworzenia centrum kulturalnego ludności żydowskiej Zachodniej Białorusi, obok otworzyć muzeum historii i etnografii Żydów brzeskich, w oddzielnym skrzydle budynku utworzyć działającą część synagogi. Ogólny koszt prac według projektu został oszacowany na około 1 mln dolarów USA. Obecnie budynek nie jest wykorzystywany i coraz bardziej niszczeje. Jednak nawet teraz wywiera ogromne wrażenie dzięki swoim rozmiarom i formie. Jest to jedyna synagoga, która zachowała się w Kobryniu po wojnie.

Cmentarz żydowski (obecna ulica Kutuzowa). Stary cmentarz żydowski znajduje się na obrzeżu miasta Kobryń. Obecnie jest to po prostu teren z porozrzucanymi płytami nagrobnymi. Niedawno podjęto decyzję o uporządkowaniu terenu cmentarza.

Miejsca pamięciBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W 1975 roku na południowym obrzeżu Kobrynia na miejscu masowych rozstrzałów ludności żydowskiej w 1942 roku postawiono obelisk.

Wartości niematerialneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kobryń jest miejscem urodzin Oscara Zariskiego (Oszera Zarickiego) (1899 – 1986) – jednego z najbardziej znanych specjalistów w dziedzinie geometrii algebraicznej XX wieku.

W Kobryniu urodził się rosyjski architekt Siemion Julianowicz Sidorczuk (1882 – 1932), który wykonał znane projekty w Carskim Siole, Brześciu, Kobryniu.

Muzea - archiwa - biblioteki - kolekcje prywatneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kobryńskie muzeum wojenno-historyczne imienia A.W. Suworowa został założony w 1946 roku. Obecnie zajmuje dwa budynki – w suworowskim domu, który jest pomnikiem architektury XVIII wieku republikańskiego znaczenia oraz w nowym budynku muzeum, wybudowanym w 1989 roku.

Strefowe archiwum państwowe miasta Kobryń (w zasobach są dokumenty i materiały od 1944 roku dotyczące zlikwidowanego rejonu dywińskiego, różańskiego, szereszewskiego w obwodzie brzeskim oraz rejonu berezowskiego, kobryńskiego, prużańskiegow obwodzie brzeskim).

 

Opracowanie karty dziedzictwa kulturowego: Irina Jelenskaja