Korzec - Karta Dziedzictwa Kulturowego

Korecczyzna jest ziemią starodawną, od wieków zamieszkałą przez ludzi. Świadczą o tym znaleziska archeologiczne, а także nazwy takich miejscowości, jak Horodyszcze, Międzyrzec Korecki i in. Według charakterystyk fizycznogeograficznych, miasto i rejon posiadają charakterystyczne dla rówieńskiego rejonu gruntowego szare oraz ciemnoszare gleby leśne. Średnia roczna suma opadów wynosi od 600 do 650 mm, średnia temperatura stycznia jest równa –5,5°С, lipca zaś +18,5°С. W odległości 500 m od wschodniego krańca miasta przebiega granica administracyjna między obwodami rówieńskim i żytomierskim, która do września 1939 r. stanowiła granicę państwową między ZSRR a Polską, natomiast w odległości 7 km na południe przebiega granica między obwodami rówieńskim i chmielnickim (która również była w przeszłości granicą polsko-radziecką). Tak więc Korzec jest położony na względnej granicy administracyjnej między Ukrainą Zachodnią a Centralną.

Drogi, które prowadzą z miasta to: wschodnia – do miasta Nowogród Wołyński w obwodzie żytomierskim (najbliższa stacja kolejowa – 35 km od Korca); południowo-zachodnia (za miastem skręca na zachód) – do Równego (centrum obwodowe, położone w odległości 63 km od Korca); południowa – do miasta Sławuta w obwodzie chmielnickim. Pozostałe drogi prowadzą do wsi w rejonie koreckim.

Korzec jest podzielony na dwie części przez rzekę Korczyk (długość 82 km, powierzchnia dorzecza – 1455 km2), która płynie z południa na północ, rozpoczynając się w zabłoconym jarze na północ od wsi o tej samej nazwie w rejonie szepetowskim, jej ujście znajduje się w okolicy wsi Ustia w rejonie koreckim, gdzie płynie rzeka Słucz (dopływ Prypeci). Na terenie miasta łożysko rzeki tworzy swoistą podkowę, tzw. meander, który wypukłą stroną jest skierowany na zachód. Na skutek tego Korczyk na pewnym odcinku płynie na wschód i za Korcem ponownie kieruje się na północ. Na terenie miasta, niedaleko mostu samochodowego, od lewej strony do rzeki wpada niewielki strumyk Juwok.

HistoriaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Wzmianka o Korcu jest związana z waśniami książęcymi oraz walką o kijowski tron wielkoksiążęcy.

W 1258 r. w mieście przez krótki okres czasu przebywał wraz ze swoją drużyną Daniel Halicki, który przygotowywał się do obrony przed najazdem Tatarów, co swoją drogą potwierdza fakt strategicznego znaczenia Korca. O rozwoju miasta w czasach księstw ruskich oraz wojen domowych decydowało przede wszystkim jego korzystne położenie strategiczne. Na skutek różnych okoliczności Korczesk stał się miastem przygranicznym pomiędzy ziemią wołyńską a kijowską.

Od połowy ХІІІ w. centrum życia społeczno-politycznego Księstwa Halicko-Wołyńslkiego stopniowo przemieściło się na zachód (gdzie główna uwaga była skierowana na relacje z sąsiednimi państwami – Polską, Węgrami, Czechami) oraz na północ (gdzie zaczęło rosnąć w siłę nowe państwo – Wielkie Księstwo Litewskie, a książęta litewscy rozpoczynają aktywną ekspansję ziem ukraińskich). W tym okresie Korzec podupada і jego ludność nie bierze aktywnego udziału w życiu państwa.

Na przestrzeni wieków ХІІ–ХІV główną rolę w gospodarce miasta odgrywał handel. W okresie rozdrobnienia feudalnego przez Korzec przebiegał szlak do Kijowa, który prowadził dalej z Wołynia na Zachód. Ten szlak pozostał najważniejszy i najczęściej używany również po powstaniu Księstwa Halicko-Wołyńskiego.

W 1341 r. książę Lubart dał we władanie praprawnuka Daniela Halickiego księcia Fedora Ostrogskiego dobra ostrogskie wraz z miastami Ostróg, Zasław i Korzec. W 1386 r. książę litewski Jagiełło, syn Olgierda, potwierdził prawo Fedora Ostrogskiego do władania Ostrogiem і tymże przywilejem nadał mu prawo do posiadania Korca wraz z przyległymi wsiami. W ten sposób książęta Ostrogscy zostali pierwszymi właścicielami Korca, który otrzymał status miasta prywatnego.

Na początku ХV w. Korzec przechodzi we władanie przedstawicieli litewskiej dynastii wielkoksiążęcej Giedyminowiczów, którzy uczynili z miasta centrum swoich dóbr i zaczęli nazywać się książętami Koreckimi. Koreccy wraz z innymi książętami tworzyli wierzchołek hierarchii społecznej na ziemiach ukraińskich.

Koreccy zasiadali w „Radzie Panów”, piastowali wysokie stanowiska państwowe. Na przykład, książę Bohusz Korecki był wojewodą wołyńskim, starostą łuckim, bracławskim i winnickim.

Książęta byli wyznania prawosławnego, występowali jako fundatorzy cerkwi i monasterów. Jednak po śmierci Konstantego Ostrogskiego, którego życie i działalność były gwarantem prawosławia na Ukrainie, rozpoczęły się masowe przejścia przedstawicieli rodów magnackich na katolicyzm. Poczynili tak m.in. też książęta Koreccy.

Pod względem wielkości posiadanych na Wołyniu dóbr, Koreccy zajmowali piąte miejsce od razu po Ostrogskich, Zbaraskich, Sanguszkach і Czartoryskich oraz wchodzili do 13 rodów magnackich, które posiadały ponad połowę wołyńskich gospodarstw wiejskich.
Pod koniec ХV w. Korzec był jednym z 35 miast istniejących wówczas na Ukrainie.

W drugiej połowie ХV – pierwszej połowie ХVІІ w. Korzec wyrósł jako miasto i stał się ważnym centrum handlowo-gospodarczym województwa wołyńskiego. Na początku lat 40-tych ХVІІ w. pod względem liczby ludności (7 tys. mieszkańców) Korzec ustępował jedynie Ostrogowi i Łuckowi. Od wieku ХVІ rozpoczął się także aktywny rozwój życia religijnego i kulturalnego Korca.

W drugiej połowie ХVІ w. książę Bohusz Korecki założył w Korcu monaster w miejscu monasteru zniszczonego przez Tatarów w 1496 roku. Dobudował go Joachim Bohuszewicz Korecki, który poprosił o poświęcenie monasteru władykę galickiego Gedeona Bałabana. Książęta Koreccy dawali szczodre ofiary na monaster, jednym z takich darów było przedmieście Korca Ostrówek, Brzeg z ziemią i chłopami i wieś Klimiec w powiecie owruckim.

Monastery były głównymi ośrodkami oświaty i kultury w Korcu w okresie polsko-litewskim. Miejscowi magnaci przywiązywali dużą wagę do rozwoju kulturalnego miasta, przez kilka pokoleń zbierali bibliotekę, którą otrzymali w spadku od nich książęta Czartoryscy і która w całości spłonęła w czasie pożaru w zamku książęcym w 1832 roku.

Koreccy fundowali wiele zabytków sztuki i literatury zarówno w Korcu, jak i innych miastach Ukrainy. Z fundacji książąt Koreckich został odlany dzwon dla Wieży Korniakta we Lwowie.

W 1651 r. linia książąt Koreckich została przerwana. Ostatni przedstawiciel rodu Samuel Karol Korecki zmarł, nie pozostawiając po sobie potomstwa, dlatego Korzec przeszedł w ręce krewnych Koreckich – Leszczyńskich, a na początku ХVІІІ w. – jednej z gałęzi rodziny magnackiej Czartoryskich, którzy odtąd nazywali się Czartoryskimi na Korcu. Odrodzenie miejscowości rozpoczęło się za czasów ostatniego przedstawiciela tego rodu – stolnika Wielkiego Księstwa Litewskiego Józefa Czartoryskiego. Na początku swojego panowania w mieście w 1780 r. dokonał wielkiej przebudowy zamku, na skutek której całkowicie zmienił się wygląd zewnętrzny budowli, która została przekształcona w pałac i rezydencję książęcą. W 1788 r. w pobliżu zamku został zbudowany mały pałac książęcy. Przy nim powstała wytwórnia fajansu i porcelany, ponieważ pod koniec lat 80-tych ХVІІІ w. na brzegu Korczyka odkryto złoża wysokiej jakości gliny kaolinowej. Na tej podstawie w 1790 r. ruszyła produkcja filiżanek, czajników, serwisów stołowych, świeczników – łącznie ponad 20 tys. sztuk naczyń w pierwszym roku funkcjonowania wytwórni. Były to pierwsze wyroby porcelanowe wyprodukowane na Ukrainie. Na wyrobach umieszczano własną markę wytwórni – napis „Korec”, wykonany ręcznie złotem – była to też pierwsza marka handlowa wykorzystywana na Ukrainie.

Oprócz wytwórni pod koniec ХVІІІ w. w Korcu istniała również manufaktura produkująca płótno i trzy manufaktury wyrobów skórzanych.
W 1831 r. na polskich ziemiach Imperium Rosyjskiego wybuchło powstanie stłumione przez władze carskie. W powstaniu uczestniczyła również polska ludność Korca. Porażka powstania dla koreckich Polaków skutkowała konfiskatą klasztoru franciszkańskiego i przekazaniem go prawosławnej społeczności miasta. Tak więc klasztor, który ponad dwa stulecia był ośrodkiem katolickim, stał się monasterem prawosławnym pw. Trójcy Świętej. Na skutek porażki powstania ucierpiał również jeden z ówczesnych właścicieli Korca – hrabia Herman Potocki. Zabrano mu część miasta, która była w jego posiadaniu, i przekazano ją na rzecz skarbu państwa. Polskim właścicielom zabrano również przedsiębiorstwa przemysłowe.

Na skutek reform społeczno-gospodarczych w Rosji w latach 1860–1870-tych rozpoczął się nowy etap rozkwitu tego miasta: powstawały nowe przedsiębiorstwa, placówki oświatowe i lecznicze. W 1897 r. w mieście funkcjonowały 2 zakłady skórzane і 1 browar, 5 młynów wodnych і 1 parowy, wznowiła swoją działalność fabryka sukiennicza. W 1898 r. hrabia J. Potocki wybudował tu cukrownię, która w 1906 r. zatrudniała 437 robotników.

W 1893 r. została otwarta pierwsza w historii miasta oficjalna placówka edukacyjna – dwuklasowa szkoła cerkiewno-parafialna.
Korzec w latach 80-tych ХІХ w. był jednym z najpiękniejszych miast Wołynia. Istniało tu Biuro Pocztowo-Telegraficzne oraz stacja dyliżansów. Miasteczko zajmowało duże terytorium i składało się ze ścisłego miasteczka (zamieszkałego przeważnie przez ludność żydowską) oraz kilku przedmieść – Żadkówki, Zarudzia, Józefina i in., gdzie mieszkała ludność prawosławna. Ogólna liczba mieszkańców sięgała 12 tys. osób, 10 tys. z nich stanowili Żydzi. Korzystne położenie miasta na szosie Kijowko-Brzeskiej sprzyjało rozwojowi handlu i przemysłu.

Sytuacja w kraju skomplikowała się w czasie pierwszej wojny światowej. Korecczyzna znajdowała się w strefie przyfrontowej. W Korcu i Międzyrzeczach bazowały oddziały armii carskiej.

Wydarzenie w Piotrogrodzie nie przeszły w Korcu bez echa – latem 1917 r. w Korcu powstała gminna Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich.

Od jesieni 1919 r. do wiosny 1920 r. Korzec przechodził z rąk do rąk. Na skutek traktatu ryskiego (1921) Korzec stał się częścią II Rzeczypospolitej, w której był siedzibą gminy w powiecie rówieńskim w województwie wołyńskim.

Zgodnie z postanowieniami paktu Ribbentrop-Mołotow podpisanego 23 sierpnia 1939 r., Ukraina Zachodnia znalazła się w strefie wpływów Związku Radzieckiego. 17 września 1939 r. do Korca wkroczyli wojska radzieckie. W 1940 r. miasto było siedzibą rejonu i liczyło 15 tysięcy mieszkańców.

Nowe władze rozpoczęły swoją działalność od organizacji radzieckiego aparatu urzędniczego, а także od wprowadzenia radykalnych zmian w życiu gospodarczym kraju. Na wsiach powstawały kołchozy, a w mieście drobnych rzemieślników łączono w artele. Cukrownia w Korcu została znacjonalizowana. Na przedmieściu rozpoczęła pracę stacja maszynowo-traktorowa. Zreorganizowano system edukacji, w mieście powstała szkoła średnia oraz niepełna szkoła średnia z ukraińskim językiem wykładowym.

22 czerwca 1941 r. Niemcy zaatakowali Związek Radziecki. Mniej niż tydzień później działania wojenne były prowadzone pod Korcem. W pierwszych tygodniach okupacji niemieckiej w Korcu zastrzelono 300 osób, głównie aktywistów partyjnych i radzieckich. Część terytorium miasta okupanci przeznaczyli na żydowskie getto. W okresie okupacji w Korcu i rejonie Niemcy zamordowali łącznie ponad 8 tysięcy mieszkańców miasta.

Wojska radzieckie wkroczyły do Korca 12 stycznia 1944 roku. Bój o miasto stoczył 416 Pułk Strzelecki (dowódca – major Makejew) 112 Rylsko-Korosteńskiej Dywizji Strzeleckiej 13 Armii. W walkach poległo 59 radzieckich і 195 niemieckich żołnierzy i oficerów.

Od razu po uwolnieniu Korca w mieście i rejonie rozpoczęła działalność Nadzwyczajnej Komisji Państwowej do Ustalenia i Zbadania Zbrodni Faszystowskich Najeźdźców na Rówieńszczyźnie. Wyniki prac Komisji zostały zaprezentowane w komunikacie z dnia 7 maja 1944 roku. Według wniosków Komisji, w czasie okupacji niemieckiej w Korcu zostało zrujnowanych 50% budynków mieszkalnych oraz zniszczono 909 gospodarstw wiejskich w rejonie.

Po zakończeniu drugiej wojny światowej ożywił się rozwój przemysłu, rolnictwa, oświaty i kultury w rejonie koreckim. W 1947 r. rolnictwo w rejonie podległo całkowitej kolektywizacji, powstało 31 kołchozów. W maju 1948 r. odbudowano cukrownię, otwarto klub pionierów, przy którym powstała biblioteka, urządzono sale dla kółek amatorskiej twórczości artystycznej, а także otwarto kino na 250 miejsc.

Po kilku latach powojennych Korzec zmienił się nie do poznania. Powstały tu nowe przedsiębiorstwa: zakład produkujący wyroby plastikowe, zakłady przetwórstwa spożywczego z halami cukierniczymi, halami produkcji konserw i młynami walcowymi, wielobranżowy zakład usługowy, zakład remontowo-budowlany oraz piekarnia, została zrekonstruowana i z roku na rok zwiększała moce produkcyjne cukrownia. W mieście rozwijał się handel, placówki medyczne i kulturalno-oświatowe.

W 1959 r. integralną częścią miasta stały się wsie Zarowie і Zakorczyckie. Na przedmieściach w kierunku wschodnim i zachodnim wyrosły nowe zadbane wsie. Korzec był siedzibą rejonu do grudnia 1962 roku. W wyniku reformy administracyjnej Korzec został zaliczony do kategorii miast o znaczeniu rejonowym. Jednak na mocy dekretu z 1966 r. ponownie utworzono rejon korecki, składający się z 20 rad wiejskich z siedzibą w Korcu.
W Korcu odkryto źródło wód radonowych. W pobliżu powstało uzdrowisko oferujące mieszkańcom obwodu i całej Ukrainy leczenie medyczne oraz profilaktyczne.

W 1960 r. zbudowano nowy gmach Szkoły Średniej nr 1. W grudniu 1962 r. otwarto szkołę zawodowo-techniczną, która od 2002 r. otrzymała status wyższej szkoły zawodowo-technicznej. W październiku 1977 r. otwarto rejonowy dom kultury na 600 miejsc, а nieco później, w 1985 r. zbudowano Szkołę Średnią nr 3 oferującą tysiąc miejsc dla uczniów. Uroczystym wydarzeniem w życiu oświatowym Korca stało się otwarcie w 2000 r. kolejnej placówki edukacyjnej – Liceum Koreckiego. Rejon Korecki uważa się za region o bogatej tradycji kulturalnej i historycznej. W 1998 r. na mocy rozporządzenia rządu Korec wpisano do rejestru centrów architektonicznych i kulturalnych Ukrainy. W dniach 29 września – 1 października 2000 r. uroczyście obchodzono jubileusz 850-lecia miasta.

Obecnie Korzec jest niewielkim miasteczkiem prowincjonalnym, siedzibą rejonu na wschodnim krańcu obwodu rówieńskiego.

Pierwsza wzmianka, nazwa, przywilejeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pierwsza wzmianka pisemna

Po raz pierwszy miasto Korzec jest wzmiankowane pod nazwą Korczesk w Latopisie Kijowskim (będącym częścią Latopisu Ruskiego – kodeks Hipacki) pod rokiem 1150. Wzmiankowane jest w kontekście waśni książęcych i walki o tron kijowski.

2 września 1149 r. wielkim księciem kijowskim został Jerzy Dołgoruki, syn Włodzimierza Monomacha, który w bitwie pod Perejasławiem zwyciężył swojego bratanka syna  Mścisława I Haralda – Izjasława – zasiadającego na tronie kijowskim od 1147 roku. Po bitwie perejasławskiej Izjasław uciekł do Włodzimierza na Wołyniu i zwrócił się o pomoc do wojsk węgierskich, polskich i czeskich, połączonych pod przywództwem swojego brata Włodzimierza i wyruszył do Łucka w celu przygotowania się do ataki na Jerzego. Jerzy zebrał wojska swoje i swoich synów i zapewnił sobie poparcie księcia halickiego Władymirka Wołodarewicza i przybył do swojego brata Wjaczesława do Peresopnicy. Dołgoruki wynegocjował opuszczenie Izjasława przez obce wojska i ruszył na Łuck. Oblężenie miasta trwało od 8 lutego do 21 marca 1150 roku. Przybierając rolę pacyfikatora, Władymirko Halicki, który zagrodził Izjasławowi drogę z Włodzimierza do Łucka, pogodził wujka z bratankiem. Nieco później w Peresopnicy oni zawarli układ o przywróceniu Izjasławowi jego dóbr, zajętych w czasie bitwy perejasławskiej. Dołgoruki jednak naruszył później ten pakt. Izjasław ruszył na Kijów, lecz niespodziewanie pod Peresopnicą natrafił na obóz syna Jerzego – Gleba. Zdobywszy obóz i zagarnąwszy większą część drużyny Gleba, Izjasław wziął w Peresopnicy swojego kuzyna w okrążenie. W kontekście tego właśnie wydarzenia Korzec jest wzmiankowany w Latopisie Kijowskim.

Latopisarz pisze w sposób następujący: ...i wysłał Gleb [posłów], i rzekł Izjasławowi: »Jak Jerzy jest mnie ojcem, tak i ty jesteś moim ojcem, zatem kłaniam się tobie, a ty z moim ojcem sam się porachujesz, a mnie odpuść do ojca i pocałuj mi Świętą Bogarodzicę, że mnie nie pojmiesz, lecz odpuścisz mnie do ojca mojego, to wtedy do ciebie sam przyjadę, i pokłonię się tobie«. Izjasław tedy pocałował jemu świętą Bogarodzicę i rzekł jemu: »Wy jesteście bracia moi, do was nie mam sprawy żadnej, lecz krzywdzi mnie twój ojciec i z nami nie umie współżyć«.

Gleb tedy wyjechał [z grodu] i pokłonił się Izjasławowi, a Izjasław zaprosił go do siebie na obiad, i tu obiadowali, a stąd wziął go ze sobą do Drohobuża, i tu dołączył do niego syna swojego Mścisława, [aby odprowadził] do Korczeska. I tako odprowadziwszy go za Korczesk, rzekł jemu Mścisław: »Jedź tedy, bracie, do ojca swojego, a to jest włość ojca mojego i moja, po Horyń«.

Nazwa

W pierwszych wzmiankach latopisarskich miasto pojawia się pod nazwą Korczesk. Istnieje kilka wariantów tej nazwy i we wszystkich podstawą jest rdzeń „korcz”, mający w języku ukraińskim kilka znaczeń, z których znaczenie podstawowe to „wykarczony z korzeniami pień; krzew o mocno rozwiniętych pokręconych korzeniach”. Do nazwy miasta wydaje się bardziej pasować białoruskie tłumaczenie słowa „korcz”: „nowa ziemia w miejscu oczyszczonym od lasu”. Na takim właśnie miejscu możliwe, że został założony starodawny Korczesk. Dosyć rozpowszechnioną jest wersja hydronimiczna – od nazwy rzeki Korczyk.

Opis

Część środkowa Korca kształtowała się na wysokim podobnym do przylądku występie prawego brzegu rzeki Korczyk, z trzech stron otacza ją dolina rzeki.

W 1386 r. Ostrogski buduje w tym miejscu zamek otoczony fosą z wodą.

W pierwszej połowie XVII w. miasto rozrasta się na całym terenie od zamku książąt Koreckich na północny wschód do rowu obronnego, który na południu przebiegał równolegle do współczesnego zaułka Jarosława Hałana, а na północy – wzdłuż Szkoły Ogólnokształcącej nr 1.
W owym okresie powierzchnia miasta Korca (nie licząc przedmieść) wynosiła około 25 ha. W Korcu regularnie odbywały się jarmarki zbożowe.

Herb, przywileje, zmiany ustroju administracyjnego, dane demograficzneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Herb

18 września 1995 r. Korecka Rada Miejska zatwierdziła współczesny herb oraz flagę miasta (autorstwa J. Terłeckiego). Dawnym herbem miasta jest herb „Korab”. Jest to jeden z najdawniejszych herbów, po raz pierwszy wzmiankowany w 1120 roku. Jako podstawa do stworzenia herbu współczesnego posłużyły źródła historyczne. Do dawnego herbu miasta zostały wprowadzone niewielkie zmiany i uzupełnienia. Zwykła wieża na okręcie została zastąpiona przez rzeczywista wieżę siedemnastowiecznego zamku koreckiego, która od dawna stała się wizytówką miasta. Pod okrętem widnieje rzeka Korczyk. Umieszczone na herbie elementy – Korab z dwoma lwimi głowami – symbolizują osiągnięcie założonego celu, wieża z otwartą bramą – miasto i handel, rzeka – nazwę miasta. Kolory: złoty (korab i wieża) – symbol wspaniałomyślności i hojności, czerwony (pole tarczy) – dzielności i odwagi, błękitny (rzeka) – wierność.

Flaga

Chorągiew (flaga) miasta stanowi prostokąt, na czerwonym tle którego widnieje herb miasta. Chorągiew posiada trójstronne obramowanie z błękitnych i żółtych trójkątów.

Zmiany ustroju administracyjnego

Początkowo Korczesk był częścią księstwa wołyńskiego.

W 1199 r. książę wołyński Roman Mścisławowicz zjednoczył Galicję z Wołyniem, na skutek czego powstało nowe państwo na ziemiach ruskich – Księstwo Halicko-Wołyńskie, do którego należał też Korczesk pozostający miastem przygranicznym i ważnym punktem na szlaku do Kijowa. Pod względem administracyjnym miasto znajdowało się na ziemi drohobusko-peresopnickiej.

W 1341 r. książę Lubart nadał we władanie praprawnukowi Daniela Halickiego księciu Fedorowi Ostrogskiemu dobra ostrogskie wraz z miastami Ostróg, Zasław i Korzec. W 1386 r. książę litewski Jagiełło, syn Olgierda, potwierdził prawo Fedora Ostrogskiego do władania Ostrogiem і tymże przywilejem nadał mu prawo do posiadania Korca wraz z przyległymi wsiami. W ten sposób książęta Ostrogscy zostali pierwszymi właścicielami Korca, który otrzymał status miasta prywatnego.

Na początku ХV w. Korzec przechodzi we władanie przedstawicieli litewskiej dynastii wielkoksiążęcej Giedyminowiczów, którzy uczynili z miasta centrum swoich dóbr i zaczęli nazywać się książętami Koreckimi. Koreccy wraz z innymi książętami tworzyli wierzchołek hierarchii społecznej na ziemiach ukraińskich, zasiadali w „Radzie Panów”, piastowali wysokie stanowiska państwowe.

W 1569 r. w Lublinie zawarto unię Wielkiego Księstwa Litewskiego z Koroną Królestwa Polskiego. Korzec znalazł się w składzie powiatu łuckiego w województwie wołyńskim jako centrum włości. Taki podział administracyjny istniał do 1648 roku.

Po zawarciu ugody perejasławskiej w 1654 r. pomiędzy hetmanatem i Bohdanem Chmielnickim a Carstwem Rosyjskim, Korzec pozostał pod rządami Rzeczypospolitej, ponownie stając się miastem przygranicznym.

W 1793 r. nastąpił drugi rozbiór Polski, zgodnie z którym Ukraina Prawobrzeżna znalazła się w składzie Imperium Rosyjskiego. Korzec stał się częścią namiestnictwa wołyńskiego (do roku 1795 – zasławskiego), а od 1797 r. znalazł się w powiecie nowogród-wołyńskim w guberni wołyńskiej.

Po wydarzeniach z lutego 1917 r. w Piotrogrodzie w mieście nasiliły się ukraińskie nastroje propaństwowe, ludność poparła Radę Centralną, powołaną w dniu 4 marca 1917 r. w Kijowie. Zanim jeszcze nadchodzące ze wschodu wojska bolszewickie pod dowództwem Murawjowa zajęły 26 stycznia 1918 r. Kijów, w Korcu w dniu 12 stycznia proklamowano „władzę radziecką”, która utrzymała się co prawda przez mniej niż półtora miesiąca. 19 lutego 1918 r. wojska niemieckie na mocy traktatu brzeskiego zawartego pomiędzy Radą Centralną a Czwórprzymierzem wkroczyły na ziemie ukraińskie. 21 lutego zajęły Korzec, a następnego dnia połączyły się z oddziałami Rady Centralnej w Nowogrodzie Wołyńskim.

Od kwietnia do grudnia 1918 r. w Korcu władza znajdowała się w rękach przedstawicieli administracji hetmana Pawła Skoropadskiego. 14 grudnia do Kijowa wkroczyły wojska tzw. Dyrektoriatu, і władza hetmana została obalona. Na początku stycznia 1919 r. bolszewicka Armia Czerwona rozpoczęła ofensywę na Ukrainę, zmuszając Dyrektoriat do cofania się na zachód. 1 maja wojska 1 Ukraińskiej Dywizji Radzieckiej pod dowództwem Mykoły Szczorsa wkroczyły do Korca.

15 sierpnia 1920 r. Armia Polska przeszła do kontrataku i rozgromiła siły Armii Czerwonej pod Warszawą. Pod koniec września wojska polskie zajęły Korzec.

Zgodnie z postanowieniami ryskiego traktatu pokojowego z 18 marca 1921 r. pomiędzy RFSRR, Ukraińską SRR oraz Polską, Korzec znalazł się w składzie Polski jako centrum gminy w powiecie rówieńskim w województwie wołyńskim. Tuż za wschodnią granicą miasta przebiegała granica pomiędzy Polską a Związkiem Radzieckim.

Zgodnie z postanowieniami paktu Ribbentrop-Mołotow podpisanego 23 sierpnia 1939 r., Ukraina Zachodnia znalazła się w strefie wpływów Związku Radzieckiego. Jedną z pierwszych miejscowości, do których w dniu 17 września 1939 r. wkroczyły wojska radzieckie, był Korzec, który w 1940 r. stał się siedzibą rejonu.

22 czerwca 1941 r. Niemcy zaatakowały Związek Radziecki. Mniej niż tydzień później działania wojenne były prowadzone pod Korcem. Wojska radzieckie opuściły Korzec w dniu 8 lipca.

Wojska radzieckie ponownie wkroczyły do Korca 12 stycznia 1944 roku.

W 1959 r. częścią integralną miasta zostały wsie Zarowie і Zakorczyckie.

Korzec był siedzibą rejonu do grudnia 1962 roku. Na skutek powiększenia rejonów został zaliczony do miast o znaczeniu rejonowym. Jednak na mocy dekretu z 1966 r. ponownie utworzono rejon korecki składający się z 20 rad wiejskich z siedzibą w Korcu.

Dane demograficzne

Od początku istnienia miasta zamieszkiwali go przedstawiciele różnych narodowości. Najliczniejszą grupę stanowili Rusini i Polacy, w późniejszym okresie w mieście osiedlili się Żydzi, którzy stopniowo stali się najliczniejszą grupą etniczną w regionie.

Pod koniec ХV w. Korzec był jednym z 35 miast, które w owym czasie istniały na terytorium Ukrainy.

Według rejestru podymnego z 1654 r., 19 osad we włości koreckiej, w tym Korzec wraz z trzema miasteczkami (Jaruniem, Kilikijowem, Międzyrzeczem), wpłaciły pięciokrotny podatek podymny od 231 dymów, wówczas gdy w 1629 r. – od 2901 dymów. W ten sposób w Korcu pozostało około 20–30 dymów, tj. 2–3% podwojonej liczby (1124 dymy).

Na początku lat 40-tych ХVІІ w. pod względem liczby ludności (7 tys. osób) miasto ustępowało jedynie Ostrogowi i Łuckowi.

W 1775 r. w mieście znajdowało się jedynie 272 domy, w latach 90-tych ХVІІІ w. mieszkało w nim 4706 osób і nie istniało żadnego przemysłu. W Międzyrzeczu, który w 1776 r. utracił prawa miejskie, w roku 1798 znajdowało się 121 dworów і 1069 mieszkańców.

Według spisu ludności z 1921 r., w Korcu mieszkało 4946 osób, w tym Ukraińców – 521 (10,5% ogólnej liczby mieszkańców), Polaków – 481 (9,7%), Żydów – 3887 (78,6%), Rosjan – 32 (0,6%); Niemców – 14 (0,3%), przedstawicieli innych narodowości – 5 (0,1%). Pod względem wyznaniowym podział mieszkańców prezentował się w sposób następujący: prawosławni – 570 osób (11,6% ogólnej liczby wierzących); rzymscy katolicy – 470 (9,5%); żydzi – 3888 (78,6%), inni – 18 (0,3%).

W ten sposób na początku lat 20-tych ХХ wieku Korzec był małym miasteczkiem z przeważającą ludnością żydowską, co było charakterystyczne dla Ukrainy Zachodniej jeszcze w czasach Imperium Rosyjskiego (przewagę ukraińskiego pierwiastku etnicznego można było zaobserwować głównie na wsi).

Na początku lat 30-tych ХХ w. niewielka liczba mieszkańców Korca jeszcze się pomniejszyła. Stanem na 9 grudnia 1931 r. w Korcu mieszkało 4039 osób, tj. o 907 osób mniej, niż w roku 1921. Najbardziej pomniejszyła się liczba mieszkańców ukraińskich – z 521 osób w 1921 r. do 292 osób w 1931 r., tj. o 44%.

Obecnie liczba mieszkańców Korca stanowi prawie 8 tys. osób.

Chronologia wydarzeń

• 1120 r. – pierwsza wzmianka o starodawnym herbie miasta „Korab”
• 1150 r. – pierwsza wzmianka o grodzie Korczesk w Latopisie Kijowskim
• 1258 r. – przez krótki czas w mieście przebywał ze swoją drużyną Daniel Halicki
• 1341 r. – Lubart przekazał Korzec we władanie praprawnukowi Daniela Halickiego księciu Fedorowi Ostrogskiemu
• 1386 r. – założenie przez księcia Ostrogskiego zamku otoczonego fosą z wodą
• początek ХV w. – Korzec znalazł się w rekach przedstawicieli litewskiej dynastii wielkoksiążęcej Giedyminowiczów, którzy uczynili z miasta centrum swoich dóbr і zaczęli nazywać się książętami Koreckimi
• 1533 r. – założenie przez książąt Koreckich kościoła pw. św. Antoniego
• 1569 r. – Korzec znalazł się w składzie powiatu łuckiego w województwie wołyńskim jako centrum włości
• 1595 r. – założenie cerkwi Ilińskiej (pw. św. Eliasza)
• 1620 r. – założenie monasteru Trójcy Świętej
• 1622 r. – przekazanie monasterowi przez Jana Karola Koreckiego błogosławionej ikony Matki Bożej „Wstawienniczka Za Grzesznych”
• 1651 r. – Korzec znalazł się we władaniu krewnych Koreckich – Leszczyńskich
• druga połowa ХVІ w. – książę Bohusz Korecki założył w Korcu monaster w miejscu monasteru zniszczonego przez Tatarów w 1496 roku
• początek ХVІІІ w. – Korzec znalazł się w rękach przedstawicieli jednej z gałęzi magnackiego rodu Czartoryskich, którzy odtąd nazywali się Czartoryskimi na Korcu
• 1706 r. – budowa murowanego kościoła pw. Wniebowzięcia NMP w miejscu kaplicy zamkowej
• 1776 r. – w Korcu powstała pierwsza na Ukrainie drukarnia wydająca książki w języku hebrajskim
• 1780 r. – wielka przebudowa Zamku Koreckiego dokonana przez stolnika Wielkiego Księstwa Litewskiego Józefa Czartoryskiego
• koniec lat 80-tych ХVІІІ w. – na brzegu Korczyka odkryto złoża wysokiej jakości gliny kaolinowej
• 1790 r. – powstanie pierwszej na Ukrainie wytwórni fajansu i porcelany
• 1793 r. – Korzec znalazł się w składzie namiestnictwa wołyńskiego (do 1795 r. – zasławskiego)
• 1797 r. – jest miasteczkiem w składzie powiatu nowogród-wołyńskiego w guberni wołyńskiej
• 1834 r. – założenie cerkwi pw. św. Mikołaja
• 1835 r. – likwidacja klasztoru pw. św. Antoniego
• 1863 r. – założenie w Korcu prawosławnego monasteru żeńskiego
• 1890 r. – założenie zimowej cerkwi pw. Jana Chrzciciela
• 1893 r. – otwarcie pierwszej w historii Korca oficjalnej placówki edukacyjnej – dwuklasowej szkoły cerkiewno-parafialnej
• 1897 r. – założenie drewnianej cerkwi pw. śww. Kosmy i Damiana w miejscu na pół zniszczonej świątyni
• 1898 r. – założenie w Korcu przez hrabiego J. Potockiego cukrowni
• 1911–1914 – budowa cerkwi pw. św. Paraskewy Piątnicy
• czerwiec 1917 r. – powstanie robotników najemnych i chłopów z okolic miasta, do których przyłączyli się żołnierze
• 12 stycznia 1918 r. – w Korcu została proklamowana „władza radziecka”
• 21 lutego 1918 r. – zajęcie Korca przez armię niemiecką
• Od kwietnia do grudnia 1918 r. – Korzec znajdował się pod władzą przedstawicieli administracji hetmana Pawła Skoropadskiego
• 14 grudnia 1918 r. – do Kijowa wkroczyły wojska Dyrektoriatu, władza hetmana została obalona
• 1 maja 1919 r. – do Korca wkroczyły wojska 1 Ukraińskiej Dywizji Radzieckiej pod dowództwem Mykoły Szczorsa
• koniec września 1919 r. – okupacja Korca przez wojska polskie
• 18 marca 1921 r. – na mocy pokojowego traktatu ryskiego podpisanego pomiędzy RFSRR, Ukraińską SRR oraz Polską Korzec znalazł się w składzie Polski jako centrum gminy w powiecie rówieńskim w województwie wołyńskim.
• 17 września 1939 r. – do Korca wkroczyły wojska radzieckie
• 1940 r. – Korzec został siedzibą rejonu
• 8 lipca 1941 r. – do Korca wkroczyły wojska niemieckie
• 12 stycznia 1944 r. – wyzwolenie Korca od nazistów
• maj 1948 r. – odbudowanie cegielni, otwarcie klubu pionierów, przy którym rozpoczęła swoją działalność biblioteka, urządzenie sali dla pracy kółek amatorskiej działalności artystycznej, powstanie kina na 250 miejsc
• 1959 r. – częścią integralną miasta stały się wsie Zarowie i Zakorczyckie
• 1960 r. – budowa nowego gmachu Szkoły Średniej nr 1
• grudzień 1962 r. – na skutek powiększenia rejonów Korzec został miastem o znaczeniu rejonowym; otwarto szkołę zawodowo-techniczną, która od 2002 roku została wyższą szkołą zawodowo-techniczną
• 1966 r. – ponowne utworzenie rejonu koreckiego składającego się z 20 rad wiejskich
• październik 1977 r. – otwarcie rejonowego domu kultury na 600 miejsc
• 1985 r. – budowa Szkoły Średniej nr 3 oferującą tysiąc miejsc dla uczniów
• 2000 r. – otwarcie w Korcu liceum
• 18 września 1995 r. – zatwierdzenie przez Korecką Radę Miejską współczesnego herbu oraz flagi miasta (autorstwa J. Terłeckiego)
• 1998 r. – na mocy rozporządzenia Rządu Ukrainy Korzec został wpisany do rejestru centrów architektonicznych i kulturalnych Ukrainy.

ArcheologiaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Korzec słynie ze swoich zabytków archeologicznych. Na obrzeżach miasta znajduje się największa w obwodzie grupa cmentarzysk kurhanowych z czasów pierwotnych.

We wsiach Żeleźnica і Charaług kuto charałużne miecze. Te miejscowości zostały zasiedlone już w VІІ–V w. p.n.e. W 1974 r. lwowska archeolog Ł. Kruszelnyćka odkryła w okolicy Charaługa osadę z okresu scytyjskiego. W uroczysku Kut zostały znalezione przedmiotu codziennego użytku z okresu ceramiki wstęgowej. Na tym terytorium niejednokrotnie były odnajdywane monety Imperium Rzymskiego z І–ІІІ w. n.е. Są to ślady relacji handlowych. Wśród zabytków archeologicznych Korca na uwagę zasługuje grodzisko z ХІ–ХІІІ w. położone na północnym wschodzie miasta; nowoodkryte grodziska obok kościoła pw. św. Antoniego oraz Woskresieńskiego monasteru (pw. Zmartwychwstania Pańskiego) położonego na terenie zamku.

Instytucje religijneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Największym zespołem architektonicznym Korca jest żeński monaster pw. Trójcy Świętej. Według pierwotnego zamiaru z 1620 r. miał to być klasztor franciszkański.

W 1831 r. na skutek polskiego powstania przeciwko Rosji budowla ta została odebrana katolikom i przekazana społeczności prawosławnej.

W 1863 r. został tu założony żeński monaster prawosławny Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego, który nieprzerwanie istnieje do dziś.

Zespół składa się z cerkwi pw. Trójcy Świętej, zimnej cerkwi pw. Jana Chrzciciela, cel klasztornych oraz dzwonnicy nadbramnej. Na przestrzeni kilku wieków monaster korecki jest nie tylko ozdobą miasta, lecz także ważnym sanktuarium dla wiernych za sprawą cudownej ikony Matki Bożej „Wstawienniczka Za Grzesznych”, która w 1622 r. została przekazana monasterowi przez Jana Karola Koreckiego jako relikwia chrześcijańska. Ikona trafiła do Korca dzięki księciu Samuelowi Koreckiemu, który toczył wojnę z sułtańską Turcją.

Na lewym brzegu rzeki Korczyk na niewielkim wzgórzu znajduje się kościół parafialny pw. św. Antoniego. Kościół został założony w tym miejscu przez książąt Koreckich jeszcze w 1533 roku. W 1706 r. budowla dostała ozdobiona w stylu barokowym, lecz w 1916 r. w całości przebudowana. W części południowej znajduje się wejście oraz dzwonnica z łukami na dzwony. Stroną ołtarzową kościół był zorientowany ku zachodowi. Bryła została uzupełniona przez nakrytą kopułą kaplicę. Obecnie świątynia jest czynnym kościołem. Na terenie kościoła znajdują się groby polskich żołnierzy.

Pierwszy kościół w Korcu został zbudowany w 1633 roku. Była to świątynia drewniana. Budowa kościoła murowanego pw. Wniebowzięcia NMP w miejscu kaplicy zamkowej została ukończona w 1706 r., prace konserwatorskie zainicjowane przez Józefa Augustyna Czarneckiego, biskupa sufragana kijowskiego, były prowadzone w 1746 roku. Kościół został zbudowany w stylu barokowym. W ХІХ w. znajdowały się w nim obrazy i freski autorstwa Józefa Mańkowskiego – utalentowanego, lecz mało znanego malarza.

Nie wiemy, kiedy kościół otrzymał wezwanie św. Antoniego z Padwy. Główną świętością kościoła była ikona św. Antoniego Padewskiego. Na początku XVII w. (1606 r.) do Korca przybyli franciszkanie, prawdopodobnie z Padwy. Przywieźli ze sobą ikonę św. Antoniego z Synem Bożym autorstwa nieznanego malarza, wykonaną w stylu włoskiej późnobarokowej szkoły ikonopisarstwa. Ikonę umieszczono w klasztorze franciszkańskim w Korcu, gdzie przebywała aż do likwidacji klasztoru w 1835 roku. Wówczas wśród mieszkańców Korca i okolic była ona czczona jako świętość, nazywano ją „Imago Gratioza Saucti Antoni” (znana z łask ikona św. Antoniego). Ikona była czczona nie tylko przez lokalną społeczność katolicką, lecz także przez Ukraińców, Białorusinów i Rosjan. W okresie późniejszym została przeniesiona do kościoła parafialnego w Korcu. Na odpusty do Korca niejednokrotnie przyjeżdżał biskup diecezjalny łucki Adolf Szelążek. Popularyzatorami i opiekunami ikony byli następujący księża w kościele św. Antoniego: ks. Antoni Dargiewicz, ks. Ignacy Dubowski, ks. Felicjan Sobolewski, ks. Wacław Majewski, ks. Teofil Adamczuk, ks. Józef Śliwa, ks. Aleksander Iwanicki oraz ks. Rafał Godziński. Ostatni wszedł do historii jako kustosz ikony. Był on stróżem tej świętości w czasie drugiej wojny światowej. Wyjeżdżając z ostatnim transportem repatriacyjnym, ks. Rafał Godziński zabrał ze sobą do Warmii ikonę św. Antoniego. Pracując w Lidzbarku Warmińskim oraz Butrynach, nadal opiekował się tą ikoną. W 1974 r. bardzo chory kanonik Godziński przeprowadził się do Wełcza, gdzie kilka lat później zmarł i został pochowany na miejscowym cmentarzu. Grupa dawnych mieszkańców Korca poruszyła kwestię odnowienia obrazu. Dzięki ich staraniom oraz wysiłkom miejscowego duchowieństwa ikona została przewieziona do Krakowa, gdzie została dokładnie odrestaurowana. 13 czerwca 1982 roku ikona została uroczyście intronizowana w bocznym ołtarzu kościoła w Wełczu. Do dziś ikona św. Antoniego znajduje się w kościele w Wełczu.

Mniej więcej w latach 1915–1916 kościół był przebudowywany – poszerzono główną nawę. Tak wygląda do dnia dzisiejszego. A więc obecnie jest to kościół, którego część ołtarzowa jest zorientowana ku zachodowi. Od strony południowej jego podstawę stanowi ośmiościenna kaplica, pokryta kopułami z czterema lukarnami. Kopułę wieńczy ośmioboczna latarnia. Niektórzy badacze uważają, że kaplica jest dawną częścią ołtarzową pierwotnej świątyni, do której w okresie późniejszym od strony zachodniej i wschodniej została dobudowana jej obecna bryła z wejściem od strony wschodniej. W południowej części ogrodzenia zewnętrznego kościoła umieszczono wejście na jego teren oraz znajduje się dzwonnica z trzema szczelinopodobnymi łukami na dzwony. Przy kościele znajdują się groby polskich żołnierzy, którzy zginęli w czasie wojny z bolszewikami w 1920 roku.

Kościół w Korcu został zamknięty jako jeden z ostatnich na Wołyniu – w 1961 r. Zniszczono organy, a wkrótce budynek świątyni wykorzystywano jako magazyn środków chemicznych. W bocznej kaplicy urządzono toalety dla pracowników. Mimo to życie religijne społeczności katolickiej Korca nie zgasło. Nielegalne nabożeństwa były celebrowane w prywatnych domach mieszkańców miasta.

Parafia katolicka została na nowo odrodzona w 1990 roku.

W 1994 r. w kościele podłączono prąd oraz ogrzewanie elektryczne, zrobiono drewniany ołtarz oraz ławki dla wierzących. Odbudowano prawie w całości zniszczoną plebanię. Kościół oraz plebania zostały na nowo konsekrowane 19 grudnia 1994 r. przez arcybiskupa metropolitę lwowskiego Mariana Jaworskiego w asyście biskupa pomocniczego Marcjana Trofimiaka. W latach 1992–1993 w parafii pracowały zakonnice ze Zgromadzenia Sióstr Serafitek.

Na północ od zamku tuż obok głównej ulicy stoi cerkiew pw. św. Mikołaja zbudowana w 1834 r. w stylu klasycystycznym zgodnie z testamentem J. Czartoryskiego. Cerkiew została zbudowana na charakterystycznym dla wołyńskiej architektury sakralnego planie trójdzielnym z nieco poszerzoną i podniesioną częścią środkową. W 1844 r. w świątyni ustanowiono ikonostas, a w roku 1860 – tron biskupi і ołtarz.

Naprzeciwko małego pałacu widać monaster pw. Zmartwychwstania Pańskiego. W 1064 r. igumen Ławry Peczerskiej Warłaam założył w tym miejscu żeński monaster Zwiastowania Najświętszej Bogurodzicy, który został zniszczony przez Tatarów w 1242 roku. Cele powstały w latach 1764–1767 w stylu późnego baroku, należały do dawnego monasteru Zmartwychwstania Pańskiego oo. Bazylianów. Budowla jest restaurowana z udziałem monasteru Trójcy Świętej.

Nieco dalej w stronę Kijowa stoi drewniana cerkiew pw. św. Jerzego. Cerkiew znajduje się na terytorium centralnego cmentarza miejskiego. Nieznana jest data powstania świątyni. Wiemy jedynie, że została ona odnowiona w 1877 roku.

Na zachodnim przedmieściu Korca znajduje się wieś Nowy Korzec (siedziba Rady Wiejskiej). Wieś ta jest wzmiankowana w latopisach z okresu przedmongolskiego і słynie z niezwykłego krajobrazu oraz oryginalnej architektury. W centrum wsi stoi drewniana cerkiew pw. śww. Kosmy i Damiana. Została zbudowana w 1897 r. w miejscu zniszczonej świątyni i jest uważana za najpiękniejszą z koreckich cerkwi, jako że znajduje się w miejscu rozłamu tarczy wołyńskiej, który wydostał się na powierzchnię brzegu rzeki Korczyk i wznosi się na wysokość do 20 metrów.
Nieco dalej na wschód znajduje się cerkiew pw. św. Paraskewy Piątnicy, która została zbudowana w latach 1911–1914 i stanowi zabytek architektoniczny. Swoimi kształtami architektonicznymi przypomina budowle monasteru Trójcy Świętej.

Na terytorium cmentarza we wsi Nowy Korzec znajduje się cerkiew św. Eliasza datowana na rok 1595. Jest to drewniana świątynia reprezentująca archaiczny typ świątyni dwudzielnej z niewielką przybudówką od strony zachodniej, która pochodzi z okresu późniejszego. Wielki zrąb zachował dawną konstrukcję pokrycia w kształcie czterościennego namiotu o spadzistych bokach bez górnego oświetlenia. Dach cerkwi pokryty jest blachą.

Zarejestrowane organizacje religijne w Korcu:

• Społeczność religijna Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego w Korcu zarejestrowana decyzją Obwodowego Komitetu Wykonawczego nr 173 z dnia 25 września 1991 roku.
• Społeczność religijna Parafii pw. św. Sergiusza eparchii rówieńskiej Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego w Korcu zarejestrowana na mocy rozporządzenia przewodniczącego Obwodowej Administracji Państwowej nr 387 z dnia 26 kwietnia 2005 roku.
• Społeczność religijna Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Kijowskiego w Korcu zarejestrowana na mocy rozporządzenia przewodniczącego Obwodowej Administracji Państwowej nr 561 z dnia 20 października 2000 roku.
• Społeczność religijna Parafii rzymskokatolickiej kościoła pw. św. Antoniego w Korcu zarejestrowana decyzją Obwodowego Komitetu Wykonawczego nr 200 z dnia 29 października 1991 roku.
• Społeczność religijna Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w Korcu zarejestrowana na mocy rozporządzenia przewodniczącego Obwodowej Administracji Państwowej nr 79 z dnia 12 lutego 2001 roku.

Instytucje świeckieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pod koniec lat 80-tych ХІХ w. w Korcu znajdowało się Biuro Pocztowo-Telegraficzne oraz stacja dyliżansów.

W 1893 r. w Korcu otwarto pierwszą w historii miasta oficjalną placówkę edukacyjną – dwuklasową szkołę cerkiewno-parafialną.

W 1897 r. w mieście działały 2 zakłady skórzane і 1 browar, 5 młynów wodnych і 1 parowy, fabryka sukiennicza, a od roku 1898 także cukrownia.

Na początku ХХ w. w mieście działały 4 szkoły prywatne oraz 4-klasowa państwowa miejska szkoła zawodowa. W mieście znajdowały się także dwa hotele – „Europejski” oraz „Warszawski”, restauracja, kawiarnia. Działały dwa towarzystwa filantropijne oraz jedno towarzystwo sportowe, dwa zakłady kredytowe. Dwa razy w miesiącu odbywały się jarmarki.

Jeśli chodzi o zakłady lecznicze, w mieście istniała „izba chorych” (oferująca 6 łóżek) oraz poradnia (na 2 łóżka). Na terytorium gminy Korzec działał Szpital Sejmikowy.

Ponieważ Korzec znajdował się na trasie Żytomierz – Równe, działała tu stacja drogowa, Biuro Pocztowo-Telegraficzne, ziemska stacja pocztowa (obsługiwana przez 10 koni), działał posterunek policji.

Jarmarki w Korcu odbywały się pierwszego dnia każdego miesiąca, а także 9 lutego, 10 marca, 10 maja, 24 czerwca oraz 7 grudnia.

Budowa miastaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Do końca ХVІ w. w mieście stały budowle, które prawdopodobnie zostały zniszczone w 1578 r. przez Tatarów krymskich podczas najazdów na Wołyń. Życie na odbudowanych terenach według materiałów archeologicznych toczyło się do połowy wieku XVII, kiedy to zostało ponownie zburzone w 1649 r. w czasie rewolucji kozackiej, o czym świadczą pozostałości budowli odnalezionej i zbadanej w trakcie prac wykopaliskowych na ulicy Bohdana Chmelnyćkoho 3.

Na podstawie wyników prac archeologicznych wczesny etap zabudowy miejskiej w pobliżu zamku książąt Koreckich jest datowany na XVІ wiek. Następny etap życia miejskiego obejmuje koniec XVI wieku.

Na początku XVІІ w. w mieście istniało 1244 dymów oraz mieszkało 7 tysięcy osób.

Korzystne położenie geograficzne na skrzyżowaniu szlaków handlowych sprzyjało zintensyfikowanemu rozwojowi gospodarczemu miasta i okolic, a więc też rozbudowie miasta, szczególnie w okresie średniowiecza. Pod względem historyczno-architektonicznym, na największą uwagę zasługują budowle o charakterze świeckim i sakralnym, m.in. położony na ul. Bohdana Chmelnyćkoho zamek Koreckich (1550–1780), znajdujący się na ul. Kostelnej kościół pw. św. Antoniego (1533–1916), monaster pw. Trójcy Świętej (XVII–XIX w.) wraz z Soborem pw. Trójcy Świętej (1620–1880), gmach z celami (1620–1880), zimowa cerkiew pw. św. Jana Chrzciciela (1890 r.) oraz dzwonnica (1905 r.) na ul. Kyjiwśkiej 56, cerkiew św. Mikołaja (1834) na ul. Bohdana Chmelnyćkoho oraz cele klasztoru franciszkańskiego (1754–1767) przy ul. Monastyrśkiej.

W latach 80-tych ХІХ w. Korzec był jednym z najpiękniejszych miast na Wołyniu. Miasteczko zajmowało duże terytorium i składało się ze śródmieścia (zamieszkałego głównie przez ludność żydowską) і kilku przedmieść – Żadkówki, Zarudzia, Józefina i in. zamieszkałych przez ludność prawosławną. Na początku ХХ w. powierzchnia Korca stanowiła 350 dziesięcin, było w nim 13 ulic i zaułków, 2007 domów, z których 88 to były domy kamienne.

EtnografiaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Do najdawniejszych zalicza się rzemiosła związane z obróbką drewna i budową drewnianych gmachów. Na Korecczyźnie od wieków produkowano z drewna naczynia kuchenne i przedmioty codziennego użytku, środki transportu, narzędzia pracy i in. Rzemiosła drewniane rozwijały się szczególnie na Polesiu i w strefie lasostepów, oferujących duży wybór różnorodnych gatunków drewna.

Wypalanie i żłobienie w drzewie były najprostszymi i prawdopodobnie najdawniejszymi sposobami obróbki, które pod koniec XІX – na początku XX w. zachowały się już jako przeżytki. W ten sposób produkowano kadzie (duże naczynia do przechowywania ziarna), żłukty do ługowania bielizny, stępy, łódki, łyżki. Do produkcji łyżek, chochli i stęp używano drewno brzozy, lipy, gruszy. Ze ściętego kawałka drewna robiono półwyroby, które później poddawano obróbce za pomocą noży i szlifowano. Rozróżniano łyżki zwykłe, niefarbowane (chłopskie lub cygańskie) oraz farbowane specjalną techniką na kolor ciemny czerwony i złoty, istniały również ruskie łyżki rzeźbione.

Do późniejszych rodzajów rzemiosła drewnianego, które wymagało doskonałych technik i narzędzi, zalicza się bednarstwo. Asortyment wyrobów bednarskich był bardzo szeroki. Czołowe miejsce zajmowały różnorodne pod względem przeznaczenia, pojemności i kształtów beczki z dwoma dnami: kadzie o pojemności 50–60 wiader do transportu wody konno; kadzie o pojemności 20–30 wiader – do piwa, wina i kwasu, solenia grzybów, ryby, warzyw i owoców; łagwie i baryłki o pojemności 5–10 litrów i inne. Do drugiej grupy należały wyroby o pojedynczym dnie: drewniane wiadra i cebry do wody, beczki do kiszenia warzyw, beczki do chleba, kadzie, konewki, miarki, dojnice i inne. Niektóre z nich miały kształt cylindryczny zwężony ku górze, inne były zwężone ku dołowi.

W ХІХ–ХХ w. na Korecczyźnie znacząco rozwinęło się stelmarstwo – produkcja sani i różnorodnych wozów, a także części do nich. Początkowo materiał do gięcia obręczy na koła, pałąków, płóz był rozparzany w specjalnych parniach przypominających ziemianki. W podłodze ziemianki wykopywano piec, nad nim umieszczano kadź z podwójnym dnem i otworem do odparowywania. Od pieca odchodził komin. Wodę podawano z zewnątrz przez drewniane koryto do kadzi. Niewielkie części rozparzano w zwykłym piecu.

Wśród rodzajów rzemiosła drewnianego w ziemi koreckiej znaczące miejsce zajmowało wyplatanie z kory drzew (brzozy lub lipy), а także łozy. Ręczne siewniki były wyginane z dranicy (szerokich cienkich elastycznych deseczek), którą odłamywano od grubych kłód, rzetelnie ostrugiwano, po czym rozparzano w piecu. Z węższych i cieńszych pasków dranki, kory drzewnej, łyka wyplatano kobiałki do zbierania jagód i grzybów w lesie oraz do przenoszenia stosunkowo lekkich ładunków w rękach lub przez ramię.

Wiele wyrobów, szczególnie koszy o kształcie półsferycznym wykorzystywanych do zbierania ziemniaków i innych warzyw, wyplatano z łozy. Liczne wyroby codziennego użytku były wyplatane ze słomy. Wyplatano również obuwie z łyka – tak zwane postoły. Podobnie jak inne wyroby z drewna, rzeczy plecione często cechowały się wyjątkowym kunsztem artystycznym.

W obecnych czasach w związku ze wszechobecnością na wsiach wyrobów przemysłowych (metalowych, szklanych, plastikowych) asortyment wyrobów z drewna, podobnie jak liczba artystów rzeźbiarzy, znacząco się zmniejszyły. Jeśli chodzi o wyplatanie, zachowało się ono głównie w postaci rzemiosła artystycznego.

Najbardziej rozpowszechnione spośród nich to wyplatanie z łozy, słomy, pałki, korzeni sosny.

Na przestrzeni wieków garncarstwo zajmowało jedno z czołowych miejsc spośród miejskich i wiejskich rzemiosł, stanowiło kontynuację pewnych umiejętności technicznych i tradycji artystycznych czasów neolitycznych.

Pod koniec XIX w. na Korecczyźnie na fali rozwoju rzemiosł ludowych powszechnie używane było ciężkie nożne koło garncarskie. Składało się ono z dwóch drewnianych kół: większego dolnego – „spodniaka” і mniejszego górnego – „wierzchniaka”. Oba koła były połączone za pomocą spony (wrzeciona), początkowo drewnianej, później zaś metalowej. Dolne koło było wprawiane w ruch obrotowy ruchami nóg, na górnym garncarz za pomocą rąk formował naczynie.

Twórczość garncarska sięga korzeniami dawnych wieków. Całe pokolenia garncarzy ziemi koreckiej produkowały naczynia, stopniową doskonaląc technikę, tworząc nowe kształty.

Produkcja żelaza i jego obróbka za pomocą metody kucia na gorąco były znane na Korecczyźnie jeszcze w czasach słowiańskich. Do tej pory zachowały się nazwy wsi Charaług, Żeleźnica, które świadczą o przeróbce w tych miejscowościach rud darniowych. Badacze uważają, że to w tej właśnie miejscowości we współczesnym rejonie koreckim kuto słynne miecze charałużne.

Bezpośrednio z produkcją żelaza jest związane kowalstwo. Istnieli wówczas kowale osiadli bądź wędrowni. Tym ostatnim chłopi płacili za usługi przeważnie w naturze, przynosząc m.in. swój węgiel. W Х–XII w. kunszt kowalski osiągnął tak wysoki poziom, że niektóre sposoby obróbki żelaza i technologie produkowania narzędzi pracy oraz przedmiotów użytku codziennego przetrwały bez większych zmian do naszych dni.

W każdej wsi ziemi koreckiej istniała kuźnia, która mieściła się w zrębowym domu. W domu znajdowały się palenisko, miech kowalski, koryto oraz kadzie z wodą do hartowania, stojak podkuwniczy. Często przed kuźnią robiono daszek oraz słup, do którego przywiązywano koni podczas podkuwania.

Wyprawa skór i produkowanie z nich przedmiotów użytku codziennego należały do najstarszych zajęć korczan. Jeszcze w okresie staroruskim technika i technologia obróbki skór osiągnęła dosyć wysoki poziom, sprzyjały temu rozwinięta hodowla zwierząt, duża liczba zwierząt w lasach, a także warunki klimatyczne, które rodziły zapotrzebowanie w ciepłych ubraniach sezonowych.

Wyprawą skór, z których szyto ubrania, zajmowali się kuśnierze. Obróbka owczej skóry w XIX–ХХ w. składała się z kilku operacji. Ściągnięte skóry najpierw suszono, następnie moczono w wodzie w specjalnych wykopanych w ziemi dołach. Następnie za pomocą kawałka kosy usuwano z wewnętrznej strony skóry resztki tkanek podskórnych (tzw. mizdrowanie) i ponownie moczono przez 9–12 dni w kwasie, który był produkowany z mąki, otrębów i soli. Po namoczeniu skóry suszono i smarowano od dołu gliną oraz zraszano odrobiną kwasu, а następnie rozmiękczano je za pomocą drewnianego narzędzia. Na końcu skóry nacierano kredą i ponownie mizdrowano za pomocą mizdrownicy. W tym celu rozciągano je na specjalnej rozporze, która nazywała się piądła.

Skóry wołowe i skóry koni wyprawiano inaczej. Początkowo skóry ługowano (tj. działano na nie substancjami o charakterze zasadowym), używając w tym celu mieszanki popiołu i wapna, następnie usuwano sierść, resztki tkanek podskórnych, mizdrowano za pomocą kawałka kosy i garbowano, tj. namaczano w kwasie chlebowym, przesypując korą dębową, rzadziej korą z łozy. Skóry były garbowane przez okres od jednego do pięciu miesięcy, po czym je suszono, barwiono siarczanem żelaza i smarowano smołą. Z takiej skóry można było uszyć kozaki.

Surowe skóry również były moczone w wodzie i kwasie, usuwano z nich sierść, moczono w roztworze soli, a następnie rozmiękczano na specjalnej kłodzie. Potem smarowano je tłuszczem, rozmiękczano i pokrojone na osobne paski ugniatano w stępie przy pomocy kieratu. Siodlarze produkowali z surowych skór części uprzęży konnej – siodła, szleje, uzdy i in. W Korcu do dziś zachowała się stara nazwa ulicy Garbarskiej, gdzie na brzegach rzeki Korczyk wykonywano te wszystkie czynności aż do roku 1941.

Od drugiej połowy XIX w. rzemiosła ludowe zaczęły podupadać, przegrywając z przedsiębiorstwami przemysłowymi, chociaż poszczególne ich elementy zachowały się do dziś.

W pierwszych latach po rewolucji październikowej podejmowano próby odrodzenia rzemiosła chałupniczego. W 1922 r. na Ukrainie tworzono spółdzielnie chałupniczo-przemysłowe. Obecnie sekcja etnograficzna i historii sztuki ukraińskiego Towarzystwa Ochrony Zabytków Historii i Kultury, muzea, szczególnie Muzeum Architektury Ludowej i Życia Codziennego, Akademia Nauk oraz szereg innych instytucji próbują na wszelkie sposoby sprzyjać twórcom ludowym w organizacji wystaw ich prac, udzielają praktycznej pomocy w zakresie odrodzenia rzemiosł, badają je i popularyzują. Duże nadzieje są pokładane w Związku Twórców Ludowych Ukrainy i Towarzystwu Małych Akademii Sztuk Ludowych, które powstają w ukraińskich szkołach.

RuralistykaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Terytorium ziemi koreckiej zamieszkuje 28,3 tys. mieszkańców wsi.

Gleby w mieście i rejonie są ciemne szare oraz szare leśne – jest to cecha charakterystyczna rówieńskiego rejonu gruntowego. Kompleks rolniczo-przemysłowy obejmuje 50 przedsiębiorstw, w tym m.in. 9 towarzystw rolniczych, 8 produkcyjnych spółdzielni rolniczych, 7 prywatnych i 2 państwowe przedsiębiorstwa rolnicze, 24 gospodarstw farmerskich.

Główne kierunki rozwoju to produkcja hodowli zwierząt, uprawy zbożowe, hodowla buraków cukrowych, uprawa kukurydzy i paszy.

Zabytki budownictwa i architekturyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Korzystne położenie geograficzne na skrzyżowaniu szlaków handlowych sprzyjało intensywnemu rozwojowi gospodarczemu miasta i okolic, co z kolei napędzało rozbudowę miasta, szczególnie w okresie średniowiecza. Na największą uwagę pod względem historyczno-architektonicznym zasługują następujące budowle o charakterze świeckim i sakralnym.

Prawdziwą perłą architektoniczną i historyczną Korca są niewątpliwie malownicze ruiny starego zamku. Te tajemnicze ruiny – niemi świadkowie dawnej sławy magnackiej książąt Koreckich – przyciągają podróżników niczym magnes.

Zamek został założony w 1386 roku przez księcia Fedora Ostrogskiego. Został otoczony głęboką fosą wypełnianą wodami Korczyka. Fosa oddzielała budowlę od miasta z trzech stron, od zachodu zamek chroniła przed najazdami wrogów rzeka. Będąc całkowicie odizolowanym, zamek był połączony z lądem za pomocą zwodzonego mostu. W pierwszej połowie ХVI w. książę Bohusz Korecki wzmocnił zamek murami składającymi się z olbrzymich głazów, których zniszczone fragmenty są dobrze widoczne od południowo-zachodniego podnóża zamku. Wówczas też zbudowano kamienny czterołukowy most, który prowadził do fortecy.

W wiekach ХVIІ–ХVIІІ zamek był znacząco przebudowywany i przybrał wreszcie wygląd renesansowy. Ostatnia największa przebudowa została dokonana przez księcia Józefa Czartoryskiego w 1780 r.; na jej skutek zamek został urządzony na wzór pałacu książęcego z barokowymi ozdobami.

W 1832 r. w zamku wybuchnął pożar, który całkowicie go zniszczył od środka – pozostały jedynie ściany zewnętrzne zamku. Ruiny zamku zostały uwiecznione przez Tarasa Szewczenkę na jego rysunku z 1846 roku.

W latach 20-tych ХХ w. pan Bniński – ówczesny właściciel zamku – zabrał się za jego uporządkowanie, mając na celu przede wszystkim konserwację ruin zamku. Ale ponieważ on wszystko robił na własny koszt, prace szły bardzo powoli i z czasem zostały całkiem zawieszone.
Na dzień dzisiejszy najlepiej została zachowana trzykondygnacyjna wieża nadbramna. Była ona budową dominującą w tym zespole zamkowym. Jej surowy pionowy kształt na planie kwadratu jest pozbawiony cech architektury obronnej. W górnej części wieży znajdują się okrągłe okna, w których mieściły się kuranty. Od południa i północy do wieży przylegają pozostałości ścian zewnętrznych zamku.

Między ruinami znajdują się podziemia z dobrze zachowanymi cylindrycznymi sklepieniami, które zostały wymurowane z kamienia łupanego. Na wewnętrznym dziedzińcu zamku widoczne są fundamenty, które ciągną się z północy na południe. Tu znajdował się budynek mieszkalny. Obok niego stała cerkiew zamkowa, zbudowana jeszcze za czasów książąt Koreckich. Po cerkwi nie zostało nawet śladu.

Zamek książąt Koreckich został włączony do szlaku turystycznego „Wołyń turystyczny” jako jeden z kluczowych elementów turystyki zamkowej, lecz wymaga on restauracji i nakładów inwestycyjnych.

Most kamienny. Prowadzi przez fosę do zamku. Został zbudowany w ХVI wieku.

Most o czterech łukach zachował się w całości. Należy do najstarszych budowli tego typu na terytorium Ukrainy. Podobne mosty istnieją jedynie w Kamieńcu-Podolskim w obwodzie chmielnickim oraz w Cumaniu (rejon kowerecki, obwód wołyński).

Obecnie zamek wymaga renowacji.

Obok cerkwi św. Mikołaja znajduje się dobrze zachowany mały pałac Józefa Czartoryskiego, zbudowany przez niego w 1788 r. w celu nadania tej budowli charakteru świeckiego w przeciwieństwie do odizolowanego pod względem przestrzennym starego zamku. Szeroki spadzisty parter łączy tę piętrową budowlę z główną ulicą Korca. Naprzeciwko monasteru znajduje się budynek, który powstał pod koniec ХVІІІ w. – jest to dawny pałac Gorczyńskich. W tym budynku mieści się ekspozycja Koreckiego Rejonowego Muzeum Historycznego.

Miejsca pamięciBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Miejsca pamięci mniejszości narodowych:

• Cmentarz żydowski (ogrodzony i uporządkowany).
• Bracka mogiła polskich żołnierzy (znajduje się na cmentarzu katolickim)
• Bracka mogiła polskich żołnierzy (znajduje się obok kościoła)
• Cmentarz katolicki (ogrodzony i uporządkowany)

Znaki pamiątkowe:

• Znak pamiątkowy ofiar Wielkiego Głodu
• Pomnik Tarasa Szewczenki w Korcu (plac)
• Grób Anny Andro-Oleninej
• Tablica memorialna upamiętniająca Bohdana Chmielnickiego (gmach wielobranżowego zakładu usługowego)
• Grób Wawrzyńca Zyzaniego (obok monasteru pw. Zmartwychwstania Pańskiego)

Zasoby przyrodnicze i obiekty zieleniBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Obszary chronione przez Fundusz Ochrony Przyrody

Pod względem tektonicznym powierzchnia, na której jest położony Korzec, jest równiną międzyrzecza ze spadzistymi dolinami. Gdzieniegdzie na powierzchnię wychodzą skały tarczy ukraińskiej, przeważnie pokłady granitu, na bazie których powstał rezerwat geologiczny o znaczeniu lokalnym „Granity Koreckie”.

Dziedzictwo kultury niematerialnejBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Żydzi w mieście

Na ziemiach współczesnej Ukrainy Żydzi osiedlili się w okresie średniowiecza. Razem z Ukraińcami i innymi narodami na przestrzeni wieków tworzyli historię państwa ukraińskiego, stały się nieodłączną częścią narodu Ukrainy, bohaterami literatury ukraińskiej oraz twórczości ludowej. Żydzi w Korcu, historycznie rzecz biorąc, również stanowili większość, ponieważ Ukraina Prawobrzeżna była tradycyjnie strefą osiedlenia się ludności żydowskiej. Na przestrzeni wieków kształtował się swoisty sposób życia społeczności żydowskich w ukraińskich miasteczkach. Poza rzadkimi wyjątkami było to życie biedaków, zaciśnięte pomiędzy codzienną walką o kawałek chleba a synagogą.

Zamożni Żydzi, właściciele prosperujących sklepów, dzierżawcy przedsiębiorstw przemysłowych mieszkali na głównej ulicy miasta w solidnych domach. Ubodzy Żydzi gnieździli się w drewnianych domach z glinianą posadzką. Prawowierni starsi Żydzi – kapłani kultu religijnego – zakładali czarne długie szlafroki, na głowach mieli jarmułki, spod których zwisały kręcone pejsy. Podobnie wyglądali nastolatkowie, którzy chodzili do chederu – szkoły religijnej, gdzie uczyli się czytać Torę i Talmud. Każda rodzina żydowska starała się dać chłopcom wykształcenie religijne.

W biednych rodzinach żydowskich pielęgnowano narodowe obyczaje i tradycje religijne. W ich domach po prawej stronie drzwi wejściowych na futrynie mocowano niewielkie metalowe lub skórzane pudełko zawierające zwitki pergaminu z zapisanymi cytatami z Tory. Przekraczając próg domu, każdy Żyd miał dotknąć ręką, a następnie pocałować to pudełko zwane mezuzą. Uważano, że w ten sposób chronił siebie przed nieszczęściem w tym domu. Żydzi pielęgnowali też zwyczaj zakazujący w sobotę, a także w dni określonych świąt, wykonywać jakiekolwiek prace, nawet rozpalać ogień w piecu do przyrządzenia posiłków. W tym celu zapraszali Ukraińców.

Podstawowymi kierunkami działalności ludności żydowskiej w ziemi koreckiej była dziedzina wymiany i pośrednictwa. Zajmowali się lichwiarstwem, rzemiosłami i handlem.

W Korcu została założona pierwsza na Ukrainie drukarnia wydająca książki w języku hebrajskim. Powstała ona w roku 1776 i działała do roku 1781. Przez ten okres wydrukowano tu około 20 książek.

Wśród Żydów można było spotkać lekarzy, prawników, nauczycieli. Stosunkowo mniej Żydów zajmowało się rolnictwem. Ludność żydowska posiadała własne organy samorządowe – kahały. W latach 20–30-tych XX w. nosiły nazwę gmin żydowskich. Społeczności żydowskie prowadziły towarzystwa sportowe, placówki edukacyjne, szpitale i schroniska. Żydzi byli zróżnicowani pod względem majątkowym. Bogaci Żydzi posiadali domy, sklepy, przedsiębiorstwa i zakłady fotograficzne.

Społeczności żydowskie zbudowały na terytorium ziemi koreckiej sześć synagog. Synagoga (bejt knesset) odgrywała ważną rolę w życiu społeczności żydowskiej. Był to nie tylko dom modlitewny, lecz także miejsce, gdzie zbierała się ludność żydowska. Synagogi były wówczas w regionie również ośrodkami oświaty. Żydowskie bożnice nie wyróżniały się pod względem rozmiarów, ani bogactwa wnętrza. Wszystko w nich miało służyć głównemu celowi – spotkaniu z Bogiem. Wszystkie synagogi budowano w taki sposób, żeby były zwrócone w stronę Jerozolimy, tam, gdzie niegdyś wznosiła się Świątynia Jerozolimska – największa świętość wszystkich Żydów. W każdą sobotę w czasie porannego nabożeństwa uroczyście otwierano Arkę oraz wysoko podnoszono zwój Tory, obnoszono go dookoła wszystkich zebranych na modlitwę, а następnie z podwyższenia czytano kolejny fragment Tory.

Większość Żydów w mieście i powiecie przebywała pod wpływem chasydyzmu – ruchu religijno-mistycznego charakteryzujący się pobożnością. Założycielem tego ruchu o proweniencji ludowej był znachor Israel Baal Szem Tow (przydomek skrócony BeSzT). Beszt, który zdobył ogromne uznanie wśród prostej ludności żydowskiej, po śmierci został uznany za świętego, miał też wkrótce gorących zwolenników, m.in. Pinchasa z Korca i in.

Na początku lat 40-tych ubiegłego wieku w Korcu i rejonie koreckim mieszkało nieco ponad 8 tysięcy Żydów. Większa część Żydów z rejonu koreckiego została zgładzona podczas Holokaustu, a ci, którzy ocaleli, wyemigrowali po drugiej wojnie światowej. Zrujnowane zostały wszystkie sześć synagog, które funkcjonowały wówczas w mieście.

Na terenie rejonu koreckiego pochowano czterech cadyków – prawych Żydów, przywódców duchowych miejscowego żydostwa, których groby do dziś są odwiedzane przez dawnych mieszkańców Korca, głównie osoby w starszym wieku. Przyjeżdżając co roku na swoją małą ojczyznę, ci ludzie oddają hołd poległym i zmarłym bliskim. Odprawiają na ich grobach nabożeństwa, aby uczcić pamięć przodków i dotknąć źródeł swojego narodu.

Co roku uzupełniają oni zbiory muzeum kolejnymi przedmiotami żydowskiej kultury materialnej, aby pomóc Ukraińcom i przedstawicielom innych narodowości zamieszkujących rejon korecki lepiej zrozumieć kulturę, obyczaje i rozwiać tworzone przez setki lat mity. Co roku współpraca między narodami ukraińskim i żydowskim krzepnie, jak było to w czasach, gdy wszystkie grupy etniczne na terenie rejonu mieszkały ze sobą w pokoju, wzajemnie uznając i szanując swoje tradycje i obyczaje.

Wybitni Żydzi Korca. W mieście mieszkali słynni wśród Żydów cadykowie: Aszer Cwil ben Araw Dawid; Icchak Ajzyk ha-Kohen; Mordechaet Ben Araw Pinchas.

Wspomnienia Jakuba Bułacha o losie koreckich Żydów w latach wojny:

Nazajutrz po zajęciu Korca Niemcy wzięli się za zaprowadzenie w mieście „porządku”. Zaczęli niszczyć sklepy i prywatne budynki ludności żydowskiej. Przy tym pogromom towarzyszyły śmiertelne pobicia. Gromić Żydów pomagała hitlerowcom tzw. Ukraińska Policja Pomocnicza, do której, według świadectw, Niemcy rekrutowali miejscową ludność ukraińską. Chętnych do służby w policji, niestety, okazało się więcej niż było potrzeba.

Policja zadebiutowała przy okazji zwykłego pożaru na przedmieściu. Za karę schwytano pięć przypadkowych osób, w tym dwie dziewczyny żydowskie, jednego Ukraińca i dwóch Polaków (Baranbojm, Holcman, Ostrowski, Fałko, nazwisko piątego nie jest znane). W biały dzień na cmentarzu około cukrowni zostali rozstrzelani.

Znęcania trwały cały czas i w ciągu pięciu tygodni rozpoczęło się masowe „polowanie” na mężczyzn żydowskich. Spędzono ich do szopy usytuowanej około apteki miejskiej pod pretekstem wysłania ich na roboty. Zebrawszy około trzystu mężczyzn (w tym chłopców lat 10–12), [Niemcy] pod wieczór zaczęli wywozić ich za miasto w kierunku Nowogrodu Wołyńskiego. Kiedy odwieźli ich za dwa kilometry, kazali im kopać rowy, a potem zakopali żywcem, ale ponieważ usypana ziemia kołysała się, Niemcy jeszcze kilka razy przejechali się traktorem i wszystko się uspokoiło. Podobne „akcje”, jak oni je nazywali, powtórzono kilka razy, zamordowano prawie tysiąc Żydów i zaryto ich w ziemi za Korcem w okolicy Kamiennej Góry nieopodal folwarku Szytnia.

Tragiczny los nie ominął znanego w Korcu lekarza Chmielowskiego. Pacyfikatorzy schwytali go i skarali na śmierć w sposób najbardziej lubiany przez esesmanów. Zakopali nieszczęśnika żywcem w ziemię po szyję, pozostawiwszy na powierzchni samą głowę. Potem oblali głowę benzyną i podpalili, lubując się widokiem nieludzkich cierpień Bogu ducha winnego człowieka.

Takich przykładów krwawego rozboju w Korcu w czasach zaprowadzenia w mieście nazistowskiego „nowego porządku” było bardzo dużo. Pośród podwórza szpitalnego wykopano dół, zapędzono tam jednego nieboraka i zaczęto znęcać się z niego. Ten płacze, błaga: „Nie zabijajcie mnie, tak chcę żyć...” Wspomina także o tym, jak Niemcy, wybrawszy ośmiu starszych siwobrodych Żydów, zaprzęgli ich do wozu wypełnionego narabowanym dobrem i zaczęli gnać dopóki ci nie upadli martwi (z imion doszły do nas tylko następujące: Markuje, Szapiro, Gilman, Nepachber, Kanopiat i Szycher).

Na początku 1942 r. w mieście utworzono getto koreckie, do którego spędzono wszystkich Żydów z miasta i okolicznych wsi. Więźniom getta zakazane były wszelkie formy działalności społecznej, odprawianie nabożeństw, a nawet zawarcie małżeństw. Niemcy regularnie przeprowadzali akcje pacyfikacyjne, podczas których mordowali w pierwszej kolejności wszystkich niezdolnych do pracy – dzieci, osoby starsze i chore. Wychodzić do miasta można było jeden raz w tygodniu, w czwartek między piątą a szóstą godziną wieczorem. Z rozkazu komisarza okręgowego Beyera z dnia 17 września 1941 r. cała ludność żydowska była zobowiązana do umieszczenia żółtych naszywek na plecach między łopatkami i z lewej strony na piersi. Codziennie Żydów zabierano do oczyszczania dróg ze śniegu, do wsi Samostrzały (w odległości 16 kilometrów), używano ich do wykonywania różnych robót w lesie. Ponadto niemieccy żołnierze strażnicy często zmuszali Żydów do prześcigania się w noszeniu kamieniu od rzeki do szczytów przybrzeżnych wzgórz. Ten kto przychodził ostatni, był rozstrzeliwany. Żydzi mieli zakaz noszenia futra, dlatego że wydano rozkaz zdawać wszystkie rzeczy wartościowe oraz ubrania wełniane. Ponieważ odżywiali się źle, ubrań zimowych nie starczało, drewna na opał nie było, a kupowanie było zabronione, wszystko to doprowadziło do masowych chorób i zgonów.

Wieczorami nikt nie wychodził z domów, na ulicach bowiem wszędzie byli zezwierzęciali Niemcy, wchodzili do domów i zabierali ładne kobiety.
W obliczu śmierci Żydzi z getta odważnie sprzeciwiali się barbarzyńskim działaniom nazistów. Ignorując rozkazy Niemców, organizowali opiekę medyczną, uczestniczyli w wydarzeniach religijnych. Funkcjonowała synagoga, nielegalnie sprowadzano żywność, kobiety rodziły dzieci w podziemnych oddziałach położniczych.

W maju 1942 r. do Korca doszły pogłoski o tym, że w Równem została przeprowadzona masowa egzekucja ludności żydowskiej i że wkrótce podobna egzekucja odbędzie się tutaj. Wszyscy Żydzi chodzili w oczekiwaniu na to.

Według relacji świadka wydarzeń Bułacha, „W nocy na 21 maja 1942 roku z ulicy doniosły się jęki i krzyki, słychać było również strzały, ponieważ Niemcy stali na pozycjach, nie było dokąd uciekać.

Wszystkich Żydów hitlerowcy spędzali do tak zwanego miejsca zbiórki, które znajdowało się przy budynku rejonowego gabinetu partii. Mężczyzn oddzielano od kobiet i dzieci. Z całego ogółu wybrano 250 takich którzy jeszcze mogli na jakiś czas się przydać. Byli to różnego rodzaju fachowcy. Pozostałych, po obszukaniu i odebraniu wartościowych rzeczy, grupami kierowano na egzekucję.

Na miejsce zbiórki przyniesiono również wszystkich chorych i tych, którzy nie było w stanie poruszać się bez pomocy osób postronnych. Ich powieziono na egzekucję w ciężarówkach.

Wokół miejsca zbiórki ustawiono trzy rzędy uzbrojonych Niemców, którzy za najmniejsze nieposłuszeństwo rozstrzeliwali na miejscu. Miasto było przepełnione trupami i krwią.

Pierwsze 350 osób wywieziono do lasu około wsi Suchowola i rozstrzelano: najpierw mężczyzn, potem kobiety. Każdy kto przyprowadzał zbiegłego Żyda na policję, otrzymywał kilo soli. Do dziś w Korcu z obrzydzeniem wspominają imiona tych osób: Maksym Maczurowski, Iwan Karpowycz, Fedir Red’ko z Nowego Korca, Myt'ka Zawiriucha, Panas Rewko z Czernicy. Ten ostatni ma na swoich rękach krew rodziny Meira i Józefa Zilngermanów.

Wszystkich innych Żydów, w tym osoby starsze, chore oraz dzieci, wysyłano w grupach do lasu około wsi Kozak, gdzie uprzednio zostały wykopane rowy, każdy na dwa tysiące osób. Wszystkie te doły miały po 25 metrów długości, 20 metrów szerokości i 500 metrów kwadratowych powierzchni. Ich głębokość wynosiła po 2 metry, a objętość po 100 metrów sześciennych. Przypędzano do nich ludzi w grupach po 6 osób, kobiety i dzieci znów osobno od mężczyzn. Ofiary ustawiano nad brzegiem grobu. Strzał – i ludzie padali. Kto był ranny, mimo wszystko zostawał leżeć przywalony trupami. Do niemowląt nie strzelano, tylko rzucano je żywcem do dołów. Trupy lekko przysypano ziemią. Rozszalali esesmani rozstrzeliwali całe rodziny, całe rody od dziewięćdziesięcioletnich pradziadków do niemowląt. Ulubionym sportem żołnierzy faszystowskich były zawody w celowaniu. Małe dzieci podrzucano do góry i strzelano do nich w locie.

Potem ludzie z okolicznych wsi widzieli, jak te doły rozgrzebywały drapieżne zwierzęta i rozszarpywały zębami nieboszczyków. Niektórzy nie leżeli, tylko siedzieli w dołach. To byli ranni, którzy usiłowali wydostać się spod ziemi. Opuściły ich jednak siły. Kiedy do grobu przyprowadzali kolejną grupę z sześciu osób, do dołu podbiegało więcej ludzi. Wszyscy pragnęli jak najprędzej uwolnić się od tego okrutnego widoku, który roztaczał się przed ich oczami. Były również takie dziewczęta, które szły umierać śpiewając i żartując. Było to chyba załamanie psychiczne, a może też brawura niepokonanych. Wokół panował straszny krzyk, płacz. Rzeź ta trwała przez całą dobę.

Pod wsią Kozak poległo cztery i pół tysiąca starszych osób, kobiet i dzieci.

Wybitne osoby, które odwiedziły Ziemię Korecką

W okresie od 1612 do 1634 r. (z przerwami) w mieście mieszkał znany ukraiński poeta, pedagog, działacz religijny Wawrzyniec Zyzani Tustanowski – autor pierwszej ukraińskiej gramatyki i pierwszego na Ukrainie abecadła ze słownikiem. W Korcu przebywał na zaproszenie księcia Joachima Koreckiego. Zyzani zaimponował księciu swoją rozległą wiedzą religijną i talentem kaznodziejskim. Źródła twierdzą, że znaleziono w tym celu „człowieka zacnego i pobożnego pana ojca Wawrzyńca Zyzaniego”. Tak zapisano w akcie fundacyjnym Koreckiego. Współcześni sprawiedliwie nazywali go „Mężem czczonym wśród naszego ruskiego narodu”. Zyzani zmarł i został pochowany w Korcu.

Z Korcem związane są ostatnie lata ukochanej Aleksandra Puszkina – Anny Andro-Oleniny, która po śmierci męża zamieszkała nieopodal miasta, we wsi Średnia Derażnia. Olenina przekazała miejscowemu monasterowi grunty, wspierała finansowo sierociniec dla dziewcząt. Zgodnie z testamentem, została pochowana na terenie monasteru w Korcu.

Taras Szewczenko odwiedził miasto w 1946 r., wykonując prace dla Komisji Archeograficznej. W opowiadaniu „Warnak” pisał: „Z Krzemieńca poszedłem przez wieś Werbę do Dubna, a z Dubna na Ostróg, Korzec i Nowogród Wołyński”. W Korcu oglądał zabytki architektury, rozmawiał z chłopami i zrobił kilka rysunków. W opowiadaniu „Przejażdżka z przyjemnością i nie bez morału” pisał: „Na polach Wołynia i Podola często można podziwiać malownicze ruiny masywnych starożytnych zamków i pałaców, niegdyś wspaniałych, jak na przykład w Ostrogu albo w Korcu. W Korcu nawet kościół, schronisko zabalsamowanych trupów familii hrabiów Koreckich, zamienił się w ruinę. Cóż tedy mówią, o czym świadczą ci ponurzy świadkowie przeszłości? O despotyzmie i niewoli! O chłopach i magnatach!”.

Taras Szewczenko nocował w zajeździe, którego budynek zachował się do dziś.

Mychajło Drahomanow, wybitny ukraiński publicysta, historyk, badacz literatury, folklorysta i etnograf odwiedził Korzec, wyjeżdżając w podróż zagraniczną w 1870 r. „Nie wiedziałem, że na naszej Ukrainie jest tyle miłych sercu małych miast z dawnymi zamkami, czarującym pięknem lasów i pól. I wśród nich Korzec nieopodal Zwiagla” – pisał Drahomanow w liście do Mychajła Staryckiego.

Syn wybitnego uczonego Mykoły (Nikołaja) Mikłucho-Makłaja, Mychajło Mikłucho-Makłaj, który był inżynierem górniczym, latem 1885 i 1886 r. na zlecenie Petersburskiego Towarzystwa Mineralogicznego prowadził badania geologiczne w Korcu i okolicach. Badał rzekę Słucz i międzyrzecze Słucza i Korczyka oraz stworzył mapę złóż granitów.

W maju 1963 r. Korzec odwiedzili znani ukraińscy pisarze dla dzieci, Borys Komar i Wiktor Kawa. W rejonowej bibliotece dla dzieci zorganizowano spotkanie z czytelnikami.

Ukraińska poetka Lina Kostenko, laureatka Narodowej Nagrody Ukrainy im. Tarasa Szewczenki, po raz pierwszy odwiedziła Korzec, podróżując szlakami Tarasa Szewczenki. „Szlaki Tarasa Szewczenki doprowadziły mnie do Korca” – wspomina Lina Kostenko. W kolejnych latach często bywała w mieście. W 1995 r. w centralnej rejonowej bibliotece odbyło się spotkanie autorskie z poetką. Zostawiła w prezencie książkę „Marusia Czuraj” z autografem: „Bibliotece mojego ulubionego miasta od Liny Kostenko”.

Znane postacie Ziemi Koreckiej

Z miastem związane są losy wielu słynnych osób. Najbardziej znani spośród nich to książęta Koreccy, z których rodu pochodziło wielu sławnych rycerzy, którzy zaprezentowali się jako kozaccy przywódcy niestrudzenie walczący przeciwko Turkom i Tatarom. Młodsi przedstawiciele tego rodu należeli do pierwszych organizatorów Siczy Zaporoskiej. Bazyli, Lew i Aleksander Koreccy polegli w bitwie z Tatarami pod Sokalem w 1519 roku. Wśród członków rodu książęcego szczególnie barwną postacią był Samuel Korecki. Będąc żonaty z córką hospodara Mołdawii Jeremiego Mohyły – Katarzyną, wraz z innymi zięciami Mohyły, Michałem Wiśniowieckim i Stefanem Potockim, wspomagany przez kozaków, zbrojnie wspierał teścia w walce przeciwko Turkom. Oddziały Koreckiego kilka razy odbijały Mołdawię. Według polskich historyków, zwyciężył w 13 bitwach, a w 14-tej został wzięty do niewoli, skąd uciekł. W 1618 r. został przyjęty przez papieża Sykstusa V. Z imieniem Samuela związane są ikona „Wstawienniczka Za Grzesznych” i całun, które przywiózł z Konstantynopola. Relikwie te obecnie znajdują się w monasterze Trójcy Świętej w Korcu. Później ponownie został wzięty do niewoli i w 1622 r. powtórzył czyn bohaterski swojego legendarnego krajana księcia Dymitra Wiśniowieckiego, gdyż odmówił przejścia na islam i jako zacięty wróg Porty Otomańskiej został powieszony na haku za żebro na murze Stambułu.

Następnie jego brat Jan Karol wykupił ciało Samuela, przewiózł je do Korca w wannie z miodem i pochował go w miejscowym klasztorze oo. franciszkanów.

Koreccy byli fundatorami licznych zabytków kultury i sztuki w Korcu i innych miastach Ukrainy. Tak na przykład z fundacji Koreckich odlano dzwon dla Wieży Korniakta we Lwowie. Pod patronatem książąt w mieście ożywiło się szerzenie oświaty. Na zaproszenie księcia Joachima w Korcu od 1612 do 1634 r. przebywał znany ukraiński poeta, pedagog, tłumacz i działacz religijny Wawrzyniec Zyzani Tustanowski, szeroko znany jako autor licznych dzieł polemicznych i pierwszej ukraińskiej gramatyki. Tę listę można kontynuować, ponieważ ród Koreckich zasłynął szeroko poza granicami ziemi ukraińskiej.

Książę Józef Czartoryski. To właśnie za jego sprawą w 1780 r. przebudowano zamek, w 1788 r. zbudowano mały pałac książęcy i pod koniec XVIII w. założono fabrykę porcelany, której produkcja uważana była za lepszą od wiedeńskiej i nie ustępowała saskiej. Obecnie okazy produkcji fabryki w Korcu można spotkać w muzeach Moskwy, Sankt-Petersburga, Lwowa, Lipska, Paryża, Warszawy itp.

Muzea – archiwa – kolekcje – zbiory prywatneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Koreckie Rejonowe Muzeum Historyczne

Koreckie Rejonowe Muzeum Historyczne zostało otwarte 14 października 2000 r., w dniu obchodów jubileuszu 850-lecia pierwszej wzmianki kronikarskiej o Korcu. Siedzibą muzeum jest budynek dawnego pałacu hrabiów Gorczyńskich zbudowanego pod koniec XVIII w. w stylu późnego klasycyzmu. Muzeum mieści się w prawym skrzydle budynku. Ekspozycja zajmuje 5 sal i jest poświęcona historii regionu, drugiej wojnie światowej, etnografii; w dwóch salach odbywają się wystawy. W placówce funkcjonuje wystawa stała „Utworzenie i rozbudowa niepodległego państwa”. Na zbiory muzeum składa się ponad 7 tysięcy eksponatów, które prezentują historię, kulturę i życie codzienne regionu. W salach wystawowych organizowane są regularne wystawy czasowe, które prezentują dorobek twórczy lokalnych malarzy artystów i amatorów oraz twórców ludowych Korecczyzny. Powierzchnia ekspozycyjna muzeum wynosi 180 metrów kwadratowych, zaś powierzchnia magazynów 40 metrów kwadratowych.

Partnerami Muzeum są Rówieńskie Obwodowe Muzeum Krajoznawcze i zamknięta spółka akcyjna „Riwneturyst”.

Projekty wystawowe: wystawy twórców ludowych, artystów malarzy i malarzy amatorów.

Do najbardziej wartościowych (unikatowych) kolekcji należą: naczynia produkcji koreckiej wytwórni fajansu i porcelany z końca XVIII – pierwszej tercji XIX w.; kolekcja numizmatyczna; kolekcja archeologiczna, kolekcja wyrobów garncarskich z ХІХ–ХХ wieku.

Infrastruktura turystycznaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Dojechać do Korca można z Równego drogą samochodową М06 Kijów – Czop autokarem albo taksówką zbiorową, które kursują według rozkładu na trasach Równe – Korzec i Równe – Kijów.

Przenocować można w hotelu „Switłana” pod adresem: ul. Kyjiwśka 80, tel. +38 036 512 17 34.

Zjeść posiłek można w kawiarni lub barze, których jest dostatecznie dużo.

Lista źródełBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1. Archiwum Państwowe Obwodu Rówieńskiego. F. 328, op. 1, spr. 25. Zabytki dawnej kultury w obwodzie rówieńskim, 124 ark.
2. Avtograf p`âtnadcâtogo: [Ìstorìâ Korecʹkogo zamku], [w:] Pogorina: lìteraturno-mistecʹkij alʹmanach, vip. nr 4, Rìvne: Azalìâ 2002, 15 ss.
3. Batûškov I., Volynʹ. Istoričeskie sudʹby Ûgo-Zapadnogo kraâ, 1888, 122 ss.
4. Dokumenti ì lìtopis Svâto-Troïcʹkogo monastirâ, 1999.
5. Dokumenty i materiały z archiwum Koreckiego Rejonowego Muzeum Historycznego.
6. Fomìn R., Topča-nekropolʹ zalìznorudnogo poselennâ, „ Vìstì Koreččini” 10.02.2005, s. 2.
7. Latopis Kijowski. 1118–1158, przeł. i komentarzami opatrzył Edward Goranin. Slavica Wratislaviensia LXXXVI, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 1995.
8. Lesik O., Zamki ta monastirì Ukraïni, Lʹvìv: Svìt 1993, s. 32.
9. Moê selo, moâ rodina, moâ malenʹka Batʹkìvŝina: Ìstorìâ sela Mala Klecʹka, „Vìstì Koreččini” 11.09.1999, s. 2.
10. Pamâtniki gradostroitelʹstva i arhitektury Ukrainskoj SSR: v 4-h tomah, t. 3. Budìvelʹnik 1985, s. 311.
11. Petrâkova F. S., Ukrainskij hudožestvennyj farfor: (Konec XVIII – nač. XX st.), Kiev 1985.
12. Ruhlâk A., Gortaûči starì dokumenti: [Pro knâzâ Čartorijsʹkogo, âkomu v kìncì XVIII st. naležalo mìsto], „Žovtnevì zorì” 5.02.1988, s. 3.
13. Ryčkov P. A., Dorogami ûžnoj Rovenŝiny, Moskva: Iskusstvo 1989, 174 ss.
14. Serbìn G., Rovenŝina turistsʹka: Putìvnik. Lʹvìv 1980, 130 ss.
15. Vasilišin M., U „knâzìv Korecʹkich”: [Restavracìâ zamku], „Žovtnevì zorì” 1990, 26 sìčnâ.
16. Voât Â., „Hram mìj”: [Svâto-Mikolaïvsʹka cerkva m.Korcâ], „Vìstì Koreččini” 1992, 5.
17. Žur P., Duma pro ogonʹ. Z hronìki žittâ ì tvorčostì Tarasa Ševčenka, Kiïv 1985, ss. 293–308.
18. Žurakovsʹkij B., Haralug – zalìzoobrobnij centr, Pogorina: lìteraturno-mistecʹkij alʹmanah, Rìvne: Azalìâ 2002, ss. 94–95.

 

Opracowanie karty dziedzictwa kulturowego: Bogdana Bruchlij