Motol - Karta Dziedzictwa Kulturowego

KrajobrazBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Krajobraz wokół miasteczka jest głównie antropogeniczny – użytki rolnicze. Jest dosyć dużo leśnych terenów, są to przeważnie lasy sosnowe. Spotykane są nieduże stawy, największy z nich to Widmenec. Przez Motol przepływają 2 strumienie – Struga i Pilina.
Administracyjnie Motol podzielony jest na 10 rejonów, jednak historycznie w agromiasteczku istnieje podział na dzielnice – Łuka, Korżywka, Turubel. Morowiatnica, Wygon, Potyszcze, Kalilskaja, a także Zaozierie, Dedowicze i Pancewicze, które wcześniej były oddzielnymi wsiami, jednak p wojnie w latach 1941 – 1945 zostały włączone w skład Motolu.

Legendy o pochodzeniu nazwy miastaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1. W czasie istnienia szlaku handlowego z Rusi Halickiej do Wielkiego Księstwa Litewskiego, na drodze z Pińska do miasteczka Bezdeż przedsiębiorczy człowiek o nazwisku Motyl (lub o imieniu Motł) wybudował trakt i zajazd dla odpoczynku ludzi i koni. Do Motyla (lub Motła) z powodu wygodnej lokalizacji stopniowo dołączali inni ludzie – i tak powstała osada. «Pojedziem do Motyla», - mówili wtedy, utrwalając w ten sposób nazwę wsi.
2. Legenda o 100-letnim mądrym Żydzie Motle, który zaproponował mieszkańcom swojej miejscowości zejść do rzeki Gołodok i zasiedlić jedną z wysp, żeby uratować się od częstych najazdów Szwedów.
3. W tym miejscu na łąkach koło rzeki, w morzu różnorodnych roślin i aromatycznych kwiatów cudownie czuły się motylki. Ich ogromna ilość tak poraziła pierwszych mieszkańców, że dali oni swojej osadzie odpowiednią nazwę – Motyl.

HistoriaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pierwsze osady ludzkie w rejonie Jeziora Motolskiego odnoszą się do epoki mezolitu i są datowane na IX – V wiek p.n.e.

W źródłach pisanych (w aktach Litewskiej Metryki) po raz pierwszy pojawia się wzmianka o Motolu w 1422 roku, jako o prywatnym majątku, który wchodził w skład Księstwa Pińskiego. W 1520 roku należał do księcia pińskiego Fiodora Iwanowicza Jarosławicza, który przekazał te ziemie leszczyńskiej cerkwi Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny. Istnieje odpowiedni dokument świadczący o tym – «akt nadania»

Po śmieci księcia Motol przechodzi we władanie polskiego króla Zygmunta I Starego, który następnie przekazuje go swojej żonie Bonie Sforza.
W połowie XVI wieku Motol stał się jednym z ośrodków rzemiosła i handlu. Zaczęto tu urządzać duże jarmarki, na które przyjeżdżano z całej okolicy.

W 1555 roku Motol otrzymuje prawo magdeburskie, a mieszkańcy – odpowiednie przywileje. W 1706 roku do miejscowości wszedł oddział Szwedów, którzy spalili miasteczko i zabili większość mieszkańców. 28 listopada 1746 roku polski król August III potwierdziła przywileje miasteczka.

W XVII – XVIII wieku Motol był centrum starostwa w województwie brzeskim. Wiadomo, że od 1766 roku miasteczkiem władał Michał Kazimierz Ogińśki i Marcin Wołuński.

W 1795 roku miejscowość wchodzi w skład guberni słonimskiej, następnie litewskiej, a od 1801 roku grodzieńskiej guberni Imperium Rosyjskiego.

W 1812 roku miasteczko zostało spustoszone przez wojska francuskie.

Latem 1864 roku pożar zniszczył połowę miasteczka. Władze wydzieliły pieniądze na odbudowanie miejscowości, jednak zostały one przeznaczone na budowę Cerkwi Przemienienia Pańskiego.

W 1905 roku w Motolu odbywały się masowe zamieszki, w rezultacie których wyrządzono szkody w majątkach właścicieli ziemskich Jurgensona oraz Kołodnego.

We wrześniu 1915 roku Motol został zajęty przez wojska niemieckie. W lutym 1919 roku miejscowość zajmują wojska polskie, jednak w lipcu 1920 roku wyzwala ją Armia Czerwona i ustanawia władzę sowiecką. Powstaje motolska rada gminna chłopskich deputatów.

W marcu 1921 roku zgodnie z postanowieniami umowy w Rydze Motol ponownie znajduje się w granicach Rzeczypospolitej, gdzie wchodzi w skład powiatu drohiczyńskiego województwa poleskiego.

W 1921 roku w Motolu znajdowało się 764 budynki (przeważnie drewniane) oraz 4390 mieszkańców. Skład narodowościowy wyglądał następująco: 1363 Polaków, 2531 osób zaliczyło się do Poleszuków (Rusinów), 640 do Żydów. Według wyznania motolanie byli prawosławnymi (3241 osób, 73,8%) oraz judaistami (1140 osób, 25,9%).

W okresie międzywojennym w Motolu jako w centrum administracyjnym zlokalizowany był budynek urzędu gminnego, policji, a także dosyć duża pod względem rozmiarów straż pożarna. Mimo, iż nie było w mieście oddzielnego budynku szpitala, pomoc medyczną ludności świadczył w latach 30-ych XX wieku lekarz Szejła Feldman. Działał również punkt felczerski, gdzie praktykował felczer Schauder. Od 1922 roku w miasteczku działała prywatna apteka oraz dwa składy apteczne, które należały do miejscowych Żydów.

Część mieszkańców Motola zajmowała się rolnictwem. Popularny zajęciem było łowienie ryb. Źródła zaświadczają, że w miasteczku istniało prywatne przedsiębiorstwo połowu ryb, które przynosiło niemały dochód swojemu właścicielowi. Rzemiosło w Motolu przerodziło się z zajęcia dodatkowego w podstawowe, które było zorientowane na rynek. Świadczy o tym duża ilość rzemieślników posiadających własne pracownie. W 1928 roku w Motolu znajdowało się 68 pracowni i 14 rodzajów specjalności rzemieślniczych: cieśle – 6, szewcy – 7, malarze – 1, kamieniarze – 1, stolarze – 4, krawcy – 4, garbarze – 9, woźnicy – 2, kowale – 6, rzeźnicy – 8, fryzjerzy – 1, tkacze – 11, kuśnierze – 6. Są to dane niepełne, ponieważ wielu rzemieślników pracowało nielegalnie, bez kart rzemieślniczych. Niektórzy mieszkańcy miasteczka byli mistrzami jednocześnie w kilku specjalnościach, a kartę rzemieślniczą posiadali tylko w jednej z nich.

Osiem razy w ciągu roku podczas dużych katolickich i prawosławnych świąt w miasteczku odbywały się jarmarki, a raz w tygodniu – targi. Dużym obrotem towarów i liczbą uczestników odznaczał się Motolski Jarmark, który odbywał się podczas Święta Bożego Ciała.

Rynek był usypany dużą ilością sklepów żydowskich, gdzie można było nabyć dowolny towar. Źródła archiwalne odnotowują w miasteczku około 85 istniejących sklepów, zarówno ogólnych jak i wyspecjalizowanych: wędliniarskich, mięsnych, sklepów z tabaką, alkoholowych, towarami technicznymi, meblarskimi, obuwniczych, odzieżowych itd.

Szczególnie stabilny dochód przynosiły sklepy z napojami i lokale gastronomiczne. W Motolu było ich 16: 4 sklepy alkoholowe, 2 kawiarnie, 4 karczmy, 1 restauracja, 2 karczmy – stołówki, 1 bar, 2 bufety. Większość wymienionych punktów należała do Żydów. Jednak na sprzedaż napojów alkoholowych na wynos potrzebna była koncesja, która była wydawana w pierwszej kolejności polskim mieszkańcom. Lokalni Żydzi dzierżawili takie koncesje u Polaków, co pozwalało im otwierać swoje sklepy. Produkcja spirytusu i wódki, a także handel tym towarem znajdował się pod ostrym nadzorem państwa. Kontrole prowadzono poprzez służbę celną oraz policję. W Państwowym Archiwum obwodu brzeskiego można spotkać dość ciekawe dokumenty dotyczące organizacji sprzedaży napojów alkoholowych w miasteczku. I tak, 1 lipca 1928 roku podczas rewizji z powodu podrobienia wódki zamknięto sklep alkoholowy Chany Szac. W 1929 roku mieszkańcy Motola zwrócili się do miejscowej administracji z prośbą o przedłużenie czasu pracy sklepu alkoholowego, który pracował jedynie do godziny 19:00, jednak prośba ta nie została spełniona.
Produkcja napojów alkoholowych była jedną z najbardziej dochodowych gałęzi przemysłu. W miasteczku działały 3 gorzelnie, 2 warzelnie piwa. Obsługiwały one przeważnie swój rynek wewnętrzny.

W Motolu było dwóch ulicznych handlarzy roznoszących i rozwożących towary po miasteczku: skupowali oni różne drobiazgi na targach i jarmarkach, a potem sprzedawali je w okolicznych wsiach i miasteczku. Uliczni handlarze nie stanowili żadnej konkurencji dla handlu stacjonarnego, ponieważ ceny na towar były u nich wyższe.

Pomimo wyspecjalizowania województwa poleskiego w przemyśle leśnym i chemicznym, w miasteczku bardziej aktywnie rozwijał się przemysł spożywczy i garbarski. W 1923 roku w miasteczku działał spółdzielczy zakład mleczarski, który przyjmował mleko od 1569 krów. W 1927 roku w Motolu było 6 sklepów mięsnych, 4 z nich należały do Żydów. Garbarnia J. Włodawskiego była niewielkim przedsiębiorstwem rzemieślniczym, w którym pracowało 2 robotników najemnych.

Ważną rolę w życiu gospodarczym mieszkańców miasteczka zajmowała produkcja mąki, o czym świadczy duża ilość młynów. Średnio na jedno poleskie miasteczko przypadało od 2 do 4 młynów, w Motolu było ich 8: 2 parowe i 6 wiatrowych. Głównymi produktami młynów była mąka żytnia, pszeniczna, jęczmienna i gryczana, otręby pszenne.

18 września 1939 roku w Motolu odbyło się wystąpienie przeciwko władzom polskim, a 21 września do miejscowości weszły oddziały Armii Czerwonej. Ustanowiono władzę sowiecką i utworzono radę osiedlową.

26 czerwca 1941 roku Motol był okupowany przez nazistowskie Niemcy. Lokalni mieszkańcy utworzyli oddziały partyzanckie. 1 sierpnia 1941 roku we wsi przeprowadzono akcję likwidacji ludności żydowskiej, jej wykonawcami były oddziały SS. Od 28 marca do 4 kwietnia 1944 roku w okolicach Motola odbywały się walki pomiędzy oddziałami niemieckimi a partyzantami, które zakończyły się porażką partyzantów. Po tym wydarzeniu zgładzono pozostałą ludność żydowską, miasteczko spalono. Motol był wyzwolony 16 lipca 1944 roku.

Dane demograficzneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Zgodnie ze spisem ludności z 1798 roku w Motolu mieszkało 617 osób: 267 mężczyzn i 307 kobiet. Dworów szlacheckich było 3, dworów żydowskich – 11, dworów mieszczańskich – 113, dworów służby – 13.

W miasteczku działały 2 młyny wodne na rzece Jasiołda.

Według spisu ludności z 1806 roku w miasteczku było 152 Żydów (64 mężczyzn i 88 kobiet). Według spisu ludności z 1811 roku motolska gmina żydowska liczyła 222 osoby.

Zgodnie z danymi księgi cerkiewnej z 1871 roku w Motolu było 274 dwory i zamieszkiwało 2249 osób. Aktywnie rozwijał się handel, działało ponad 10 sklepów, które należały do Żydów.

W 1885 roku spośród 2194 mieszkańców 404 było Żydami. Według spisu ludności z 1897 roku ogólna ilość mieszkańców wynosiła 4297 osób, z czego 1354 Żydów. W 1921 roku liczba ludności żydowskiej wynosiła 1140 osób (26%).

Według stanu na dzień 1 stycznia 2009 roku w agromiasteczku mieszkało 4079 osób. Wśród nich znajdowali się przedstawiciele ponad 10 narodowości (Białorusini, Ukraińcy, Rosjanie, Polacy, Żydzi i inni). Skład pod względem wyznania: prawosławni, katolicy, baptyści, judaiści.

Historia gminy żydowskiejBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pierwsza pisemna informacja, w której pojawia się wzmianka o żydowskiej gminie w Motolu pochodzi z 1562 roku. W tym roku «Żyd gospodarz kobryński mytnik Fawisz Jeskowicz», który dzierżawił u starosty pińskiego i kobryńskiego Stanisława Andriejewicza Dawojny prawo do zbierania cła od towarów, skarżył się na Sawostiana Jesifowicza Drużyłowickiego na to, że ten nie pozwolił Jeskowiczowi zebrać cła «w miasteczku swoim Motol i we wszystkich wioskach». Sądząc z dokumentu mieszkańcom Motola znani byli Żydzi zbierający cło, jednak pozostaje niewiadomym kwestia, czy zamieszkiwali Żydzi w Motolu na stałe. Natomiast dokumenty z XVII wieku już bezpośrednio wskazują na fakt zamieszkiwania w miasteczku wspólnoty żydowskiej. W księdze ziemiańskiej Pińska zapisane są 2 dokumenty z dnia 13 sierpnia 1652 roku. W pierwszym dokumencie duchowny cerkwi motolskiej Nikołaj Baranowicz skarżył się na motolskich Żydów Lejbę Girszewicza i jego zięcia na zadanie mu ran i cięgów podczas konfliktu, który miał miejsce w niedzielę (dzień wolny od pracy u chrześcijan), kiedy żydzi budowali dom w miasteczku. Drugi dokument potwierdza prawdziwość słów Baranowicza.

W zapisie dłużnym, danym przez piński kahał 16 stycznia 1679 roku jezuitom, wymienione są wszystkie osady – Żydzi którzy podlegali pod piński kahał: Lachowicze, Kleck, Chomsk, Janów, Drohiczyn, Motol, Turów, Dawidgródek, Kożangródek, Łachwa, Stolin, Wysock, Lubaszew i Dubrowica.

Jeszcze kilka innych dokumentów z drugiej połowy XVII wieku zawiera nazwiska motolskich dzierżawców: Mowszy Jackowicza, Girszy Zelmanowicza, Judki Boguszewskiego, Jewzi i Lejby Mowszewiczów.

W XIX wieku ludność żydowska stanowiła istotną część Motola. I tak zgodnie ze spisem ludności z 1806 roku w miasteczku było 152 Żydów (64 mężczyzn i 88 kobiet. Według spisu ludności z 1811 roku motolska gmina żydowska liczyła 222 osoby. W 1885 roku spośród 2194 mieszkańców 404 było Żydami. W 1896 roku w Motolu znajdowało się 654 domy mieszkalne.

W miasteczku znajdowała się murowana cerkiew, drewniana kaplica, 2 żydowskie szkoły modlitewne, szkoła ludowa, urząd gminny, urząd miasta, 2 wiejskie sklepy piekarnicze. Przemysł stanowiły pracownie świec, pilśniarnia, 3 kuźnice i młyn konny. Działał 1 zajazd i 16 stoisk handlowych. Według spisu ludności z 1897 roku ogólna ilość mieszkańców wynosiła 4297 osób, z czego 1354 Żydów. W 1811 roku szochetem [rzeźnikiem, dokonującym uboju bydła i ptactwa zgodnie z rytualnym prawem] w Motolu był Mowsza-Szloma Lejbowicz Czemeryński.

W 1841 roku stanowisko rabina zajmował Welwel Arieliowicz.

W latach 1882 – 1900 starostą miejskim był Srol Mowszowicz Czemeryński.

W połowie XIX wieku rabinem był Mordhe–Meir Zilberman, pod koniec XIX wieku – Akiwa Bergman, od 1910 roku – Meir-Chaim Dolinko.
Od końca XIX wieku w Motolu działały palestynofilskie koła «Chibat Sijon» i «Safa Brura».

W 1895 roku działała modlitewna szkołą żydowska, która znajdowała się na ulicy Pińskiej w domu Judela Portnego. W 1898 roku wybrano modlitewne kierownictwo szkoły, w skład którego wszedł Szmerko Jewnowicz Krywicki na stanowisku uczonego, Boruch Fraimowicz Liberman na stanowisku starosty, Judel Szmujłowicz Pulik na stanowisku kaznodziei. Liberman nie został zatwierdzony na stanowisku, ponieważ 4 razy stawał przed sądem.

Na początku XX wieku w Motolu funkcjonowały 2 synagogi.

W 1913 roku wszyscy pracownicy medyczni Motola (lekarz, stomatolog i akuszerka) byli Żydami. Do Żydów należał jedyny magazyn towarów aptecznych, 3 sklepy z bakaliami oraz jedyny sklep z galanterią.

Żydowskie sklepy i karczmy otaczały plac rynkowy. Synagoga i cerkiew stały naprzeciwko siebie.

Pierwszy prezydent Państwa Izrael Chaim Weizmann (ur. 1874 rok) urodził się w Motolu. Jego rodzicami byli Ezier (1850 – 1939) i Rachel-Leja Czemeryńska. Przyjechał tutaj z krewnymi, studiował Torę w synagodze i nie wiadomo w jaki sposób zapoznał się z córką znanego motolskiego dzierżawcy Michaela Czemeryńskiego Rachelą-Leją, z którą się ożenił. Miało to miejsce w 1866 roku, kiedy Ezier miał 16 lat, a Rachela 14 lat. Chaim był 3 spośród 15 dzieci Weizmannów. Wykształcenie podstawowe Chaim otrzymał w rodzinie. Jego nauczycielem w Motolu był Blumenfield i Chonon Sokołowski. W wieku 11 lat Chaima wysłano na naukę do gimnazjum w Pińsku, gdzie uczył się od 1885 roku do 1892 roku. W tym samym roku, w którym Chaim ukończył gimnazjum, do Pińska przeprowadziła się jego cała rodzina.

W odróżnieniu od Weizmannów Czemeryńscy posiadali w Motolu stare korzenie. Zgodnie z dokumentami z XIX – początku XX wieku w miasteczku było kilka rodzin Czemeryńskich i mieszkali oni tutaj przynajmniej od drugiej połowy XVIII wieku. Należy powiedzieć, że w ciągu długiego okresu swej bytności ten ród pozostawił znaczący ślad w żydowskiej historii Motola.

W wykazie płatników podatku pogłównego powiatu kobryńskiego za 1806 rok pojawiają się 3 rodziny Czemeryńskich, mieszkających bezpośrednio w Motolu. Największa rodzina Wawela Abielewicza Czemeryńskiego (54 lata) składała się z jego żony Bejły (45 lat), 2 synów (20 i 30 lat) – Gitły i Icki, 2 niepełnoletnich córek Frumy i Odły i matki Wawela – Odły (75 lat). W rubryce «Uwagi» napisano, że przybyli oni z Karolina z powiatu pińskiego. 2 inne rodziny były krewnymi w linii prostej: 70-letni wdowiec Szmujła Mejerowicz Czemeryński z córką oraz jego syn Abram Szmujłowicz Czmeryński z żoną, synem i 3 córkami. Być może, drugim synem był Girsz Szmujłowicz Czemeryński, który był właścicielem szynku (karczmy) we wsi Mołodowo i należał do motolskiego kahału. Do kahału należał również Wigdor Micheliowicz Czemeryński z rodziną – dzierżawca we wsi Tyszkiewicze.

Kolejny spis płatników podatku pogłównego z 1811 roku oprócz 5 wyżej wymienionych rodzin dodaje jeszcze 2 rodziny: rzeźnika Mowszy-Szołoa Lejbowicza Czemeryńskiego (36 lat) i Dawida Girszewicza Czemeryńskiego (55 lat).

Rodzina Czemeryńskich na przełomie drugiej połowy XIX wieku zajmowała różne stanowiska w systemie kierownictwa żydowskiej gminy miasteczka. I tak, 22 stycznia 1844 roku przeprowadzono «wybory członków gminy żydowskiej na kolejny okres 3-letni, od 1 stycznia 1841 roku do 1 stycznia 1844 roku». Na stanowiska kierownicze motolskiego kahału wybrano: do kahalnych – Lejzera Ickowicza Czemeryńskiego, na uczonego rabina Wawela Arieliowicza, a starostą i kaznodzieją został jeden człowiek – Wigdor Michieliowicz Czemeryński. W rubryce «Jaką posiadają osiadłość i na czym ona polega i, czy znają język rosyjski» obok nazwiska Lejzera Czemeryńskiego napisano, że posiada on dom o wartości do 300 rubli srebrem, zna żydowskie pismo, «ponieważ ogólnie w miasteczku nie znają rosyjskiego». Pozostali posiadali domy o wartości do 100 rubli srebrem.

W latach 80-tych przez długi okres za zbiór pudełkowy w Motolu był odpowiedzialny Nochman Jewnowicz Czemeryński. W pozwoleniu do prawa udziału w targach napisano, że odznacza się on dobrym zachowaniem, bardzo dobrą sytuacją materialną i posiada własną nieruchomość. Co prawda, w 1885 roku Nochman został odsunięty od zbierania podatku, jednak po wpłacie przez niego brakujących 70 rubli, został przywrócony na stanowisko.

Pod koniec XIX wieku na przestrzeni prawie 20 lat stanowisko starosty miejskiego zajmował Srol Mowszowicz Czemeryński, prawdopodobnie wujek Chaima Weizmanna ze strony matki. To stanowisko otrzymał, konkurując z przedstawicielami jeszcze jednego wpływowego motolskiego rodu – Pińskich. Zdarzyło się tak, że władza w Motolu była podzielona pomiędzy Czemeryńskimi a Pińskimi. Ci pierwsi zasiadali w miejskim zarządzie miasteczka, drudzy natomiast w modlitewnym kierownictwie gminy. Postanowiono, że pomocnikiem starosty miejskiego, a nawet przez krótki okres starostą był ojciec pierwszego prezydenta Izraela Eter Weizmann.

Pod koniec 1881 roku kobryńskie powiatowe kierownictwo policji donosiło, że Żydzi motolscy odmawiają wybrania nowego pomocnika rabina, ponieważ Abram Piński «jako dobrze znający pismo rosyjskie i zajmujący to stanowisko ponad 12 lat w pełni odpowiada temu wyborowi». Jednak prawo jest prawem i 1 marca 1882 roku przeprowadzono wybory na pomocnik rabina motolskiej gminy żydowskiej. Na listę kandydatów zapisano 3 osoby: Srol Mowszowicz Czemeryński, Abram Morduchowicz Piński i Berko Srolewicz Pulik. Na «Liście osób, przeprowadzających wybory na pomocnika rabina w mieście Motol» zapisano 71 nazwisk, wśród których widnieją następujący Czemeryńscy: Benjamin, Dowid-Ber, Airik, Nochman, Berko, Srol, Icko, Chaim-Lejb, Chiemja, Mowsza i jeszcze jeden Srol. Na tej liście pod numerem 31 był zapisany Jewzor (tak w oryginale dokumentu) Weizmann. Prawo wymagało, aby biorący udział w wyborach złożyli obietnicę pod przysięgą, co zostało uczynione. Przy czym okazało się, że Chiemja, Srol Chiemjawicz, Mowsza i Chaim-Lejb Czemeryńscy byli niepiśmienni. Większością głosów (58 za, 13 – przeciw) na pomocnika rabina został wybrany Berko Pulik. Wszystkie listy były podpisane przez starostę miejskiego – Iodela (Judela) Pulika, a na niektórych widnieje podpis pomocnika – Weizmanna. Dalsze wydarzenia w Motolu potoczyły się w następujący sposób.

27 sierpnia 1882 roku przeprowadzono wybory nowych członków motolskiego zarządu modlitewnego. Zostali nimi: Geler Szachat – starosta, Berko Aronowicz Piński – kaznodzieja, Szmierch Mowszowicz Piasecki – uczony. Mimo iż, do zarządu modlitewnego został wybrany krewny, nie pogodził się ze swoją porażką w wyborach na pomocnika rabina Abram Piński. Napisał on skargę grodzieńskiego gubernialnego zarządu, w której informuje, że motolski starosta miejski Pulik włączył do biuletynu wyborczego swojego krewnego, który jest niepiśmienny. Skarga przyniosła pozytywny dla Pińskiego rezultat, Berko Pulika uznano za niezdolnego do pełnienia stanowiska i wyznaczono nowe wybory. W akcie z 5 października 1882 roku «motolski zarząd miejski w celu wykonania postanowień grodzieńskiego gubernialnego zarządu i przystawu stanowego postanowił wybory na pomocnika rabina (ponieważ Pulik okazał się niezdolnym do wykonywania obowiązków) wyznaczyć na 5 października, jednak nie przybył powiatowy rabin Szajerat, dlatego wybory przeniesiono na 20 października». Nie wiadomo, co stało się w ciągu ponad miesiąca z Iodelem Pulikiem, ale akt z 5 października podpisał motolski starosta miejski Weizmann i pomocnik S. Czemeryński.

Powtórne wybory pomocnika rabina w mieście Motol były przeprowadzone zgodnie z podjętą decyzją – 20 października 1882 roku. Tym razem na liście kandydatów było tylko 1 nazwisko Abram Mordkowicz Piński. Właśnie on został wybrany większością głosów: 44 – za, 5 – przeciw. Zwraca uwagę fakt, że ze wszystkich wyżej wymienionych Czemeryńskich tym razem w wyborach wziął udział jedynie 1 Chiemja, a lista uczestników była podpisana przez «pełniącego stanowisko motolskiego starosty miejskiego S. Czemeryńskiego». Widocznie, Czemeryńscy nie chcieli wybory Abrama Pińskiego i zignorowali wybory. Nie osiągnąwszy sukcesu na wyborach na pomocnika rabina, wzięli oni władze w swoje ręce w motolskim zarządzie miejskim. W tym samym roku Srol Mowszowicz Czemeryński został prawny starostą zarządu i pełnił tę funkcję do 1900 roku.

Natomiast Czemeryńscy wzięli aktywny udział w innej akcji. W lutym 1883 roku 40 Żydów motolskich, wśród których byli prawie wszyscy Czemeryńscy – Benjamin, Chaim-Lejb, Girszka i inni, informowali grodzieńskiego gubernatora o tym, że «29 stycznia tego roku Abram Piński pojawił się w szkole modlitewnej na nabożeństwie pijany, narobił szumu i krzyku, ogłosił wspólnocie, że on będzie płacił za pogrzeby, śluby i obrzezania, a gmina powinna zwrócić mu pieniądze». Podpisani pod skargą prosili o wyznaczenie na miejsce Pińskiego Szmujłę Rubinsztejna.

W swoim wyjaśnieniu Abram Piński odrzucił wszystkie zarzuty i wyjaśnił, że wzywał wierzących do modlitwy za Wielkiego Imperatora i jego rodzinę. Jednak na tym walka przeciwko Pińskiemu nie zakończyła się. W lipcu 1883 roku niezadowolenie z pomocnika rabina wypowiedział starosta domu modlitewnego miejscowości Motol Giler Szachat. W dokumencie do grodzieńskiego gubernatora pisał on, że w Motolu zorganizowane są kaplice w różnych domach prywatnych bez należytej zgody naczelnika gubernialnego. A to przynosi «materialną szkodę domu modlitewnemu». Pomocnik rabina Abram Piński w żaden sposób nie zareagował na propozycję Szachata. Dlatego on, Szachat, prosi «Jego Ekscelencję o rozstrzygnięcie». Nie wiadomo, czy prowadzono dochodzenia we wszystkich sprawach przeciwko Pińskiemu. Jednak nawet jeśli miało to miejsce, to, widocznie, Abram Piński albo rzeczywiście był niewinny, albo po prostu umiał wytłumaczyć się z nieprzyjemnych sytuacji. W dokumentach z oczątku lat 90-tych widnieje on na tym samym stanowisku pomocnika rabina. W październiku 1891 roku pomocnik rabina Abram Piński donosił, że będący na stanowisku starosty zarządu modlitewnego w szkole w miejscowości Motol przy placu bazarowym Szmerko Piasecki umarł 5 lutego, w wyniku czego należy przeprowadzić wybory». Wybory przeprowadzał starosta miejski Jankiel Dowid-Girsz Piasecki, kaznodzieja Berko Aronowicz Piński i uczony Berko Mejerowicz Prużański.

Kolejny 1892 rok był rokiem, w którym 71-letni Abram Piński utracił wpływowe stanowisko. Co prawda, wydarzyło się to nie z powodu jego sędziwego wieku, lecz z powodu oddania go pod sąd. W raporcie motolskiego zarządu miejskiego (starosta – Srol Mowszowicz Czemeryński) z dnia 21 lutego napisano, że «Abram Mordkowicz Piński, mimo iż został wybrany na stanowisko pomocnika rabina większością głosów, to jednak zgodnie z rozporządzeniem zarządu gubernialnego został postawiony przed sądem za nieprawidłowe prowadzenie ksiąg metrykalnych». Następnie widnieje prośba o zatwierdzenie na stanowisku pomocnika Berko Ioselewicza Gotliba, który otrzymał 38 głosów, jednak znał język rosyjski, odznaczał się dobrym zachowaniem, nie podlegał dochodzeniu i nie był postawiony przed sądem, politycznie był poprawny. Do raportu załączono listę mieszczan, biorących udział w wyborach (73 osoby, wśród których są Czemeryńscy – Abrm-Lejb, Chiemja, Lejb, Chaim-Lejb, Mejer, Srol, Chiemionowicz), kierownictwo wyborów z kandydatami i ilością głosów, podanych «za» i «przeciw» (Abram Piński, Szmerko Krywicki, Boruch Liberman, Berko Gotlib, Oszer Ajzenberg). Jednak A. Piński nie zamierzał się poddać. Złożył on wniosek, w którym pisał, że «wybory były przeprowadzone nieprawidłowo, ponieważ wzięło w nich udział mniej niż 2/3 społeczeństwa. W Motolu jest 180 domów żydowskich, a udział wzięło tylko 73, nie brali udziału gospodarze pierwszej rangi i deputaci. A Berko Gotlib należy do pińskiej gminy żydowskiej i jest mało piśmienny».

Dzięki swojemu wnioskowi Piński doprowadził do wyznaczenia nowych wyborów. Odbyły się one 20 lipca 1892 roku. Ponieważ sam Abram znajdował się przed sądem, nie mógł wystawić ponownie swojej kandydatury. Dzieło ojca było kontynuowane przez jego syna – Ickę Abramowicza Pińskiego. Na liście kandydatów były 2 nazwiska i przeważającą większością głosów wybrano syna Abrama Pińskiego 32 – letniego Ickę Abramowicza. Jednak tutaj z jakiegoś powodu z wnioskiem do kierownictwa gubernialnego wystąpił zarząd modlitewny motolskiej gminy: «Icka Piński zasiada na stanowisku pomocnika starosty miejskiego, a łączenie 2 stanowisk jest niedopuszczalne. Abram Piński został przez sąd usprawiedliwiony i 24 lata odsłużył społeczeństwu. Pokornie prosimy o wydanie rozporządzenia o niedopuszczeniu syna Abrama Icki Pińskiego na stanowisko pomocnika rabina, a utwierdzenie Abrama Pińskiego zgodnie z pierwszym wyborem, który został przeprowadzony w lutym 1892 roku. 18 września 1892 roku». Jednak ten wniosek nie odbił się na losie Icki Abramowicza Pińskiego (jeśli nie liczyć, że pozostawił on stanowisko pomocnika starosty miejskiego). Dało mu się zdobyć autorytet u swoich rodaków, ponieważ już w styczniu 1894 roku mieszczanie Motola postanowili «wyznaczyć pomocnikowi rabina miejscowości Motol Icce Abramowiczowi Pińskiemu pensję w wysokości 40 rubli na cały okres jego służby. Pieniądze zbierać od mieszczan. Starosta Srol Czemeryński».

Na razie nie udało się ustalić «całego okresu służby» Icki Pińskiego na stanowisku pomocnika rabina. Na wyborach w 1895 roku został on bez przeszkód wybrany. A oto w 1908 roku I. Piński występuje jako kandydat w wyborach na stanowiska do motolskiego zarządu miejskiego, przy czym razem z synem Srolem Ickowiczem Pińskim. W swoim raporcie do gubernatora kobryński powiatowy naczelnik donosił: «Wybrani przez motolską gminę miejską mieszczanie miasteczka Motol Szmujło Szmerkow Pisiecki (44 lata), Icko Abramow Piński (50 lat), Lejzer Jankielew Gutenski (35 lat) i Srol Ickow Piński (30 lat) odznaczający się dobrym zachowaniem, usposobieniem i moralnością, nieznajdujący się w przeszłości ani obecnie przed sądem, śledztwem i nadzorem policji, w niczym nagannym nienotowani. Do tego dodaję, że wybrany na kandydata starosty miejskiego Icko Piński jest ojcem Srola Pińskiego, wybranego na kandydata pomocnika starosty, a ponieważ takie połączenie stanowisk przeczy art. 117, Kodeksu Miejskiego T.11 wyd. 1892 r., dlatego proponowałbym któregoś z nich nie zatwierdzić na wybranym stanowisku. 6 października 1908 rok».

W powstałej korespondencji motolski starosta miejski Szmujło Pisiecki informował, że «przeprowadzić wybory odnośnie Pińskich, wybranych na publiczne stanowiska nie można było, ponieważ nie można było zebrać zgromadzenia miejskiego, ponieważ większość Żydów Motola znajduje się na zarobku w oddaleniu i wybory te zostaną przeprowadzone w trybie pilnym, to znaczy wtedy, kiedy lokalni mieszkańcy będą obecni i wolni od swoich zajęć». Na tym dokumencie ręką przystawa przypisano: «Donoszę, że mieszczanie miejscowości Motol nigdy nie oddalają się w dużej ilości na zarobek. Zgromadzenie w wyżej wspomnianej sprawie wyznaczono na 1 maja 1909 roku. Wybory rzeczywiście odbyły się 1 maja 1909 roku. Wzięło w nich udział 70 motolskich Żydów, wśród których było 4 Czemeryńskich – Mejer, Chaim-Lejb, Lejb i Girszka. Srol Ickow Piński został pozostawiony na stanowisku».

Jak powyżej zauważono, Srol Mowszowicz Czemeryński został pozostawiony na stanowisku starosty miejskiego do 1900 roku. Dotychczas nie są znane powody, dla których pozostawił on swoje stanowisko. W 1901 roku została przeprowadzona rewizja ksiąg płatniczych motolskiego zarządu miejskiego za 1900 rok. W decyzji gminy napisano: «uznano działania byłego miejskiego starosty Srola Czemeryńskiego i zajmującego jego stanowisko Abrama Icki Motolańskiego odnośnie prowadzenia wymienionych ksiąg za prawidłowe i wierne. Nasza gmina nie ma pretensji zarówno do byłego starosty Srola Czemeryńskiego, jak i do zasiadającego na tym stanowisku Abrama Motolańskiego». W ten sposób, Srol Czemeryński zakończył dosyć długą karierę, nie splamiwszy swojego imienia. Jest bardzo prawdopodobne, że dalej nie mógł on zajmować stanowiska starosty z powodu swojego wieku, a być może i z powodu śmierci. Zmarł on (lub przeprowadził się do innego miejsca) przed 1912 rokiem, ponieważ na listach wyborców grodzieńskiej guberni do wyborów do 4 Dumy Państwowej nie ma go. Widnieje na nich 6 Czemeryńskich: Chaim-Lejb Benjaminow, Srol Mejerow, Rubin-Mejer Szajewicz, Mejer Mowszowicz.

Do 1915 roku w Motolu pozostało troje Czemeryńskich. W każdym bądź razie właśnie tyle widnieje w «Rejestrze płatników podatku państwowego od majątku nieruchomego miejscowości Motol. 1913-1915 r.». Mowa tu o Czemeryńskim Mejerze Mowszowiczu, mieszkającym przy Placu Bazarowym i Czemeryńskim Rubin-Mejerze Szajewiczu mieszkającym przy ulicy Krasnej. Tutaj również widnieje duża ilość krewnych Czemeryńskich – motolskich chrześcijan i Żydów, płacących do skarbu państwa znaczne kwoty podatku: Gotliby, Puliki, Czyży, Gruszewscy, Fiszman, Epsztejn, Golcman, Stupka, Chonon, Isierowicz, Sokołowski (być może, domowy nauczyciel Chaima Weizmanna), Minc, Bielicki i wielu innych.

W latach Wielkiej Wojny Ojczyźnianej motolska gmina żydowska podzieliła tragiczne losy setek innych gmin Białorusi. Na początku sierpnia 1941 roku faszyści otoczyli wieś i zegnali ludność żydowską na plac targowy. Od razu oddzielono dorosłych mężczyzn od starców, kobiet i dzieci. Wszystkich mężczyzn rozstrzelano na wschodnim obrzeżu wsi Osownica we wcześniej wykopanych dołach, 2 km na zachód od Motola. Starców, kobiety i dzieci wyprowadzono w stronę wsi Kaliły, a na uroczysku Gaj (pół kilometra od Motola), gdzie również wcześniej zostały wykopane doły, zostali oni okrutnie zamordowani. Ogółem zginęło około 3 tyś. osób. w ten sposób przestała istnieć wspólnota, która dała narodowi żydowskiemu wielkiego męża – twórcę i przywódcę Państwa Izrael – Chaima Weizmanna.

UrbanistykaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Od połowy XVII w. zaczął jaskrawo przejawiać się charakterystyczny dla miast podział pracy. Oprócz chłopów mieszkali tu tkacze, kowale, krawcy, zdunowie i inni. Ich posiadłości tworzyły główną ulicę Motola, na obrzeżach osiedlał się ten, kto żył z roli.

Jak wynika z materiałów archiwalnych, główną ulicę zajmował ten, kto posiadał dużą dochodową działkę lub dochodowy cech. W Motolu tak się złożyło, że nazwy posiadały nie ulice, a części miasteczka, w skład których wchodziła nie jedna, a kilka ulic. Podział terytorialny ulic przeprowadzano, biorąc pod uwagę materialną sytuację ludności lub inne cechy charakterystyczne. Większość nazw pozwalała zorientować się mieszkańcom w swoim mieście lub wsi i pozwala zorientować się także i dzisiaj. Łuka, Korżywka, Turubel, Morowiatnica, Wygon, Potyszcze, Kalilskaja… - dzisiaj trudno zrozumieć znaczenie niektórych słów, które są żywa także obecnie. Dopełniają je nazwy ulic, które pojawiły się w okresie sowieckim.

Latem 1863 roku duży pożar zniszczył blisko połowę miasteczka. Młodszy mierniczy, którego wezwano, planował budowę nowych budynków z uwzględnieniem ochrony przeciwpożarowej. Zaprojektował on szerokie ulice, postawił daleko od siebie domy, wielu motolan otrzymało działki zupełnie poza miastem. Takie przezorne rozwiązanie wytrzymało próbę czasu, prawie wszystkie wybudowane w tamtym czasie ulice w Motolu istnieją po dzień dzisiejszy, pozwalając kursować samochodom, traktorom i motocyklom, dzięki swojej przestronności.

ArcheologiaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pierwsze osadu ludzkie w rejonie Jeziora Motolskiego odnoszą się do epoki mezolitu i są datowane na IX – V wiek p.n.e.

Na terenie regionu odnaleziono także osadę wczesnego wieku żelaznego, znaleziono przedmioty kultury zarubinieckiej.

EtnografiaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Badaczka Maria Sakowicz, przyjechawszy do Motola zbierać pieśni, jako prawdziwy uczony nie mogła nie zwrócić uwagi na warunki i cechy charakterystyczne życia motolan i swoje badanie wzbogaciła informacjami na temat tego, co sama widziała i słyszała. Zgodnie z jej opisem z końca lat 80-tych XIX wieku «Odzież motolan składała się: u mężczyzn z sukmany z sukna, długiego i dosyć szerokiego granatowego lub czerwonego wełnianego pasa, który kilkakrotnie owijał figurę, czarnej czapki z karakułów z czterokątnym sukiennym wierzchem. Niektórzy młodzieńcy zaś noszą wysokie czapki, jak w Małorusi, i zwykle wysokie kozaki. Odzież kobiet składa się z białej płóciennej sukni, takiego samego fartucha, spódnicy, którą one same tkają z wełny i farbują na granatowy lub czerwony kolor. Mężatki noszą na głowie namitki, białe długie narzutki, które są zawiązywane w oryginalny sposób i trzymają się na głowie przy pomocy okrągłego wałka, wykonanego z lnu i obszytego płótnem, na które nakładano siatkę z nici, tzw. tkanicę. Udając się do cerkwi, kobiety przyozdabiały namitkę kwiatami. Trzeba było umieć ją zawiązywać, ponieważ była ona długa – około 2,5 m. Po to, aby ją usztywnić, żeby «stała», krochmalono ją – krochmal otrzymywano z ziemniaka lub pszenicy. Namitki lub, jak mówiono w lokalnej gwarze, «nametki» przestano nosić na początku XX wieku.

Za obuwie służyły zarówno kobietom, jak i dziewczętom skórzane sznurowane trzewiki, przy czym drewniany obcas znajdował się w nich nie na pięcie, a prawie pośrodku, przez co pięta była mocno uniesiona. Dziewczęta miały ten sam, co kobiety strój, z tą jedynie różnicą, że na głowę zakładały one chustki i to tylko do cerkwi, a w pozostałym okresie chodziły one z odkrytymi głowami. Fryzura dziewcząt składała się z dwóch splecionych ze sobą warkoczy, obwiązanych wokół głowy.

Kobiece sukmany szyto ze starego sukna, a w święto rękawy obszywano czerwonym lub zielonym suknem, tę ozdobę nazywano «zakerwaszami». Na weselu kobiety, które tańczą, zakładają kolorowe bezrękawniki, obszyte koronkami, które nazywają się «garsetki». Z ozdób noszono duże ilości korali, które nazywają się «mysiury». Zimą mężczyźni i kobiety noszą kożuchy z owczej skóry.

Głównym zajęciem mężczyzn była uprawa roli i spław drewna, a kobiety, oprócz prac polowych i gospodarczych, zajmowały się łowieniem ryb w miejscowym jeziorze. Łowieniu ryb kobiety Motola poświęcały czas również w niedziele po obiedzie. W dni świąteczne chłopi lubili gromadzić się na ulicy dla pogawędek. Niekiedy w niektórych domach, gdzie byli wykształceni młodzieńcy, organizowano czytania. Od dawnych czasów w Motolu istniały szkoły.

Motolanie przypisują swoim przodkom niektóre cudowne zdolności, np. dar prorokowania. Według ich słów, tę zdolność posiadał dawno zmarły chłop z Motola Nikita Porypa, który wiele lat temu twierdził, że «będą budować kamienne drogi» (szosy), potem «wozy będą same po nich biegać» (kolej), «jednym węzłem zwiążą cały świat» (telegraf) itd.

Motolanie nie wierzą w znachorów, wiedźmy i czary. W chorobach zwracają się oni do lokalnych fleczerów, a także duże znaczenie przykładają do modlitw.

Chłopi Motola wszyscy bez wyjątku byli głęboko wierzącymi prawosławnymi. W święto wraz z pierwszym dźwiękiem dzwonu do cerkwi przychodziło dużo ludzi, na mszę tradycyjnie przychodzili na plac. Mało która kobieta nie znała obrządku liturgii. Lubiono chodzić na nabożeństwa do określonych miejsc: Kijowa, Paczajewa. A do sąsiednich cerkwi, które znane są ze swoich cudotwórczych ikon – Czerniakowo, powiatu prużańskiego, Leszcz w Porzeczu w powiecie pińskim chodzono dużymi gromadami co roku na święto ku czci świątyni. Był zwyczaj pozostawania po wieczornej modlitwie i śpiewania pieśni z Poczajewskiego Bogogłasnika, dla których oni sami tworzyli poszczególne modlitwy.

Z dawnych czasów u motolan zachowały się niektóre charakterystyczne obyczaje i obrzędy dotyczące najważniejszych świąt.

Przed okresem bożonarodzeniowym chłopi przygotowują kutię. Ten zwyczaj istnieje od dawien dawna. Każda gospodyni chce przygotować jak najwięcej postnych potraw. Na stół kładziono siano ( na znak tego, iż Jezus leżał w żłobie z sianem), nakrywano go obrusem i cała rodzina z modlitwą zasiadała za stołem. Pierwsze danie – kutia – jęczmienna kasza z makiem, kwas z grzybami, ryba, naleśniki, suszone i ugotowane grusze itd. Siano ze stołu przechowywano do Święta Trzech Króli (2 tygodnie).

Dopóki mieszkańcy byli zamożni, to wtedy urządzano «przeddzień», który polegał na tym, że członkowie bractwa cerkiewnego jeździli do Pińska, kupowali tam piwo, miód, mięso i organizowali sprzedaż tego wszystkiego w domu jednego z członków bractwa. Po mszy zapraszano muzykanta. Pieniądze, zgromadzone w ciągu tych trzech dni, przeznaczano na potrzeby cerkwi. W rezultacie zubożenia ludności ten zwyczaj przestał istnieć. Zachował się natomiast zwyczaj kolędowania pod akompaniament kilku par skrzypiec.

Co dotyczy zaś wydarzeń rodzinnych, to są one obchodzone bardzo prosto, za wyjątkiem wesela, której towarzyszą określone obrzędy i jest ono organizowane jak duża uroczystość.

Podczas narodzin i chrztu dziecka gromadzi się cała rodzina. Przygotowuje się obiad, podczas którego «obdarza się» nowonarodzonego – kładzie się kopiejki do kaszy. Podczas pogrzebu, kiedy umiera matka lub ojciec, córki na znak smutku rozpuszczają warkocze, trociny, pozostałe po trumnie, wyrzucano za dom i na drugi dzień spalano, by zmarły mógł ogrzać nogi. Nie należało przez jakiś czas zamiatać podłogę w domu lub wynosić śmieci, żeby nie wynieść innego zmarłego w ślad za pierwszym. Pod głowę zmarłemu kładziono poduszkę, wypełnioną dziewięcioma wiankami lub aromatycznymi ziołami, które poświęcono w cerkwi. Dziewczynę ubiera się tak, jak na ślub: rozpuszcza się jej warkocze, wiąże się wstążki i kładzie się nad głową namitkę, na ręce zawiązuje się rękodzielnik. Opuszcza się trumnę do grobu również na rusznikach, a nie na linach. Po pogrzebie wszyscy, którzy towarzyszyli zmarłemu podczas ostatniej drogi, idą do domu i po kutii rozchodzą się.

Motolanie przywiązują ogromną uwagę do wkroczenia w dojrzałość. Od tego dnia młodzieniec ma prawo «chodzić z chłopakami» i jest uważany za całkowicie dorosłego. Ten, kto osiągnął ten wiek, ofiarowuje jeden rubel na gościnę dla młodych mężczyzn, którzy przyjmują go do swojej kompanii. Dopóki nie dołączy on do nich, nie ma prawa szukać sobie narzeczonej ani żenić się. Dzień wstąpienia do «chłopstwa» uczczony jest zabawą, chodzeniem całą kompanią z pieśniami po całym miasteczku, i od tego dnia młodzieniec już zaczyna wybierać narzeczoną, i w tym celu chodzi na «zgromadzenia».

”Zgromadzenia” organizuje się zimą co wieczór. W domu zbierają się młódki i dziewczęta z sąsiadami i na początku wieczora zajmują się swoimi sprawami, dopóki nie przeszkodzą im młodzieńcy. I kiedy zaczynają rozbrzmiewać pieśni, kądziel jest odkładana na bok. «Zgromadzenia» są także latem w świąteczne wieczory w przyzbach domów lub na brzegu jeziora, gdzie do późnej nocy młodzież śpiewa swoje poetyckie pieśni. Za dom, który był wynajmowany dla «zgromadzeń», każdy płacił gospodyni żytem, słoniną. Wiele samotnych osób, szczególnie w podeszłym wieku, czasami z tego żyło. Młodzieńcy byli zobowiązani do przyprowadzenia muzykantów: harmonistę i bębnistę. Tańczono, śpiewano, weselono się bez żadnego alkoholu – z tymi, którzy wypili, nie tylko nie tańczono, ale także nie uważano ich za prawdziwych kawalerów.

Wesela organizowano przeważnie jesienią lub zimą po Bożym Narodzeniu. Wiosną praktycznie nie ma wesel – zbliża się gorący okres, nie ma czasu na zabawę, no i nie jedna dziewczyna nie odważy się w najcięższym okresie pozostawić swoją rodzinę i pójść pracować do innej.

Narzeczony wysyła do narzeczonej swoich swatów i, otrzymawszy zgodę, wyznacza dzień ślubu. W przeddzień wesela w domie pana młodego i panny młodej piecze się karawaj. Upieczony karawaj stawia się na stół i ozdabia kwiatami kaliny, barwinka, owsem i nieśmiertelnikiem. Zdejmuje się krawaj i niesie do komory, gdzie stawia obok karawaja niewiasty. Swatowie kładą na stół chleb, stawiają wódkę. Krewni niewiasty kładą chleb pana młodego w „krasnyj ugoł” (miejsce w domu, gdzie znajdowała się półka z ikonami), a na stole stawiali swój. Pan młody nalewa do kieliszków wódkę, wypija i podaje pannie młodej, która, umoczywszy usta, oddaje kieliszek panu młodemu. Powtarza się to trzy razy, po czym kieliszek przekazuje się wszystkim obecnym. Ten obrzęd nazywa się «zapoiny». Po tym pannę młodą odprowadza się do komory i stroi do ślubu. Na rękę zawiązuje się jej rękodzielnik i ona ponownie idzie do domu, gdzie jej bracia lub drużki rozpuszczają jej warkocze i zawiązują mnóstwo wstążek. Panna młoda siada obok pana młodego przy stole, to samo robią także wszyscy obecni i siedzą kilka minut milcząc. Następnie wstają, modlą się i rodzice błogosławią parę młodą.

Po ślubie para młoda w towarzystwie przyjaciół idzie w różne strony zapraszać na wesele, pan młody do swoich krewnych i znajomych, a pani młoda – do swoich. Każdemu napotkanemu człowiekowi kłaniają się nisko trzy razy i całują się z nim. To samo odbywa się również w domu, po pokłonach mówią oni: „zapraszamy na wesele”. Zaprosiwszy gości, pan młody i pani młoda idą każdy do swojego domu. Rodzina pana młodego obdarowuje go pieniędzmi i po kolacji wszyscy zbierają się do pani młodej. Pan młody idzie otoczony dziewczętami, ubranymi w namitki, u bram pani młodej zatrzymuje się, wychodzą mu na spotkanie swaci”.

Oto w jaki sposób zobaczyła Maria Sakowicz Motol i motolan pod koniec XIX wieku.

Zabytki budownictwa i architektury (tylko istniejące obiekty)Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

• Cerkiew Przemienienia Pańskiego jest pomnikiem architektury retrospektywno-rosyjskiego stylu. Świątynia została wzniesiona w 1888 roku z cegły. Projekt cerkwi opracował architekt M. Bartoszewski w 1867 roku.

• Kaplica Świętych Borysa i Gleba – wybudowana w 1986 roku.
• Dom Chaima Weizmanna – pierwszego prezydenta Izraela, gdzie jego rodzina mieszkała do 1894 roku.

Miejsca pamięciBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

• Cmentarz Żydowski, odbudowany w 2004 roku.

• Pomnik mieszkańców wsi, poległym podczas II wojny światowej.
• Pomnik nieznanego żołnierza (na cmentarzu).

Wartości niematerialneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Wieś Motol jest ojczyzną szeregu znanych uczonych, którzy zasłynęli w różnych sferach działalności. Wśród nich:

Chaim Weizmann (27 listopada 1874 – 9 listopada 1952) - uczony-chemik, polityk, prezydent (1921 – 1931, 1935 – 1946) Światowej Organizacji Syjonistycznej, pierwszy prezydent Państwa Izrael (został wybrany 16 maja 1948, prezydent 1949-1952) oraz założyciel instytutu badawczego, który obecnie nosi jego imię.

Po otrzymaniu tradycyjnego wykształcenia żydowskiego oraz po ukończeniu pińskiej szkoły studiował on chemię w Niemczech i Szwajcarii. W 1897roku, w wieku zaledwie 23 lat, Weizmann otrzymał tytuł doktora. Rok wcześniej dołączył on do ruchu syjonistycznego, a w 1897 roku brał już udział w pracy Światowego Kongresu Syjonistycznego. W latach 1920 – 1931 Weizmann był wybierany na prezydenta Światowej Organizacji Syjonistycznej. Jego zajęcie sprzyjało temu, że pod koniec II wojny światowej w armii brytyjskiej sformułowano Brygadę Żydowską. W 1947 roku Weizmann w składzie delegacji żydowskiej wziął aktywny udział w pracy Zgromadzenia Ogólnego ONZ, dotyczącej problemu podziału Palestyny na dwa niezależne państwa – żydowskie i arabskie. I uważa się za zasługę Weizmanna włączenie terenu Negewu do terytorium zaproponowanego przez ONZ państwa żydowskiego i zagwarantowanie uznania przez USA ogłoszonego Państwa Izrael. To właśnie jemu prezydent USA obiecał sfinansować początek rozwoju gospodarczego nowego państwa poprzez udzielenie pożyczki w wysokości $100 mln na warunkach ulgowych, a dodatkowo określić stosunki dyplomatyczne z Państwem Izrael po utworzeniu pierwszego demokratycznego rządu kraju. Na początku Chaim Weizmann został wybrany na prezydenta Tymczasowej Rady Państwowej Kraju, a w lutym 1948 roku – na pierwszego prezydenta Państwa Izrael.

Imię Weizmanna nosi jedno z największych centrów kraju – Instytut Naukowo-Badawczy w Rechowocie, na terenie którego (w sadzie swojego domu) został on pochowany. Weizmann zmarł 9 listopada 1952 roku.

Weizmann zawsze wierzył, że, mimo wrogiego otoczenia arabskiego, Izrael stanie się rozwijającym się państwem.

Anna Weizmann (1886, Motol — 17 lutego 1963, Rchowot) – izraelska chemik.

Siostra Chaima Weizmanna. Uczyła się w Zurychu od 1905 do 1912 roku. Blisko rok (1913-1914) pracowała w Manchesterze w laboratorium chemicznym w uniwersytecie, mieszkała w domu brata. Po I wojnie światowej pracowała w Instytucie Biochemicznym w Moskwie pod kierownictwem profesora A.N. Bacha. Po przybyciu do Palestyny w 1933 roku zaczęła pracować w instytucie Ziw (w późniejszym okresie przemianowanym w Instytut Weizmanna) w Rechowocie. Wraz z przejściem na emeryturę nadano jest tytuł honorowego profesora instytutu.

Gita Dunija-Weizmann (18 lipca 1887, Motol — 1975, Izrael) — izraelska pianistka, pedagog muzyczny.

Siostra Chaima Weizmanna, Mosze Weizmanna, Anny Weizmann. Wykształcenie muzyczne otrzymała w Warszawie i w Kijowie. W 191 roku wyemigrowała do Palestyny. A w 1918 roku wyszła za mąż za inżyniera Tuwję Dunja. Mieszkała ona w Hajfie, uczyła muzyki. W 1924 roku Gita była jedną z założycieli szkoły muzycznej w Hajfie, która w późniejszym okresie została nazwana «konserwatorium Dunja-Weizmann». Oprócz pracy wykładowcy w tej szkole muzycznej, była ona również wykładowcą w Konserwatorium Szulamit w Tel Awiwie. Do jej uczniów należeli – Cwi Cejtlin, Iwri Gitlis i inni.

Mosze Weizmann (1878, Motol — 24 czerwca 1957, Izrael) — izraelski chemik. Brat Chaima Weizmanna. Zaczął on studiować gospodarkę rolną w Wyższej Szkole Technicznej w Kijowie w 1900 roku, następnie studiował chemię w Uniwersytecie Genewskim. Od 1918 roku był asystentem w Uniwersytecie Moskiewskim. Od 1924 roku osiedlił się w Palestynie, zaczął pracować w Instytucie Żydowskim w Jerozolimie, na początku jako asystent Andora Fodora w Instytucie Chemii, a następnie jako kierownik laboratorium chemii organicznej. W 1927 roku nadano mu tytuł profesora. Od 1935 roku był wykładowcą, a od 1947 roku profesorem uniwersytetu.

Dawid Bartow (prawdziwe nazwisko Dawid Guteński; 1924 r., Motol) – izraelski prawnik, dyplomata i działacz społeczny. Były przewodniczący «Natiwa» (izraelskiej instytucji państwowej, podlegającej Kancelarii Głowy Rządu, utworzona dla kontaktu z Żydami Związku Sowieckiego i krajów Europy Wschodniej w celu koordynacji walki o ich prawo do repatriacji i zorganizowaniu ich wyjazdu do Izraela).

Uczył się w Pińsku, w gimnazjum Tarbut. W 1941 roku rodzina Guteńskich została zesłana na Syberię, a w 1946 roku powrócił do Polski.

Wyemigrował do Berlina w 1947 roku, był jednym z twórców hebrajskiej szkoły dla dzieci-uchodźców, będąc jednym z jej wykładowców. Po dwóch latach Guteński był repatriowany do Państwa Izrael i otrzymał miejsce w Ministerstwie Głowy Rządu Izraela. W 1952 roku został przewodniczącym biura prezydenta Icchak Ben-Cwi. Studiował prawo w Żydowskim Uniwersytecie w Jerozolimie, pracował jako doradca prawny prezydenta Izraela (przy Chaimie Weizmannie, Icchaku Ben-Cwi, Zalmanie Szazarze).

Od 1964 roku pracował w «Natiwie» oraz pracował w Moskwie, aż do zerwania stosunków dyplomatycznych w 1967 roku, kiedy Bartow powrócił do Izraela. Otrzymał stanowisko sędziego pokoju, następnie sędziego okręgowego, a potem zastępcy przewodniczącego Jerozolimskiego Sądu Okręgowego.

Brał on udział w organizacji Komisji Agranat i komisji Wojny Jom Kippur. Koordynował prace komisji ds. masakry w Sabrze i Szatili.
Po przejściu na emeryturę ze stanowiska sędziego (1985 r.) Bartow objął kierownictwo «Nativ» aż do 1992 roku. Następnie został oddelegowany do ambasady izraelskiej w Moskwie. Od 1994 roku jest ponownie w Izraelu.

Pracował jako dyrektor wykonawczy instytutu Jad Ben-Cwi w latach 1997-2003, a od 2004 roku jest przewodniczącym rady instytutu.
Bartow został nagrodzony nagrodą imienia Dawida Ben-Guriona za wkład w sprawę repatriacji Żydów ZSRR (1991 r.).

Dawid Bloch-Blumenfield – działach ruchu syjonistycznego, burmistrz Tel Awiwu w latach 1925-1927. Urodził się w Motolu w obwodzie grodzieńskim (obecnie – obwód brzeski Białorusi), imię przy narodzeniu – Efraim Blumenfield. W młodości był członkiem partii Paolej-Syjon, w 1912 roku wyemigrował do Palestyny, gdzie został jednym z założycieli lewicowych partii Achdut ha-Awoda i związku zawodowego Histadrut.
Od 1923 roku Bloch zajmował stanowisko burmistrza Tel Awiwu. W grudniu 1925 roku po usunięciu ze stanowiska burmistrza Meir Dizengoffa na jego miejsce naznaczono Dawida Blocha-Blumenfielda. 26 stycznia 1927 roku brał udział w municypalnych wyborach Tel Awiwu jako kandydat Histadruta. W 1928 roku na stanowisku burmistrza zamienił go Meir Dizengoff.

W latach 60-tych XX wieku na cześć Dawida Blocha-Blumenfielda nazwano moszaw (rodzaj osadnictwa) Dowew na północy Izraela, którego nazwa jest skrótem jego inicjałów (DBB).

Szaul Liberman (1898, Motol – 22 marca 1983, USA) – komentator i badacz literatury talmudycznej. Laureat Państwowej Nagrody Izraela.

Urodził się w rodzinie rabina Mosze Libermana i Diny-Badany – córki rabina Kobrynia Szaula Kacenelenbogena. Uczył się w Słobodzkiej Jesziwie, w Uniwersytecie Kijowskim i Uniwersytecie Nancy.

W 1927 roku wyemigrował do Ziemi Izrael. Osiedliwszy się w Jerozolimie, kontynuował swoją naukę w Uniwersytecie Żydowskim (od 1928 roku; w 1931 roku otrzymał pierwszy stopień naukowy), gdzie następnie wykładał Talmud. W okresie od 1935 do 1940 roku kierował Instytutem Badań Talmudycznych imienia Ch. Fiszela w Jerozolimie.

W 1940 roku otrzymał stanowisko w seminarium rabińskim imienia Szechtera w Nowym Jorku, gdzie został profesorem, od 1949 roku – dziekanem, w 1958 roku – rektorem. Na przestrzeni wielu lat był przewodniczącym Amerykańskiej Akademii Badań Żydowskich, członkiem Państwowej Akademii Nauk USA, członkiem Izraelskiej Akademii Nauk i honorowym członkiem Akademii języka hebrajskiego. W 1971 roku przyznano mu Państwową Nagrodę Izraela w dziedzinie judaistyki, w tym samym roku wręczono mu nagrodę Harveya. Jest laureatem nagrody Bialika (1957 r.).

Główne prace – naukowe badanie tekstu Tosefty i utwór «Tosefta ki-Fshutah» («Tosefta w popularnym wyjaśnieniu») – wielotomowe wydanie Tosefty z komentarzem.

Liberman zmarł 22 marca 1983 roku podczas lotu z Nowego Jorku do Izraela.

Chaim Israeli (Gutański) (1927, Motol) – izraelski dygnitarz wojenny, w latach 50-70-tych XX wieku był pomocnikiem ministra obrony Izraela. W 1998 roku przyznano mu Państwową Nagrodę Izraela.

Leonard Chess (1917, Motol – 1969) – w 192 roku z rodzicami wyemigrował do Chicago, USA. Założyciel wytworni płytowej Chess Records, która otworzyła drzwi do kariery wielu afroamerykańskim wykonawcom, głównie w stylu blues i rock.

Szmuel Janowski (1890, Motol – 1935, Warszawa) – dziennikarz, pisał w języku jidysz, autor Światowej Bibliografii dzienników i czasopism żydowskich.

Etienne Wasserzug (1860-1888) – francuski biolog.

Corocznie w sierpniu w Motolu odbywa się Międzynarodowy Festiwal Kulinarny «Motolskie przysmaki»

Z różnych regionów Białorusi, a także z państw zagranicznych przyjeżdżają mistrzowie sztuki kulinarnej i zespoły artystyczne po to, by wziąć udział w festiwalu.

Pińska Gmina Żydowska kilka lat z rzędu bierze udział w tym festiwalu. W 201 roku gmina zaprezentowała różne eksponaty i wspólnie z pracownikami Muzeum Białoruskiego Polesia w domu Chaima Weizmanna zorganizowano ekspozycję.

Zostały zaprezentowane rzeczy codziennego użytku z okresu przedwojennego, wcześniej nigdzie niepokazywane – świeczniki, taca, sosjerka, szkatułka, modlitewniki, moździerze z tłuczkiem, skrzynka szewska z kopytkiem, wyżymaczka do bielizn, przybór do atramentu. Oprócz tego, wystawiono obraz malarza Arkadia Szustermana (namalowany w plenerze na 65-lecie zagłady Żydów Białorusi), przedstawiający najstarszego Żyda urodzonego w Pińsku Chaima Krasilskiego w stroju modlitewnym, w tałesie, kipie i z tefilinem. Można było także obejrzeć, jak wyglądają te przedmioty w rzeczywistości, obok obrazu eksponowano tefilin, tałes i kipa.

Prezentowane eksponaty zostały zebrane dla muzeum historii Żydów Pińska, które planowano otworzyć w 2012 roku, na 70-lecie zagłady pińskiego getta.

Dom-muzeum Weizmanna odwiedzili i obejrzeli ekspozycję honorowi goście festiwalu: Tymczasowy Odpowiedzialny za Sprawy Państwa Izrael w Republice Białoruś Cwi Koen-Litant, kierownicy brzeskiego okręgowego komitetu wykonawczego, zastępca premiera Republiki Białoruś Anatolij Afanasiewicz Tozik.

Muzea - archiwa - biblioteki - kolekcje prywatneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Motolskie Muzeum Twórczości Ludowej założone w 1983 r., otwarte dla odwiedzających 13 sierpnia 1995 r.

Adres: Białoruś, obwód brzeski, rejon janowski, w. Motol, 225822

E-mail: [email protected]

Telefon: +375 1652 5-87-53

Podstawowa działalność muzeum to zbiór, przechowywanie i reklamowanie przemysłu narodowego, rzemiosł i ludowej twórczości ustnej regionu. Ekspozycja muzeum składa się z sal historii i bytu chłopów, rzemiosła, rolnictwa, obróbki lnu, tkactwa, odzieży, obrzędów oraz sali wystawowej, które prezentują odwiedzającym regionalne cechy charakterystyczne kulturę materialną i duchowną Zachodniego Polesia. Liczba przedmiotów zasobu głównego na dzień 01.01.2012 roku – 17 990 jednostek, naukowo-pomocniczego – 8571 eksponatów. Muzeum posiada bogate kolekcje etnografii, tkactwa, wyszywania, plecenia. Szczególną uwagę w pracy muzeum przykłada się przechowaniu i propagowaniu ludowej twórczości ustnej. W skład muzeum wchodzi wiatrak, w którym znajduje się muzeum chleba.

Na terenie Motolskiej Szkoły Średniej Nr 1 znajduje się muzeum, poświęcone Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej.

Infrastruktura turystycznaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Dojechać do w. Motol własnym samochodem można w następujący sposób:

Z Mińska (390 km): od MKAD 43 km do m. Dzierżyńsk, skręt na Stołpce (38 km do m. Stołpce), skręt na m. Baranowicze (75 km do m. Baranowicze), skręt na m. Kobryń (148 km), skręt na w. Zalesie (9 km do w. Zalesie), skręt na m. Drohiczyn (49 km), skręt na m. Janów (28 km do m. Janów).

 

Opracowanie karty dziedzictwa kulturowego: Margarita Korzeniewska, Tamara Vershitskaya