Ostróg: ilustrowany przewodnik krajoznawczy

Wiadomości ogólne

Miasto Ostróg leży w województwie łuckiem w południowo-wschodniej części Wołynia tuż nad samą granicą z Rosją Sowiecką. Był to kiedyś sławny gród na Wołyniu. Miasto położone jest w malowniczej okolicy przy zbiegu rzek Horynia i Wilji, nad szeroką doliną utworzoną przez te rzeki. Płyną tędy jeszcze mniejsze rzeczki, wpadające koło Ostroga do Wilji - to Grabarka nad którą niegdyś wznosił się młyn zamkowy i rzeczka Gniłka. Dziś dolinę tych rzeczek przecina granica polsko-sowiecka. Na zachód od tej doliny znajduje się teren o charakterze podgórza. Tam nisko położone łąki na wiosnę zalane przez wody tworzą jak gdyby olbrzymie jezioro, tu teren nagle się wznosi - ani śladu bagien ni łąk. (...)

Ostróg jest gęsto zadrzewiony. Zwiedzającego po raz pierwszy miasto uderza wielka ilość bzów, kasztanów i drzew owocowych; na wiosnę w czasie kwitnięcia drzew powietrze jest wprost nasycone subtelną wonią kwiatów. Potężne konary starych drzew roztaczają dobrotliwie swą liściastą szatę nad dzisiejszym ubóstwem i opuszczeniem miasta.

Miasto i jego zabytki

Ostróg w dawnych czasach inaczej wyglądał niż obecnie. Był on otoczony zewsząd murami obronnemi, po których pozostały tylko fundamenty w okolicy zamku na stoku góry zamkowej. Najpiękniejszą i najlepiej zachowaną basztą jest baszta Okrągła albo Nowa z piękną polską attyką renesansową, oprócz niej baszta Łucka dość dobrze zachowana i baszta Tatarska mocno zniszczona. (...)

W środku miasta na rynku stał ratusz murowany: wybudował go Wasyl Ostrogski. Dziś jest to ruina, w której znajdują się nędzne i brudne sklepiki. Wewnątrz ratusza mieściła się waga miejska.

Wielki stary rynek w kształcie kwadratu, zbudowany domami murowanemi, był ośrodkiem handlowym miasta. Znajdowały się tu i dziś jeszcze znajdują, wąskie i ciemne uliczki, zapchane kramami i zatłoczone ludźmi w dni targowe. Chcąc poznać fizjognomję starego miasta, musimy udać się na rynek. Znajdziemy tam wiele motywów architektonicznych z dawnych czasów. Wąziutkie zaułki,  mury wsparte przerzutami i podpórkami, blaszane drzwi i bramy, daszki i okapy kramów, wszystko dziwnie stłoczone, odrapane, zrujnowane, wywołuje refleksje i budzi wspomnienia zamierzchłej przeszłości.

Do chwili spustoszenia miasta przez wojska kozackie, t. j. do 1648 roku handel i rzemiosła były w ręku stowarzyszeń cechowych chrześcijańskich, jak również właścicielami wszystkich kamienic w rynku byli chrześcijanie. Żydzi natomiast zamieszkiwali dawną ulicę Starożydowską, położoną w okolicach synagogi. Obecnie rynek zajmuje niepodzielnie ludność żydowska. (...)

W dzielnicy żydowskiej miasta, przy ulicy Wielkiej Szkolnej, znajduje się synagoga żydowska, pochodząca z XVI wieku. Cztery kolumny jaskrawo polichromowane podtrzymują sklepienie. Wewnątrz synagogi znajduje się wielki mosiężny świecznik, sprowadzony z Pragi, kula armatnia zawieszona u stropu i w przedsionku moździerz. Przy tej synagodze w początku XVII wieku mieszkał znany w żydowskim świecie uczony rabin i komentator talmudu Marszu. Jedna ulic Ostroga nosi jego miano.

Cmentarz ostrogskie również zasługują na uwagę: znajduje się na nich dużo starych pomników i nagrobków. Specjalną jednak uwagę zwraca cmentarzyk tatarski na wzgórzu przy ulicy Tatarskiej, dokąd rok rocznie zjeżdżali pozostali Tatarzy dla odprawiania tam modłów. (...) Oprócz wymienionych posiada Ostróg jeszcze trzy większe cmentarze: katolicki, prawosławny i żydowski, oraz dwa mniejsze prawosławne. Na żydowskim cmentarzu jest grób arcyrabina Dawida Szmulowicza, przedmiot kultu religijnego u Żydów. Są tam też bardzo stare groby, sięgające XIV wieku.