Przewodnik ilustrowany po c. k. austr. kolejach państwowych na szlakach: Stanisławów-Buczacz

Buczacz

Oddalenie z dworca do miasta 2 km. Dorożka parokonna 1 kor., jednokonna 60 hal.

Hotele: (skromne)  S c h a p i r a,  G a l i c y j s k i. Pokoje wraz ze światłem i usługą 1 kor. 60 hal. do 3 kor.

Restauracje: Bardzo dobra restauracja na dworcu kolejowym. W mieście skromna restauracja w hotelu S c h a p i r a (Piwo okocimskie).

Pokoje do śniadań: Rogozińskiego, Kerzla i Jeżewskiego.

Buczacz jest siedzibą Starostwa, Rady powiatowej i Sądu powiatowego. Urząd pocztowy i telegraficzny. 11.200 mieszkańców. Wyższe gimnazjum, szkoły ludowe i szkoła izraelicka fundacji Hirscha.

Mało które miasto na Rusi poszczycić się może tyloma i tak cennymi zabytkami przeszłości jak Buczacz.

Kościół łaciński w Buczaczu istniał, jak się zdaje, już w XIII. stuleciu, gdyż w kronikach parafialnych, znajduje się wzmianka, że Michał Abdank Buczacki w XIV. stuleciu na nowo go restaurował. Dzisiejszy kościół pochodzi dopiero z połowy XVIII. wieku i wzniesiony został kosztem Mikołaja Potockiego. Jest to budynek dość okazały, zbudowany w kształcie krzyża, z dwoma kaplicami. (...)

Klasztor dominikański. Założycielem klasztoru dominikańskiego w Buczaczu był Jan Potocki., który w roku 1652 chcąc pokonać szerzenie się szyzmy, Dominikanów sprowadził i murowany klasztor wraz z kościołem im oddał. Klasztor skąpo uposażony nie mógł nigdy należycie się rozwinąć i dekretem rządu austrjackiego zniesiony został w roku 1789.  Budynek poklasztorny rozmaite przechodził koleje, dziś istnieje zamiar założenia tam zakładu wychowawczego dla dziewcząt ruskich.

Klasztor Bazyljanów. Stefan Potocki ufundował w roku 1712 klasztor dla sprowadzonych z Litwy Bazyljanów i nadał im liczne przywileje i hojną dotację. (...) Monaster OO. Bazyljanów znajduje się w pięknem położeniu na końcu miasta na wzgórzu zwanym Fedor. Po podwójnych kamiennych schodach wchodzi się na rodzaj platformy, opatrzonej galerją z ciosowego kamienia. (...)

Cerkiew św. Mikołaja. Nad potokiem przepływającym przez środek miasta, na wzgórzu, stoi cerkiew św. Mikołaja, wzniesiona przez Marję Mohylankę, żonę Stefana Potockiego, około roku 1610. (...) Na szczególną uwagę zasługuje w tej cerkwi rzeźbiony ikonostas. Przecudnej roboty obrazy ikonostasu pochodzą z XVIII. wieku i mają znakomitą wartość artystyczną. (...)

Cerkiew Pokrowy. Na przedmieściu za mostem istnieje na kształt grecki budowana niewielka cerkiew Pokrowy, pochodząca z fundacji Mikołaja Potockiego z roku 1764. Na uwagę zasługuje tu na wschodniej ścianie umieszczony piękny obraz Pokrowa (opieka) Bogarodzicy. (...)

Ratusz buczacki należy do najpiękniejszych budowli barokowych w kraju. Zbudowany przez Mikołaja Potockiego w drugiej połowie XVIII. wieku, po pożarze roku 1865 odrestaurowany przez dzisiejszych właścicieli Buczacza. (...) Attykę budynku stanowi piękna balustrada kamienna. W pośrodku balustrady od zachodu, kamienna rzeźba, wyobrażająca herb Pilawa, po obu stronach herbu 12 posągów wyobrażających prace Herkulesa. (...)

Ruiny zamku. Zamek buczacki (...) istniał już w XIV. stuleciu jako gniazdo rodzinne rodu Buczackich. W początku XVII. wieku przez Marję Mohylankę wzmocniony, wytrzymał kilkakrotne oblężenia kozackie. W roku 1672 przez sułtana Mahometa IV. wzięty ale uszanowany, uległ zniszczeniu dopiero przez szturm turecki w 1676, lecz przez Jana Potockiego na powrót został odrestaurowany. (...)

Buczacz jako centrum żyznej okolicy posiadał ongi większe znaczenie handlowe. Handel zbożem i spirytusem był tu wcale znaczny. Dziś kiedy tylko najbliższa okolica dowozi swoje płody do Buczacza, a dalsza posługuje się innemi stacjami, miasto pod względem handlowym bardzo podupadło. Szczególnie po pożarze w roku 1865 Buczacz nie mógł się już podźwignąć. W miejsce spalonych drewnianych domów stanęły wprawdzie nowe murowane z kamienia, ale mimo to miasto nieregularnie po górach rozrzucone, nie posiada prawie ani jednego domu budowanego sposobem wielkomiejskim.

Z zakładów przemysłowych posiada Buczacz wielki młyn amerykański (na Młynówce) Potockich przerabiający 50.000 korców zboża rocznie, browar, gorzelnię, fabrykę potażu z eksportem do Niemiec, wielką ilość drobnych garbarni i wiele młynków krupiarskich.

Spacery i wycieczki:

a) do lasku na górę Fedor zwaną zwykły spacer mieszkańców Buczacza;

b) 2 km od Buczacza w wspaniałym bukowym lesie, na wzgórku, sterczą rozwaliny dawnego monasteru i cerkwi OO. Bazyljanów. Mury są tak grube, że na ich wierzchu rosną stuletnie drzewa;

c) na Podzamcze o 2 km od Buczacza, ruiny dawnego zamku rodziny Buczackich, z którego zachowały się jeszcze ślady trzech bram.