Rohatyn - Karta Dziedzictwa Kulturowego
Rohatyn to centrum rejonowe w obwodzie iwanofrankiwskim położone nad rzeką Gniłą Lipą. Miasto znajduje się w odległości 61 km od Iwano-Frankiwska i 69 km od Lwowa. W przeszłości położenie miasta było bardzo korzystne z punktu widzenia obronności. Od północy i zachodu miasto chroniła rzeka Gniła Lipa, od strony wschodniej zaś potok i fortyfikacje. Ślady po wałach ziemnych i fosie zachowały się do dziś.
Spis treści
[Zwiń]Historia
Pochodzenie nazwy miasta jest nieznane. Istnieje jednak legenda, w której opowiada się o księciu halickim Jarosławie Ośmiomyśle, który zabrał ze sobą na łowy młodą żonę. Księżna zabłądziła i, spotkawszy dużego jelenia, poszła za nim. Jeleń zniknął, kobieta zaś odnalazła księcia i jego drużynników. Na miejscu, gdzie księżna spotkała jelenia, zbudowano budynek, wokół którego powstało miasto. Inna legenda opowiada o księciu Rohu, który zbudował na tym miejscu umocnioną osadę – „postawił tyn” (ogrodzenie). Tak pojawiła się nazwa „Roha-tyn”, czyli „gród Roha”.
W XII w. ziemie wokół Rohatyna należały do Rościsławiczów, prawnuków Jarosława Mądrego – Ruryka, Wołodara i Wasylki. Na początku na miejscu dzisiejszego Rohatyna istniała wieś Filipowice. Pierwsza wzmianka o niej jest datowana na rok 1184, czyli na okres rządów księcia halickiego Jarosława Ośmiomysła. W 1349 r. Rohatyn w składzie całej Rusi Czerwonej został włączony przez króla Kazimierza Wielkiego do Królestwa Polskiego. W 1415 r. miastu zostały nadane prawa magdeburskie. Jako miasto Rohatyn po raz pierwszy jest wspomniany w roku 1390, w bulli papieża Bonifacego IX skierowanej do biskupa przemyskiego. Prawdopodobnie pierwsza osada została zniszczona, ponieważ wiadomo, że w 1415 r. Wołczko Przesłużyc założył nowe miasto Rohatyn przy wsi Filipowice. Erygowano wówczas parafię katolicką, a Wołczko i jego potomkowie przyjęli nazwisko rodowe Rohatyński. W 1431 roku Władysław Jagiełło skonfiskował dobra Bohdanowi Rohatyńskiemu jako karę za udział w powstaniu Świdrygiełły. Następnie Rohatyn został nadany aktem królewskim z 24 czerwca 1433 r. Mikołajowi Parawie z Lublina. W 1461 r. Kazimierz IV Jagiellończyk nadał Rohatynowi przywilej organizowania corocznych jarmarków. W 1462 roku Jakub Parawa, spadkobierca i brat Mikołaja, sprzedał starostwo rohatyńskie swemu krewnemu –kasztelanowi lwowskiemu, późniejszemu wojewodzie ruskiemu Stanisławowi Chodeckiemu.
Rohatyn
The red public school
Rohatyn
Synagogue of Reb Nataniel Sofer
Rohatyn
Rohatyn
Rohatyn
Pinchas Spiegel and Chuna Wachman, of blessed memory
Rohatyn
The “Deborah” group of Hashomer Hazair in Rohatyn 1918: Upper row from the right: Braincia Teichman, Esther Grad, Sarah Baraban, Unknown, Raiza Leiter, Salka Wald, Czarna Schnekraut, Braina Stryjer, Rachel Lieder, Leah Katz
Rohatyn
Top from the right: Michal Kizel, Yehoshua Bader, Yuzia Freiwald, Widow Schorr, Mordechai Kizel, Weissberg, the wife of Yonia (a Christian), Benjamin Melman (Schorr) and his son Moshe, Raiza Leiter, the daughter of Melman, and her husband, Dr. Fassberg. Seated from the right: Esther Schorr with her two granddaughters, Nechemia Grunzeid with his wife, Grundzeid's son, the groom with his bride (of the Schorr family from the United States), at his side, the wife of B. Melman with their grandchildren next to her; the son-in-law of Grunzeid, his wife standing next to him, and the daughter of Yonia and Benny Grunzeid
Rohatyn
From the right: Polish house, Polish middle-school, house of Boitsuk, house of Zlatkis, Ukrainian house
Rohatyn
Formerly the Rohatyn post office (the house of Tsukhuzer.) Behind, on the right side, are the windows of the Principal, the teacher Mrs. Shwartz
Rohatyn
The marketplace: The first house, with the balcony, belonged to the Bronstein family, and the second to the Shnaps family
Rohatyn
Formerly the community hall on Shebtsenko street, now a movie theater
Rohatyn
The Ukrainian gymnasium
Rohatyn
In the center: Moshe Schechter, the schochet, his wife Sarah, and their grandchild between them. On the right: Monish and Pearl. On the left, Aharon and Leah. Above from the right: Rachel, Bracha, and Blima. The children below: Shlomo and Zvi
Rohatyn
Bath house with steam room on Tserkavna street, in front of the houses of Tzvi Reis and Baruch Weinreich, of blessed memory. On the right side, where the three open windows are, there was, years ago, a Hebrew school and an assembly hall
Rohatyn
The Jewish Orchestra. Seated in the center: Moshe Faust, Wolf Zimbler (Shwartz.) Standing from the left: Mordechai-Shmuel Faust, Mendel Bass, Yankel Faust, Alter Marshalnik, Itsik-Hersh Faust, and David Faust
Rohatyn
Zvi Blank (a Polish soldier)
Rohatyn
Rohatyn
Rohatyn
Family of Yisrael-Leib Green, Of Blessed Memory. First row standing from the right: Feige, Altche, Esther, Leah, Itamar Loifer, Yisrael-Leib, Gitel, Yosef and his daughter Ruth, Shmuel, Shalom and David
Rohatyn
The production of “King Lear”, December, 1920 - Chaim Drooks, Avraham Tupp, David Prageh, Fishel Weiler, Unknown, Guttwort, Yaakov Foist, Shaul Pancher, Hinde Baum, Tova Baraban, Dr. Leibush Zlaks, Yitzchak Bernstein, Tunke Horen, Reize Leiter, David Rosenstein, Devorah Hoizer
Rohatyn
Kindergarten in Rohatyn
Rohatyn
Reb Itche Shpiegel and his family who were taken into captivity by the Russians in World War I and they are from the right: Pinye Shpiegel, Zushe Holtz, Nafatali Shpiegel, next to him the grand-daughter Ryfke Roter (the wife of Yehoshua Landoi), Reb Itche (Yitzchak) Shpiegel and the oldest son of Naftali, Moshe Shpiegel, who is presently in the U.S.
Rohatyn
The Hebrew teacher Edelstein with his students in the Hebrew school of Rohatyn
Rohatyn
Rohatyn
Rohatyn
The 'Ariye' group of Hashomer Hatza-ir, Rohatyn, 1919. From the top right: Tsvi Milstein, Zushe Brik, Yesheya Frayvald, Izi Holtz, Nusi Reis, unknown, Itsi Holtz, Samush Zeidler
Rohatyn
Hashomer Hatza-ir of Rohatyn, costumed for a Purim play to benefit of Keren Kayemet L'Yisroel
Rohatyn
Rohatyn
To the right: the Ukrainian house, the house of A. Kartin. Opposite: the house of Noach Becker. To the left: the house of Moshe Preiss, which is attached to the house of Yisrael Zilber with a passage between them. At the far edge of Max Zilber's store, you can see the open area of the market square [Rynek], 1932
Rohatyn
Rohatyn Hashomer Hatza-ir chapter
Rohatyn
Field-work day, Shomrim of Rohatyn, 8/12/1919. Standing from the left: Uri Kartin (the leader,) Kuva Dam, unknown, Enge Shumer, Bronke Hornstein, Zev Barban, Dr. Yankev Kopferman, Attorney Shmuel Spiegel, Jack Faust, Grine Faust, Manye Kartin, Bokser Zusha, Meltsi Holtz, Chayke Maor, Ruzke Hoder, Junik Bumze, Huchbarg Feybush, Devora Leyner
Rohatyn
The 'Porachat' group of Hashomer Hatasaier in Rohatyn (4/2/1925.) In the center, group-leader Shaul Bader. From above right: Shlyme Rutroyber, Shmuel Teichman, Moshe Mot, Avigdor Hamburg, Michoel Kizl, Eliyahu Katz, Dovid Kartin, and Lybush Bloch
Rohatyn
The Hashomer Hatza-ir chapter in Rohatyn, at the departure of Yehoshua Spiegel for training
Rohatyn
Rohatyn
The 'Gordonia' chapter in Rohatyn
Rohatyn
Rohatyn
Ha-Noar Ha-Tsioni of Rohatyn, June 1930
Rohatyn
Sixth grade of the state high school—1926
Rohatyn
Rohatyn
Rohatyn
Rohatyn
Rohatyn
Rohatyn
The Knihynicze branch of 'Torah vi-Avodah' (Torah and service.)
Rohatyn
Rohatyn
Shmuel Rebish—head of the community of Knihynicze, his son-in-law Shimon-Yitschok Alboir, Lybush, Martsis (children), Yaakov Tabak, Reizel Altboir
Rohatyn
Yosef Teichman – Dentist (son of Elisha Teichman, Of Blessed Memory)
Rohatyn
The 'B'not Mizrachi' (daughters of the east) association in Knyhinicze
Rohatyn
Rohatyn
In the village of Chesnik, in April 1935
Rohatyn
The Main House of Study
Rohatyn
Rohatyn
Rabbi Shpiegel
Rohatyn
Marketplace and coaches
Rohatyn
Rohatyn był wówczas zwykłym miastem średniowiecznym. Pełnił rolę jednego z punktów obronnych najpierw księstwa halickiego, a później dóbr polskiego króla. Główna zabudowa miasta była otoczona wałami ziemnymi i drewnianymi fortyfikacjami. W XIV–XV w., po upadku Halicza, Rohatyn stał się znanym ośrodkiem handlu i rzemiosł. Sprzyjała temu korzystna lokalizacja miasta na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych. Jarmarki rohatyńskie były słynne także za granicami Galicji.
W XV w. ruszyła migracja Żydów na Ruś Czerwoną ze Śląska, Polski Zachodniej i Węgier. Znane jest imię rohatyńskiego handlarza bydła, Szymszona z Żydaczewa (Shimshon mi-Zydaczow), który był najbogatszym kupcem w Rohatynie w latach 1447–1467. Od tego czasu Żydzi cały czas mieszkali w mieście. W XV–XVI w. ich populacja była jeszcze niewielka. Rohatyńscy Żydzi nie stanowili osobnej gminy i podlegali kahałowi lwowskiemu.
W XVI w. ziemie Galicji doświadczały najazdów Tatarów z Chanatu Krymskiego, którzy ruszali po jasyr. Podczas jednego z takich najazdów na Rohatyn została uprowadzona córka miejscowego księdza prawosławnego Nastia (Anastazja) Lisowska (tak umownie nazwali ją dziewiętnastowieczni badacze, gdyż prawdziwe imię dziewczyny nie zostało ustalone na pewno). Bardzo młoda dziewczyna została sprzedana do sułtańskiego haremu w Stambule. Dzięki swej wyjątkowej urodzie i wielkiej przebiegłości wkrótce została pierwszą i jedyną żoną sułtana Sulejmana Wspaniałego. Zgodnie z tradycją, na jej prośbę sułtan obiecał nigdy nie najeżdżać na ziemie, z których pochodziła. Jej perskie imię brzmiało Churrem, jednak do historii przeszła jako Roksolana. W 1566 roku jeden z jej synów, Sulima II, został następcą Sulejmana na tronie Imperium Osmańskiego. Roksolana zmarła w 1558 roku, została pochowana w Stambule. W 1999 roku na rynku w Rohatynie odsłonięto pomnik tej słynnej mieszkanki miasta.
Na przestrzeni XVI w. miasto było otoczone fosą, wałami i drewnianym częstokołem, który później zastąpiono kamiennym murem. Wjazd do miasta prowadził przez bramy ze zwodzonymi mostami: były to m.in. Brama Halicką i Lwowską. W 1523 roku Otto Chodecki, starosta rohatyński i wojewoda sandomierski, nadał miastu przywilej na cotygodniowy targ. Po jego śmierci w 1534 dobrami rohatyskimi władał Jan Boratyński z Przemyśla. W 1535 roku król Zygmunt Stary potwierdził prawa miejskie Rohatyna, nadał mu nowe przywileje oraz herb, który początkowo przedstawiał róg jelenia z siedmioma kolcami na niebieskim polu i żółtą literą B. Litera „B” widniała w herbie, ponieważ Zygmunt Stary nadał Rohatyn w dożywotnie władanie swojej żonie Bonie. Dopiero po latach literę „B” zamieniono na „R”. W 1539 roku z powodu poważnego zniszczenia miasta król przyznał mu specjalne przywileje. Pozwolił wznieść fortyfikację oraz wybudować ratusz z wieżą, plac handlowy oraz łaźnię publiczną. Wiadomo, że w roku 1567 nieopodal miasto zbudowano drewniany zamek, który miał kilka wież, dwie bramy wjazdowe oraz prowadzące ku nim mosty podwieszane. Podczas siedemnastowiecznych wojen kozackich zamek został zniszczony. Odbudowano go dopiero pod koniec XVII w. Na przestrzeni XVIII w. zamek należał do rodzin Bielskich i Lubomirskich, z biegiem czasu jednak popadł w ruinę. Zdaniem polskiego badacza z XIX w. Aleksandra Czołowskiego, zamek znajdował się na terenie za starym kościołem nazywanym „Majerówką”.
W latach 1546–1561 starostą rohatyńskim był Andrzej Tęczyński, w latach 1564–1574 marszałek wielki koronny Jan Firlej. W XVI w. proboszczami w Rohatynie byli dwaj wybitni przedstawiciele swojej epoki. W latach 1558–1562 księdzem w mieście był Marcin Kromer – historyk, geograf, pisarz. Innym znanym kapłanem był Piotr Skarga, jezuita, biograf, przyszły minister króla Zygmunta III Wazy.
W 1589 r. przy cerkwi Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy bracia Jurij i Iwan Rohatyńcy założyli bractwo, odkryto rusińską (ukraińską) szkołę. Około 1600 r. utworzono szpital. W ciągu XVI w. miasto było ważnym ośrodkiem handlu i rzemiosł. Rohatyńskiej jarmarki i targi przez długi czas nie ustępowały lwowskim. Rolę centrum miasta pełnił rynek otoczony przez cztery rzędy budynków z wysokimi elewacjami i gankami. Pośrodku rynku zbudowano ratusz. Rohatyn miał wówczas cztery przedmieścia: Nowe Miasto, Babińce, Zawodę i Naulicach.
W 1572 r. w mieście było 115 właścicieli domów, 18 podnajemców i 36 obywateli, którzy mieszkali poza murem. Od tego czasu wiadomo,że podatek ze sprzedaży wódki w 1585 r. zbierał Mendel Isakowicz.
W 1615 r. pod Rohatynem ma miejsce bitwa między Kozakami i wojskiem koronnym hetmana Żółkiewskiego. W latach zaś 1620–1621 miasto było zdobywane przez wojska tatarskie.
W 1633 r. król Władysław IV nadał Żydom niektóre przywileje, a tym prawo na osiedlanie się w mieście, posiadanie synagogi i cmentarza, kupowanie i sprzedawanie, posiadanie karczmy i sprzedawania tam wódki, piwa i miodu, produkcję wódki i handel bydłem. Żydzi mieli prawo handlować na placu rynkowym. Ponadto Żydzi zostali zrównani w prawach z innymi mieszczanami Rohatyna. W tym akcie królewskim omówiono również kwestię podatków. Później król Jan Kazimierz i Michał Korybut Wiśniowiecki potwierdzali te przywileje.
Sytuacja ekonomiczna miasta i Żydów uległa drastycznemu pogorszeniu wraz z początkiem wojen kozackich. W 1648 r. miasto zostało zdobyte przez Kozaków. W drugiej połowie XVII w. zniszczono zamek, który został zbudowany w 1567 roku. Jedno z wejść na zamek było usytuowane na terenie dzisiejszego cmentarza, przy kościele św. Mikołaja.
Ludność żydowska wraz z innymi mieszkańcami ucierpiała w tym okresie w wyniku działań wojskowych, ponadto Żydzi stawali się ofiarami pogromów. Największych strat doznało 9 głównych wspólnot żydowskich: we Lwowie, Bohorodczanach, Buczaczu, Brodach, Żółkwi, Tyśmienicy, Olesku, Złoczewie i Rohatynie. W dniu 23 grudnia 1675 sejmik halicki obradował na temat zwolnienia Żydów z Rusi Czerwonej z podatku pogłównego. W końcu sprawa trafiła do sejmu krajowego, który zwolnił Żydów z płacenia tego podatku. Król Jan Sobieski III w swoim zarządzeniu z dnia 27 lipca 1694 r. stwierdził, że „Żydzi na Rusi Czerwonej cierpieli bardziej niż reszta Żydów”.
„Okropne lata” (Tach VeTat) doprowadziły do fermentu w społeczności żydowskiej – pod koniec XVII w. na terytorium Galicji zaczęły rozprzestrzeniać się i umacniać wpływy ruchu „fałszywych mesjaszy” – pierwszym wśród nich był Szabtaj Cwi (1626–1676), a następnym Jakub Frank (1726–1791). Pierwszym zwolennikiem sabataizmu w Rohatynie był Elisza Szor (Schorr), potomek rabina Zalmana Naftali Szora, autora traktatu „Tewuos Szor”.
W drugiej połowie XVIII w. duże wpływy w Rohatynie mieli zwolennicy frankizmu (ideologicznej kontynuacji sabataizmu). Założycielem tego ruchu był Jakub Frank (1726–1791). Podczas podróży po Galicji Frank odwiedził również Rohatyn (1755), gdzie przyjęła go rodzina Szlomo Szora. Wizytom Franka towarzyszył szereg skandali związanych z rytualnymi orgiami seksualnymi. Prawdopodobnie miało to wpływ na sukcesywne zmniejszenie się liczby wyznawców frankizmu. W 1759 r. kilkadziesiąt frankistów z Rohatyna przeszli na chrześcijaństwo, a wśród nich m.in. Szlomo Szor (Salomo ben Elischa Schor), syn Eliszy Szora, który na chrzcie otrzymał imię Franciszek Łukasz Wołowski. Miał on trzech braci: Michała (Natan ben Elischa Schor), Jana (Jehuda ben Elischa Schor) i Henryka (Icchak ben Elischa Schor) Wołowskich. Zagorzałym przeciwnikiem frankistów w Rohatynie był rabin Dawid Mosze Abraham, autor książki „Mirkewet Hamiszne”, w której opisał działalność frankistów w swoim mieście.
W 1772 r., w wyniku pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej Rohatyn został włączony do monarchii Habsburgów. Miasto traci swoje znaczenie handlowe i gospodarcze, stając się małym miastem prowincjonalnym. Chłopi i drobni mieszczanie pracowali głównie na roli. Rzemieślnictwo upadało.
Lata rządów cesarzowej Marii Teresy i jej syna Józefa II (1740–1790) były okresem reform na dużą skalę mających na celu utworzenie dobrze kontrolowanej monarchii absolutnej. Reformy w monarchii Habsburgów były częścią ogólnoeuropejskiego ruchu oświecenia. Przewidywały m.in. ujednolicenie życia wszystkich poddanych imperium.
W 1788 r. w Rohatynie otworzono świecką szkołę niemieckojęzyczną, która funkcjonowała do roku 1806. Jej kierownikiem był Szlomo Kornfeld (Schlomo Kornfeld). Dla dzieci żydowskich wprowadzono obowiązek nauki w języku niemieckim: nie mogły uczęszczać do chederu (żydowskiej szkoły podstawowej), o ile nie miały certyfikatu potwierdzającego ich naukę w szkole niemieckiej. Następnie przepisy stały się bardziej restrykcyjne: Żydzi nie mogli zawierać małżeństw albo uczyć się handlu, jeśli nie mieli zaświadczenia o uczęszczaniu do szkoły niemieckiej.
Jednocześnie próbowano nauczyć lokalną ludność żydowską uprawie roli. W sąsiednim Bolechowie założono kolonię pod nazwą Nowy Babilon, w której osiedlono 12 rodzin żydowskich z Rohatyna. Warunki życia w kolonii były bardzo złe, ziemia zaś jałowa. Chociaż na samym początku akcja ta zyskała wsparcie wśród społeczności żydowskiej, w niedługim czasie kolonia Nowy Babilon upadła.
Władze austriackie nie zabraniały samorządu żydowskiego na poziomie kahału. Z początkiem rządów Marii Teresy została potwierdzona struktura aktualnej rady gminy (1 rabin і 4–12 przedstawicieli starzyzny żydowskiej, których kadencja trwała trzy lata). Nowa ordynacja „urządzająca gminy żydowskie w Galicji” została wprowadzona patentem Józefa II (1789), na mocy którego kahał zmniejszał się z sześciu do trzech członków o trzyletniej kadencji. Wyjątek stanowiły tylko takie miasta jak Brody i Lwów (7 członków). Prawo wyborcze przysługiwało głowom rodzin – właścicielom nieruchomości i osobom płacącym podatki. Prawo to było także uwarunkowane znajomością języka niemieckiego. Obowiązki przedstawicieli pozostały bez zmian i sprowadzały się do reprezentowania wspólnoty wobec władz administracyjnych.
W XIX w. rozpoczęły się ważne procesy na drodze do zrównania ludności w prawach obywatelskich z zresztą społeczeństwa austriackiego. Jednym ze skutków przemian ustrojowych zachodzących w imperium było dopuszczenie Żydów do kandydowania w wyborach parlamentarnych i do rad miejskich. Po 4 marca 1849 r. zapewniono wolność wszystkich obywateli, uchylenie konstytucji w 1851 r. przywróciło jednak dawne ograniczenia ludności żydowskiej. W 1857 r. potwierdzono m.in. zakaz utrzymywania służby wyznania chrześcijańskiego; zakaz osiedlania się poza dzielnicą żydowską; ograniczenia w zawieraniu związków małżeńskich (1859), w wykonywaniu rzemiosła (1859) oraz w prawie wyborczym (1861). Społeczność żydowska Rohatyna uzyskała pełnię praw obywatelskich dopiero na mocy ustawy zasadniczej o prawach obywatelskich z 21 grudnia 1867 roku. W 1868 r. rada miejska Rohatyna składała się z 32 radnych, w tym 18 katolików, 7 grekokatolików oraz 7 Żydów.
W 1890 r. miasto liczyło 914 domów i 7188 mieszkańców, z czego 3503 stanowili Żydzi (48,8%). W roku 1900 r. w Rohatynie było 931 domów i 7201 mieszkańców, w tym 3217 Żydów, którzy wówczas stanowili w około 44,7% populacji miasta. W 1910 r., w ostatnim spisie przed pierwszą wojną światową, w Rohatynie mieszkało 7664 osób, z czego 3254 stanowili Żydzi (ok. 42,4%). Wraz ze wzrostem populacji Rohatyna, wzrastała również liczba żydowskich mieszkańców, jednak procentowy udział Żydów zaczął stopniowo maleć z 59,5% w 1880 r. do 42% w roku 1910. W 1880 r. w okolicznych wsiach w powiecie rohatyńskim żyło 2397 Żydów (około 19% ogółu ludności), w 1890 r. – 2434 (17,2%), w 1900 r. liczba ta spadła do 2070 (15,4%).
Po wybuchu pierwszej wojny światowej wielu Żydów z Rohatyna ewakuowało się do Austrii, Bohemii i na Morawy. Większość Żydów wyemigrowała do Wiednia. W sierpniu 1914 r. wojska rosyjskie wkroczyły do Rohatyna i podpaliły dzielnicę żydowską. Rosjanie aresztowali wówczas 570 Żydów płci męskiej – zarówno dzieci jak i starców. Wszystkich deportowano do Rosji. Wywieziono m.in. znaną żydowską rodzinę Faustów, słynną ze swego zespołu muzycznego, którego występy często towarzyszyły rozmaitym uroczystościom rohatyńskim. W czerwcu 1915 r. miasto zostało odbite przez wojska habsburskie.
Po stabilizacji linii frontu w Rohatynie zakwaterowano wojska austro-węgierskie. Kilkuset żołnierzy, którzy zmarli pod koniec 1915 r. i w roku 1916 na skutek epidemii cholery, pogrzebano nieopodal cerkwi Świętego Ducha.
Pod koniec pierwszej wojny światowej Rohatyn przez pewien czas należał do Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej (listopad 1918 r. – maj 1919 r.). W tym okresie wspólnota żydowska powołała dla obrony swych interesów Żydowski Komitet Narodowy. Pod koniec maja do Rohatyna weszły wojska polskie. Podczas wojny polsko-bolszewickiej w okolicach miasta toczyły się zacięte walki.
W składzie II Rzeczypospolitej Rohatyn administracyjnie należał do województwa stanisławowskiego. Według pierwszego spisu powszechnego przeprowadzonego w II Rzeczypospolitej (1921), w Rohatynie mieszkało 5736 mieszkańców, w tym 2223 Żydów, którzy stanowili wówczas 38,7% populacji miasta. W okresie międzywojennym pogorszyła się sytuacja ekonomiczna Żydów. Zwiększyła się także konkurencje gospodarcza ze strony Ukraińców i Polaków. W czasie wielkiego kryzysu, w latach 30. XX wieku wielu wielu kupców i przedsiębiorców zbankrutowało, a rzemieślnicy i robotnicy stracili pracę. Pod koniec lat 30. XX wieku, wraz z wprowadzeniem ograniczeń administracyjnych w zakresie wykonywania uboju rytualnego, 20 żydowskich rzeźników straciło pracę. W mieście działało kilka żydowskich przedsiębiorstw, które zapewniały miejsca pracy dla mieszkańców: zakład cukierniczy, dwie drukarnie, fabryka sody i młyn. W latach 30-tych XX w. została założona kuchnia, która za symboliczną opłatą (lub całkiem za darmo) wydawała posiłki wszystkim wszystkim potrzebującym. Kuchnia była finansowana przez rohatyńczyków, którzy wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych.
W okresie międzywojennym liderem rohatyńskich syjonistów był dr Pinchas Stern. W tym czasie gmina odbudowała synagogę, która została zniszczona w czasie wojny, i uzyskała ziemię pod nowy cmentarz. Żydowska partia polityczna brała udział w wyborach samorządowych. W 1927 r. zdobyła 16 spośród 48 mandatów. Wiceburmistrzem miasta został wybrany dr Goldschlag. W 1932 i 1939 roku Żydzi nie zostali wybrani do organów samorządowych, ale otrzymali stanowiska w administracji.
Według spisu przeprowadzonego w 1931 r., w Rohatynie mieszkało 7513 osób, w tym ponad 3002 Żydów. W powiecie rohatyńskim odnotowano 6 111 Żydów. Na początku drugiej wojny światowej populacja żydowska miasteczka wynosiła 3250 osób (40,1%), podczas gdy w całym powiecie mieszkało wówczas 9685 Żydów. Na skutek restrykcji nałożonych na prywatne przedsiębiorstwa pogorszyła się także sytuacja ekonomiczna Żydów. Cześć z nich deportowano w głąb Związku Radzieckiego.
W dniu 22 czerwca 1941 r. wybuchła wojna niemiecko-radziecka. Oddziały Wehrmachtu zajęły Rohatyn w pierwszych dniach lipca. Rohatyn jako miasto powiatowe należał do powiatu stanisławowskiego Dystryktu Galicja, wchodzącego od 1 sierpnia 1941 r. w skład Generalnego Gubernatorstwa. Następnie 4 kwietnia 1942 r. Rohatyn został włączony do okręgu bereżańskiego.
Tuż po wkroczeniu do miasta naziści rozpoczęli prześladowania ludności żydowskiej. 9 lipca naziści przeprowadzili akcję mającą na celu zastraszenie rohatyńskich Żydów. Zostali pobici czołowi przedstawiciele gminy, m.in. Szlomo Amarant, dr Friwald, dr Goldschlag, Rotbaum, rabini Mordechaj Lipa Teumim i Spiegel. Żydzi musieli wykonywać upokarzającą i ciężką pracę fizyczną. W końcu lipca powołany został Judenrat z Szlomo Amarantem na czele. Z byłych członków klubu sportowego „Makkabi” utworzono żydowską policję. Żydzi zostali zmuszenia do noszenia oznaczeń z gwiazdą Dawida na okryciach wierzchnich. W końcu sierpnia wszystkich Żydów przeniesiono do jednej dzielnicy miasta, którą zaczęto przekształcać w getto. W zimie 1941–1942 w getcie zapanował głód, który spowodował wysoką śmiertelność, szczególnie wśród dzieci i osób starszych.
Co pewien czas naziści organizowali masowe egzekucje i deportacje do obozów koncentracyjnych i „fabryk śmierci”.
Pierwsza „Akcja” miała miejsce 20 marca 1942 r., kiedy Żydów wypędzono z domów i zagnano na plac targowy w Rohatynie. Tam kazano im wszystkim klęknąć i spędzić w takiej pozycji kilka godzin. Jeszcze przed przyjściem na rynek zastrzelony został rabin Spigel. Według różnych danych, na rynku było od 1820 do 3000 osób. Wszystkich zapędzono do dworca kolejowego, gdzie już były wykopane doły. Wśród zamordowanych była rodzina rabbiego Spigla. Według niektórych źródeł, cześć Żydów deportowano wówczas do niemieckiego nazistowskiego obozu śmierci w Bełżcu. Po tej akcji teren getta został zmniejszony o połowę.
Druga „Akcja” została przeprowadzona w dniach 21–22 września 1942 r. i przebiegała pod dowództwem gestapo z Tarnopola. Śmierć poniosło wówczas około 300 osób. Zostali zabici nieopodal rohatyńskiego szpitala. Według różnych danych, od 700 do 1700 osób zostało wówczas wywiezionych do nazistowskiego obozu w Bełżcu.
W 1942 r. do getta w Rohatynie zostali przesiedleni Żydzi z Bukaczowców, Burszyna, Bołszowiec innych miejscowości powiatu.
Trzecia „Akcja” w Rohatynie odbyła się 8 grudnia 1942 r. ponownie pod dowództwem gestapo z Tarnopola. Według relacji tych, którzy przeżyli, zginęło około 2000 Żydów. W szpitalu w Rohatynie zamordowano od 250–300 do 500 pacjentów. Około 1300 osób zostało wywiezionych do Bełżca.
Zimą 1943 r. w getcie wybuchła epidemia tyfusu. Zmarło wówczas blisko połowy osób przebywających w getcie. Pacjentów szpitala rozstrzelano.
W getcie pozostało od 2700-3000 do 6000 Żydów. Zginęli w czasie likwidacji getta, która została przeprowadzona w dniach 6–9 czerwca 1943 roku. Większość Żydów rozstrzelano na terenie miejscowej cegielni, niektórych spalono żywcem w podziemnych schronach. W ten sposób Rohatyn stał się „Judenfrei” – miastem wolnym od Żydów.
Ogólna liczba ofiar Zagłady w Rohatynie szacowana jest na około 12000 osób. W samym Rohatynie zginęło 9846 osób, a 2100 osób wysłano do obozu śmierci w Bełżcu.
Rohatyn został wyzwolony spod okupacji niemieckiej 23 lipca 1944 roku.
Po wojnie Rohatyn wszedł w skład Ukraińskiej SRR, а od 1991 r. stał się częścią niepodległej Ukrainy.
Archeologia
Dane archeologiczne (obecność w okolicach wsi Podgrodzie, Zalipie, Łukowyszcze (dawna Hołodówka) kilku grodzisk/zamczysk z IX–XV w.) dają podstawy twierdzić, że istniały tu słowiański (prawdopodobnie chorwacki w IX–X w.) i ruski (XII–XIII w.) ośrodki miejskie. Na ich miejscu powstał Rohatyn, który istniał prawdopodobnie już w pierwszej połowie XIV wieku.
Dane historyczne o Rohatynie pochodzą z dawnych czasów. Według ustaleń archeologów, tereny w okolicach Rohatyna były zasiedlone jeszcze w epoce kamienia. Potwierdzeniem tego są liczne znaleziska odkryte na tym obszarze: narzędzia pracy z epoki kamieni i epoki brązu, pozostałości obozowisk i osad z okresu późnego paleolitu,cmentarzyska, kurhany itd.
Na terenach Opola Rohatyńskiego, w okolicy wsi Ruda leżącej w 6 kilometrach na północ od Rohatyna, pod koniec ХІХ w. odkryto skarb brázowy. Znaleziono go niedugo przed 1884 r. (według K. Żurowskiego, w 1886 r.). Skarb zawierał osiem przedmiotów: brązowy kielich i siedem brązowych siekier-celtów. Skarb z Rudy jest cennym i unikatowym zabytkiem kultury dawnych czasów. Badania nad tym charakterystycznym kompleksem rytualnym daje możliwość poznać nie znane do dziś formy praktyk kultowych dawnej ludności Opola Rohatyńskiego w okresie halsztackim (prawdopodobnie, były to plemiona pochodzenia pónocnotrackiego należący do kultury Gáva-Holidrady). Biorąc pod uwagę szczególny charakter skarbu, można odnieść go do osobnego typu skarbów wotywnych – „skarb wotywny typu Ruda”.
Instytucje religijne
Instytucje żydowskie
Przed pierwszą wojną światową główną synagogą w Rohatynie była Beth Haknesset Hagadol, która miała dwa skrzydła. W każdym skrzydle znajdowała się osobna synagoga: Schneider Shulechel (krawiecki mały szul) i Schuster Shulechel (szewski mały szul). Wielki bet midrasz (dom nauki) ocalał w pierwszej wojnie światowej. Został zbudowany dzięki staraniom rabbiego Altera Weidmanna i rabbiego Yakova Hacohena Lewentera. Wszystkie inne żydowskie budowle religijne zostały zniszczone.
Wiadomo, że bet midrasz był niesłychanie pięknym miejscem, zdobionym obrazami niebiańskich zwierząt i symbolicznymi rysunkami wszystkich dwunastu plemion Izraela. Wszystkie obrazy były namalowane farbami olejnymi. Obok znajdowała się mykwa. Po przeciwnej stronie zbudowano pomieszczenie, które służyło modlitwie. Miało nazwę „Barak”. W tym pomieszczeniu zapalano świece, które ustawiano na glinianych świecznikach. Tutaj uczyły się najmłodsze dzieci. W okresie międzywojennym nauczycielem był rabbi Mosze Gerszon. Reb Arche był dyrektorem chederu. Wcześniej wykładał dla starszych studentów Gemarę i Tosafot.
Nieopodal starej synagogi zbudowano miejsce dla modlitwy w piwnicy, nazywane „Im Keller” (W piwnicy). Założycielami tego minjanu (grupy modlitewnej) byli Reb Yekel Yona Schnekraut i Reb Nosn Chaimowicz. Niewielki bet midrasz zbudowano później. Ludzi, którzy modlili się w tym bet midrasz, nazywano „Shabse Tzvinekes”, ponieważ, według przekazów, w tej piwnicy spotykali się wyznawcy Szabtaja Cwi. Później w mieście istniał niewielki kloiz (dom modlitwy) zbudowany przez reb Nataniela. Na początku XX w. w Rohatynie istniały również chasydzkie domy modlitwy: mały kloiz chasydzki, kloiz czortkowski, kloiz stratyński. Kolejne domy modlitwy, a także cheder i mykwa były prowadzone przez innych rabinów.
Instytucje świeckie
Oświata w Rohatynie
Chłopcy żydowskie do lat 13 uczyły się w religijnej szkole podstawowej zwanej „cheder”. W 1788 r. w Rohatynie otworzono świecką szkołę niemieckojęzyczną dla dzieci żydowskich, która funkcjonowała do 1806 roku. Jej kierownikiem był Szlomo Kornfeld. Szkoła ta została założona przez władze austriackie po rozbiorze Rzeczypospolitej. Dla dzieci żydowskich wprowadzono obowiązek szkolny. Początkowo obowiązek ten nie był przestrzegany, na skutek czego władze zaostrzyły przepisy: dzieci nie mogły uczęszczać do chederu, nie mając zaświadczenia potwierdzającego naukę w szkole niemieckiej. Następnie przepisy stały się jeszcze bardziej restrykcyjne: tylko ci Żydzi, którzy posiadali certyfikat ukończenia szkoły niemieckiej lub zaświadczenie o nauce języka niemieckiego w domu, mogli zawierać małżeństwa, pracować jako służący albo uczyć się handlu. We Lwowie utworzono specjalne seminarium dla nauczycieli żydowskich, które były utrzymywane z podatków płaconych przez Żydów. Powołano również inspektorat szkół żydowskich na czele z maskilem Herzem Hombergiem, który założył 48 szkół, w tym w Stryju, Dolinie, a następnie kolejnych 51 szkół (w tym w Kałuszu, Żurawnie, Bolechowie i Rohatynie).
Dopiero w czasach rabina Natana Lewina (1896–1905) założono współczesną szkołę Talmud Tora. W latach 1904–1910 na czele gminy żydowskiej w Rohatynie stał Alter Weidmann. W okresie jego kadencji w 1904 r. otworzono bezpłatną szkołę żydowską, której dyrektorem i nauczycielem był Rafał Soferman. W 1912 r. Soferman wyjechał do Palestyny, gdzie kontynuował działalność oświatową. W 1907 r. w Rohatynie otworzono gimnazjum ukraińskie, w roku zaś 1910 – polskie. W obu gimnazjach uczyły się również dzieci żydowskie.
Ruch syjonistyczny w Rohatynie
Pod koniec ХІХ wieku w Rohatynie nabiera popularności syjonizm. W mieście założono szereg organizacji syjonistycznych. Pierwszym syjonistą w mieście był Szalom Melcer (Schalom Melzer, 1871–1909). Był to człowiek nadzwyczajnie pobożny. Melcer założył pierwszą organizację syjonistyczną w Rohatynie – „Bnei Cijon” (Synowie Syjonu). W 1898 roku organizacja liczyła 100 członków. Założono klub syjonistyczny, do którego wstąpił rabin Natan Lewin. Następnie został wybrany kierownikiem klubu. W tym miejscu odbywały się debaty polityczne i społeczne, poruszano kwestie świeckiego nauczania żydowskiego. Uczestnicy klubu mówili o potrzebie stworzenia żydowskiej szkoły wyższej w Rohatynie. W 1894 r. Rohatyn miał swoją reprezentację na kongresie „Chevrat Yishuv Eretz Yisrael Zion” (stowarzyszenie zajmujące się przesiedleniem Żydów do Palestyny) i „Ahawat Syjon” (Miłość do Syjonu) w Tarnowie. Szalom Melcer i Awrum Zlatkis (Avrum Zlatkis) reprezentowali Rohatyn na kongresie syjonistycznym w Stanisławowie (1898). Melzer uczestniczył także w pierwszej konferencji „Ha-Mizrachi” w Austrii, która odbyła się w Pressburgu w roku 1904.
W 1907 r. w Rohatynie założono kobiecą organizację syjonistyczną „Ruth”.
Jednym z aktywnych syjonistów w Rohatynie był również Cwi Latterman. Jego zięć, Izrael Fried, był znanym sportowcem. Latterman był alkilem (oświeconym) i ewidentnym zwolennikiem syjonizmu w Rohatynie. Na samym początku był tępiony przez swoich oponentów, nieustannie jednak nawoływał Żydów, aby przenosili się do Ziemi Świętej. Jego młodzi zwolennicy, Pinchas Spiegel i Elchanan Vahman założyli w mieście organizację syjonistyczną zwaną „Eretz Israel Verein” (Społeczeństwo Izraela), a następnie połączyli się z „Hitachdut”, gdzie zebrało się sporo młodych zwolenników syjonizmu. Od czas do czasu wygłaszali wykłady w Verein i prezentowali ogólne informacje na temat wydarzeń w Palestynie.
Wraz z założeniem ruchu „He-Chaluc” grupy pierwszych przesiedleńców rozpoczęli aktywny proces powrotu do Izraela, jednocześnie wielu Żydów przeszli specjalne przygotowania do przesiedlenia.
Pierwsą młodzieżową organizacją żydowską w mieście była „Ha-Szomer”. Byli to harcerzy żydowscy, którzy następnie nazwali się „Ha-Szomer Ha-Cair”. Później stworzono grupy takie jak „Hanoar Hatzioni” (Młodzi syjoniści), „Brit Trumpeldor” (Związek imienia Józefa Trumpeldora), "Gordonia” i „Mizrachi”. W ten sposób młodzi ludzie z miasta rozpoczęli przygotowania do emigracji w Izrael, niektórzy z nich rzeczywiście wyemigrowali.
Najsilniejszą partią syjonistyczną w mieście byli tzw. Syjoniści Ogólni. Organizacja zrzeszała głównie osoby w średnim wieku, a nawet starszych ludzi. Do jej członków należeli bardzo wpływowi mieszczanie: Jakub Seidler, Lippi Mandel, Akiva Wagschal, Elischa Teichman, dr Zlatkis, dr Goldschlag, Izzi Doller, Pinni Schpiegel, Symon Teichman i adwokat Schmuel Spiegel.
Na początku 20. XX wieku w Rohatynie powstał oddział partii „Poalej Syjon” (Robotnicy Syjonu), a następnie „Hitachdut” (Jedność). Przedstawiciele „Poalej Syjon”byli wśród członków miejscowego żydowskiego związku zawodowego, który zorganizował strajk w żydowskiej drukarni. W 1930 r. założono filie organizacji syjonistów-rewizjonistów i syjonistów religijnych „Mizrachi”. Pod koniec 1920 r. założono organizację „Hanoar Hatzioni”, która wiązała się z radykalnym skrzydłem syjonizmu. Organizacja ta przygotowywała młodych ludzi do pracy na roli, odradzała kulturę i język hebrajski w celu stworzenia państwa Izrael. W latach 30-tych ХХ w. w Rohatynie powstał oddział Związku Młodzieży Hebrajskiej „Akiba” (Agudat ha-Noar ha-Iwri „Akiba”). Celem organizacji było wychowanie młodzieży w duchu syjonizmu i w zgodzie z tradycyjnymi wartościami judaizmu. Pod koniec lat 30. XX wieku największą popularnością cieszył się Żydowski Związek Skautowy im. Trumpeldora, nazywany „Betarem”. Była to młodzieżowa przybudówka Związku Syjonistów-Rewizjonistów. Betarowcy prowadzili zajęcia fizyczne i wojskowe oraz edukacyjno-kulturalne, uczyli się historii żydowskiej oraz historii Palestyny. Szkolili także grupy młodzieży żydowskiej, które miały osiedlić się na ziemi palestyńskiej. W mieście działała także „Gordonia” – młodzieżowa organizacja partii „Hitachdut”.
Organizacje syjonistyczne takie jak „Liga Ziemi Izraela” istniały w Rohatynie jeszcze przed pierwszą wojną światową. W 1917 r. grupa osób na czele z Chanachem Wabmanem, Pinią Spieglem i Meyerem Lewenterem odrodziła ligę, której siedziba mieściła się w budynku Bucia Bomzego. Organizacja liczyła 250 członków. Wielu chłopców i dziewcząt ze sztetlu uczestniczyło w zebraniach ligi. Wielu młodych ludzi również dołączyło do akademickiego stowarzyszenia i związku syjonistycznego „Ha-Szomer”.
W Rohatynie była jedna szkoła z hebrajskim językiem nauczania. Było również wiele domów nauki, jedna wielka szkoła i trzy małe klasy. Budowla bet midrasz (dom modlitwy i nauki) znajdowała się naprzeciwko starego domu nauki. Synagoga Stratyner znajdowała się za domem Judela Mechela Sofera, w pobliżu bet midrasz. Naprzeciwko stała niewielka synagoga Czortkower. Ponadto w pobliżu znajdowała się synagoga rabbiego Nataniela.
Znana biblioteka syjonistyczna była bardzo popularna w mieście. Istniała tradycja czytania na głos – co sobotę każdy mógł czytać na głos utwory dowolnego pisarza.
W Rohatynie mieszkali znani ze swoich kazań mędrcy. Najsłynniejsi wśród nich to Yehonoson Rappoport, który co piątek nauczał jednego rozdziału Gemary; Mordechaj-Schmuel Garschowski; rabbi Yosef Laks, Kohen; słynny kantor i kompozytor Mosche Zusches i Efraim Sterngel, który prowadził modły w synagodze Stratyner. Na ogół Rohatyn był uważany za wyedukowane miasteczko. W mieście mieszkali chasydzi i talmudyści – ci ostatni byli bardziej wpływowi. Prowadzili ciągłą walkę za wpływ na lokalną wspólnotę. Alter Weidmann był liderem oświeconych Żydów, zaś Efraim Sternfeld stał na czele Żydów religijnych.
W latach 1904–1910 na czele gminy żydowskiej w Rohatynie stał Alter Weidmann. Za jego kadencji zbudowano synagogę, której malowidła ścienne należały do najpiękniejszych w całej Galicji. Dzięki staraniom Weidmanna w 1904 r. otworzono bezpłatną szkołę żydowską. Jej kierownikiem i nauczycielem był Rafał Soferman.
Urbanistyka
W XII w. tereny dzisiejszego rejonu rohatyńskiego należały do dóbr Rościsławiczów, prawnuków Jarosława Mądrego: Ruryka, Wołodara i Wasylki. Po 1349 r. ziemie halickie stały się częścią Królestwa Polskiego. W bulli papieża Bonifacego IX skierowanej do biskupa przemyskiego Rohatyn po raz pierwszy jest wymieniony jako miasto. Intensywny rozwój miasta rozpoczął się po nadaniu mu w 1415 r. praw magdeburskich i związanych z nimi przywilejów. Rohatyn należał do dóbr królewskich, dlatego często przechodził od jednych dzierżawców do innych.
W 1523 r. wojewoda sandomierski Otto z Chodecza starał się o specjalne zezwolenie na organizowanie w Rohatynie jarmarków, w każdą sobotę od Wielkanocy do dnia św. Jana (24 czerwca). Po śmierci Ottona z Chodecza miasto znowu stało się własnością króla, a zarząd nad nim sprawował starosta Iwan Boratyński. W 1535 r. Zygmunt I Stary potwierdził prawa miejskie Rohatyna, a w 1539 r. zezwolił na budowę fortyfikacji wokół miasta, a także nadał mu herb. Kształtuje się zabudowa śródmiejska, której struktura była typowa dla ówczesnych miast. W XVI w. miasto wyrasta na ważny ośrodek rzemieślniczy i handlowy. Rohatyńskie jarmarki i targi przez długi okres czasu nie ustępowały lwowskim.
Handlowym centrum Rohatyna był rynek otoczony czterema rzedami budynków o wysokich fasadach. Pośrodku stał ratusz zbudowany w 1539 roku. Obok znajdowały się warsztaty sukiennicze. W podcieniach wzdłuż fasad budynków prowadzono handel. Na rynku znajdował się miejski zbiornik wodny, do którego wodę sprowadzano drewnianymi rurami. Z rogów rynku wychodziły główne ulice miasta prowadzące do Bramy Lwowskiej, Halickiej i Krakowskiej, a następnie przechodziły w szlaki. Miasto ze wszystkich stron chroniły szerokie wały i fosa.
Zamek w Rohatynie był drewniany. Znaczenie obronne miały cerkiew Narodzenia Najświętszej Bogurodzicy i kościół św. Mikołaja, które miały wysokie dzwonnice z wąskimi oknami-strzelnicami. W obrębie miasta, nieopodal Bramy Lwowskiej, znajdowała się drewniana cerkiew św. Barbary oraz założony w 1614 r. (i zniesiony w 1774 r.) klasztor i kościół oo. Dominikanów. W mieście są również drewniane cerkwie Świętego Ducha, św. Mikołaja i św. Jerzego.
Miasto miało cztery przedmieścia: Nowe Miasto, Babińce, Zawodę i Naulicach. Na przedmieściach, które wyróżniały się bardziej swobodnym planowaniem przestrzennym, mieszkali głównie rzemieślnicy. Rzemieślnicy i kupcy stanowili większość wśród rohatyńskich mieszczan. Miasto posiadało bardzo dobrze rozwiniętą strukturę cechową. Na początku XVII w. można tu było spotkać przedstawicieli 29 zawodów rzemieślnczych. Istniały następujące cechy: krawiecki, tkacki, szewski, rzeźnicki, piekarski, kuśnierski, bednarski. Do wspólnego cechu należeli ślusarze, zdunowie, rymarze, kotlarze oraz siodlarze. Osobno istniał cech muzyczny.
Trudno określić dokładny czas przybycia Żydów do Rohatyna. Wiadomo jednak, że już w XV w. Żydzi zaczęli napływać na tereny Rusi Czerwonej ze Śląska, zachodniej Polski i Węgier. Pierwsza wzmianka o Żydach w Rohatynie pochodzi z 1463 roku. Dokument wymienia Szymszona z Żydaczewa (Shimshon mi-Zydaczow), który handlował bydłem na rohatyńskim targu. W latach 1447–1467 był on najbogatszym kupcem w mieście. Pierwsze informacje o żydowskim osadnictwie w Rohatynie pochodzą z roku 1564. Do końca XVI w. populacja żydowska była jednak niewielka, a tutejsza społeczność podlegała gminie żydowskiej we Lwowie.
W 1663 r. król Władysław IV nadał rohatyńskim Żydom prawa miejskie: starozakonni mogli m.in. osiedlać się w mieście, wybudować synagogę oraz zakładać cmentarze. Zostali także zrównani w prawach handlowych z chrześcijanami. Na mocy otrzymanych przywilejów Żydzi mogli prowadzić karczmy, sprzedawać w nich alkohol (wódkę, piwo, miód), handlować bydłem itd. Otrzymali także prawo produkcji wódki oraz handlu na rynku. Z czasem Żydzi otrzymali także prawo zakupu domów przy rynku, potwierdzone w przywilejach króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1669).
W tym okresie wszystkie dziedziny życia społecności żydowskiej regulował Sejm Żydowski (hebr. Waad Arba Arcot, Rada Czterech Ziem). Początkowo Żydzi z Rohatyna nie mieli własnego przedstawiciela, a ich reprezentantem był Selig ze Lwowa. W II połowie XVII w. rozpoczął się proces usamodzielnia przykahałków od ośrodka lwowskiego. Jako pierwsi próbę oderwania się od kahału lwowskiego podjęli Żydzi z Żółkwi. Wpłynęło to na zwiększenie autonomii poszczególnych gmin żydowskich w ramach Sejmu Żydowskiego. W 1664 r. przeciwko dominacji ośrodka lwowskiego wystąpili przedstawiciele gmin z Buczacza, Żółkwi, Jaworowa, Kołomyji, Brodów. W 1720 r. na zjeździe ziemstwa ruskiego w Kuligowie przedstawicielem Rohatyna był nim Cwi Hirsz.
W XVII w. rozpoczął się proces migracji Żydów ze Lwowa do mniejszych ośrodków miejskich, w tym do Rohatyna. Do głównych powodów tej migracji należały mniejsza konkurencja i większe możliwości ekonomiczne. Proces ten osłabił lwowski kahał. Na początku XVIII w. w Rohatynie powstała samodzielna gmina żydowska, która zbudowała drewnianą synagogą (źródła archiwalne potwierdzają istnienie bożnicy w 1792 r.) i kirkut (założony w XVII w.). W 1765 r. w Rohatynie mieszkało 797 Żydów. Kahał rohatyński liczył w tym czasie 1374 osoby i miał własne przykahałki – w Podkamieniu (128 osób) oraz w Stratynie (453 osób).
Na przełomie XVII i XVIII wieku w mieście mieszkali znakomici żydowscy uczeni. Jednym z nich był Mojżesz Ben Daniel, który opublikował w 1693 r. w Żółkwi dzieło „Sugyot ha-Talmud” (Pytania z Talmudu). Praca ta została ponownie wydana w 1707 r. w Niemczech. Oprócz wydania łacińskiego ukazało się także również wydanie w języku oryginału (hebrajskim). Książkę opublikował holenderski kalwinista i filozof Bashuysen.
Ważnym zjawiskiem kształtującym społeczność żydowską był ruch chasydzki, który do Rohatyna dotarł na początku XIX w. Drugim ruchem była haskala, która nie zdobyła jednak zbyt wielu zwolenników w Rohatynie. Haskala cieszyła się większą popularnością w dużych ośrodkach miejskich, takich jak Lwów czy Brody. Dla żydowskiej społeczności Rohatyna ważniejsze były problemy gospodarcze niż wspieranie świeckiej oświaty żydowskiej. Głównym problemem tego okresu była walka z wysokimi podatkami.
W drugiej połowie XIX w. sytuacja ekonomiczna rohatyńskich Żydów zaczęła się poprawiać. W 1852 r. zakończyła się budowa linii kolejowej Halicz – Tarnopol i miasto zostało włączone do krajowego systemu kolejowego. W Rohatynie zaczęły powstawać winnice, browary oraz małe fabryki, z których większość była własnością Żydów. W tym okresie zbudowano również kilka młynów, cegielnię i dwie drukarnie. Wykształciła się wówczas nieliczna warstwa bogatych Żydów, do której należała rodzina Nagelbergów, potomkowie rabbiego Adama. Ważnym zajęciem wśród Żydów była obsługa przejeżdżających pociągów. Ponadto Żydzi utrzymywali się z drobnego handlu i rzemiosła. Na podstawie danych towarzystwa kredytowego wiadomo, że w 1913 r. wśród żydowskiej społeczności Rohatyna było 590 kupców, 42 rzemieślników, 19 rolników oraz 44 przedstawicieli wolnych zawodów (prawnicy, księgowi itp.). W mieście zaczęły powstawać żydowskie towarzystwa charytatywne i kredytowe. W 1906 r. zostało założone Towarzystwo Kredytowe, które w 1908 roku liczyło 385 członków i przyznało 346 pożyczek w wysokości 71 425 koron.
Spośród rabinów rohatyńskich z czasów austriackich znany jest Horowic Eliezar, który sprawował urząd naczelnego rabina Rohatyna w latach 1866–1868. Na początku lat 70-tych XIX w. urząd rabinacki objął Meier Jehuda Leib, syna rabina Szmuela Glassa. Funkcję swą pełnił aż do śmierci w 1894 r. W 1896 r. rabinem Rohatyna został Natan Lewin, który pojednał ultraortodoksyjnych Żydów i tych, którzy wypowiadali się za asymilacją, a także wspierał zakładanie żydowskich szkół. W 1905 r. Lewin został mianowany rabinem Rzeszowa i dlatego opuścił Rohatyn. Po jego wyjeździe nie wybrano nowego rabina, a jego funkcję pełniło dwóch sędziów (dajanów): rabin Meir-Szmuel Henna i rabin Avraham Dawid Spiegel.
Większość Żydów z Rohatyna zajmowała się biznesem. Cotygodniowe jarmarki odbywały się w środy. Wśród Żydów było wielu rzemieślników, brokerów, lekarzy oraz prawników. Fabryka cukierków należała do Efraima Kanfera i jego rodziny. Dwie drukarnie należałydo Żydów – Chaima Schkolnika i jego rodziny oraz Szymona Chajchmana i jego rodziny. Chaim Schkolnik był prezesem Stowarzyszenia Mistrzów Rzemiosła i wpływową postacią w świecie biznesu i przemysłu.
Etnografia
Świętowanie wesela w Rohatynie
O świętowniu wesela żydowskiego w Rohatynie wiedziała cała okolica. Ślubny namiot rozpinano zazwyczaj obok Wielkiej Synagogi. Pan młody i panna młoda przychodzili tu w towarzystwie majestatycznej parady, a muzyka wybrzmiewała na ulicach. Dzieci biegły z przodu, towarzysząc grupie muzyków.
W okresie międzywojennym ogólnym uznaniem cieszył się rodzinny zespół muzyczny Faustów. Były to legendarne osobowości: Mosze, Dawid, Icyk Hersz, Mordechaj Szmuel i Jaakov. Mosze, ojciec, był dyrygentem, Dawid grał na skrzypcach, Icyk Hersz na flecie, Mordechaj Szmuel grał na wielu instrumentach, Jekel zaś na trąbce i perkusji.
Purim
Świąteczny posiłek (seuda) w czasie święta Purim spożywany był w domu rodziców. Tego wieczoru wiele dzieci przychodziło w specjalnych kostiumach. Szczególnie wyróżniały się grupy studentów przedstawiających postacie historyczne. Młodzieżowe grupy syjonistyczne zakładał niebieskie i białe pasy ozdobione gwiazdami Dawida. Dołączali do nich czterej klezmerzy z rodziny Faustów, którzy grali popularne melodie żydowskie.
Obyczaje
Po pierwszej wojnie światowej Żydzi zaczęli przekształcać styl ubierania się, zmieniając długie płaszcze na bardziej współczesne ubrania. Przestali modlić się cały czas z rabinami chasydzkimi i zaczęli odwiedzać istniejące już synagogi. Zamiast sztrajmli (futrzanych czapek) mogli zakładać podczas szabasu czarne kapelusze. Zamiast ubierać się w bekiesze, długie aksamitne chasydzkie płaszcze, zaczęli nosić krótsze ubrania z tkanego płótna oraz zakładać krawat i sznurowane buty. Nie zaprzestali jednak studiowania Tory z komentarzami, Talmudu, Miszny albo Pięcioksiągu z komentarzami.
Przed pierwszą wojną światową liderzy młodzieżowych organizacji syjonistycznych organizowali orkiestrę mandolinistów, która grała co roku osiemnastego sierpnia. Najczęściej odbywało się to pod oknami miejscowych komisarzy, burmistrzów i innych ważnych osób.
Zabytki budownictwa i architektury
Zabytki żydowskie
Synagoga
W latach 1930-tych w Rohatynie była Wielka Synagoga (Beth Hakntsset Hagadol), krawiecki mały szul (Schneider Shulechel), szewski mały szul (Schuster Shuleche), wielki bet midrasz (Beth Medrash), mały bet midrasz (Beth Medrash Shabre Tzvintkes), mały kloiz chasydzki, kloiz czortkowski (Czortkower Kloiz), kloiz stratyński (Stratyner Kloiz) i jeszcze dwa kloize prowadzone przez innych rabinów, a także cheder i mykwa. Budowany był kloiz żydaczowski (Zydaczower Kloiz).
Z dokumentów wiadomo, że w 1792 r. w mieście była drewniana synagoga, zaś w spisie żydowskich budynków, sporządzonym przez władze austriackie, w 1826 roku odnotowano murowaną synagogę. Z zapisu jednego z posiedzeń rady miejskiej wynika, że w 1867 r. rozpoczęto budowę nowej synagogi. Budowa przeciągała się jednak na skutek złego zarządzania. Synagoga została wybudowana w latach 1904–1910, kiedy przewodniczącym gminy żydowskiej w Rohatynie był Alter Weidmann. Ozdobne malowidła na jej ścianach należały do najpiękniejszych w całej Galicji. Synagoga była usytuowana w północno-wschodniej części śródmieścia (ul. Wałowa 3). Jest zbudowana z cegły na planie prostokąta, otynkowana, pokryta drewnianym dachem. Fasada jest zdobiona bogatym sztukateryjnym profilowanym gzymsem. We wnętrzu zachowały się freski ozdobne. Atrium jest wyłożone płytkami ceramicznymi.
Kirkut
Stary cmentarz żydowski w Rohatynie znajduje się w południowo-wschodniej części miasta, przy skrzyżowaniu ulic Stepana Bandery i Bohdana Łepkiego, naprzeciwko cerkwi św. Mikołaja. Ostatni znany pochówek odbył się tu pod koniec ХІХ wieku. Cmentarz został zniszczony podczas drugiej wojny światowej. W 1996 r. rohatynski kirkut został opisany i zinwentaryzowany przez Jurija Isaakowicza Hodorkowskiego z Kijowa. Na jej terenie zachowało się nie więcej niż 20 macew, z których żadna nie znajduje się na swoim miejscu.
Dokadna data założenia cmentarza nie jest znana. Wiadomo natomiast o przywileju króla Władysława IV z 1663 r. pozwalającego na budowę synagogi i cmentarza. Rohatyński kirkut należy do najstarszych na terytorium Ukrainy. Pochowano tu m.in. rohatyńskiego rabina Mojsze Abrama Dawida, zwanego Adamem. Jego grób znajdowała się po lewej stronie od miejsca, w którym niegdyś była brama cmentarna. Macewa nie zachowała się.
Nowy kirkut
Nowy cmentarz żydowski założono w XX wieku. Z Kroniki Gmin Żydowskich w Polsce wiemy, że gmina zakupiła teren pod cmentarz jeszcze przed pierwszą wojną światową. Ostatni znany pochówek miał miejsce w 1940 roku.
Zabytki chrześcijańskie
Cerkiew Świętego Ducha jest wyjątkowym zabytkiem architektury sakralnej XVI wieku. W jej wyglądzie zachowały się unikatowe cechy architektoniczne ówczesnych świątyń. Dokładna data budowy cerkwi Świętego Ducha w Rohatynie nie jest znana, na północnej ścianie świątyni jednak widnieje napis „1598”. Badacze uważają, że zrobili go budowniczowie. Obecnie cerkiew i jej ikonostas należą do największych zabytków staroukraińskiej architektury drewnianej i sztuki monumentalno-dekoracyjnej. Cerkiew jest zaliczana do dziesięciu najcenniejszych drewnianych obiektów sakralnych na terytorium Ukrainy. Świątynia jest zachowana w stanie, w którym istniała przed czterystu laty.
We wnętrzu odtworzono pięciorzędowy ikonostas zbudowany w 1650 r. z fundacji bractwa rohatyńskiego. Był utrzymany w stylu renesansowo-barokowym i malowany farbami olejnymi. Są przypuszczenia, że został wykonany przez mistrzów szkoły lwowskiej. W ekspozycji ikon i rzeźb w cerkwi Świętego Ducha przedstawione są autentyczne obrazy z ołtarza oraz inne dzieła malarstwa sakralnego. Obrazy reprezentują malarstwo cerkiewne Galicji XVI–XIX wieku. Dzieje cerkwi Świętego Ducha w Rohatynie są związane z postacią Roksolany, żony przywódcy Imperium Osmańskiego. Według tradycji, Nastia Lisowska (Roksolana) uczęszczała do cerkwi Świętego Ducha, w której pełnił posługę kapłańską jej ojciec, ksiądz prawosławny Łuka Lisowski. To właśnie przy tej cerkwi działało bractwo rohatyńskie.
W ekspozycji cerkwi-muzeum przedstawione są unikatowe dzieła sztuki ikonopisarskiej, m.in. jedna z najstarszych zachowanych ikon w Ukrainie, „Jan Chrzciciel z żywotem” (połowa XVI w.), a także części ikonostasu z końca XVI wieku. Tu można również obejrzeć starodruki, rzeźby drewniane i wytwory z kamienia. Cerkiew Świętego Ducha, wraz z innymi cerkwiami drewnianymi z regionu Karpat, została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Cerkiew Narodzenia Najświętszej Bogurodzicy
Cerkiew Narodzenia Bogurodzicy jest jedną z najstarszych świątyń w regionie i zachowała się prawie bez zmian z czasów Księstwa Halickiego. Została wzniesiona w ХІІ wieku. Według tradycji, w murach tej świątyni mieszkańcy Rohatyna ukrywali się podczas najazdów tatarskich. W latach 1723, 1872 i 1941 cerkiew niszczyły pożary, po których świątynię odbudowywano, dokonując czasami niewielkich zmian, co sprawiło, że obecnie świątynia w sposób charakterystyczny łączy elementy gotyckie i barokowe. Elewacje budowli są zdobione głębokimi wnękami, w których mieszczą się wysokie okna ostrołukowe, oraz małe wnęki ze wstawkami malarskimi. Do zachodniej elewacji dobudowano portal barokowy na dwóch kolumnach i schody. Bractwo cerkiewne w 1642 r. ufundowało dla świątyni nowy ikonostas. Podczas odstąpienia wojsk niemieckich w 1944 r. świątynia została mocno uszkodzona: bezpośrednie trafienie bomby zniszczyło sklepienie centralne oraz ikonostas. Odnowienie świątyni trwało prawie 10 lat.
Kościół pw. św. Mikołaja
Kościół św. Mikołaja to monumentalna budowla z wysoką wieżą-dzwonnicą, która akcentuje główne wejście i jest podstawowym elementem architektonicznym świątyni. Strzelnice na dzwonnicy świadczą o obronnym charakterze budowli, która niejednokrotnie pełniła rolę wieży fortecznej podczas najazdów tatarskich w XVII wieku. Oficjalną datą budowy kościoła jest rok 1666, aczkolwiek gotyckie kształty budowli świadczą o tym, że świątynię zbudowano wcześniej, zaś w roku 1666 dokonano jednej z przebudów. Okna fasady głównej są zdobione obramieniami w stylu późnorenesansowym i barokowym.
Rekonstrukcja z XIX wieku zatarła cechy obronne kościoła i nadała mu kształty gotycko-renesansowe. Zamurowano także strzelnice. We wnętrzu kościoła zwraca na siebie uwagę skromny, lecz elegancki ołtarz. Po 1991 roku świątynię zwrócono społeczności wiernych Kościoła rzymskokatolickiego, odnowiono i poświęcono pod wezwaniem św. Anny.
Zabytki przyrody
Rezerwat leśny o znaczeniu lokalnym „Żuraweńkiwski” o powierzchni 48 ha. Znajduje się na terytorium Leśnictwa Bukaczowskiego należącego do Rohatyńskiego Państwowego Gospodarstwa Leśnego. Tu chroniony jest cenny bukowy drzewostan w wieku od 90 do 110 lat.
Rezerwaty wodne o znaczeniu lokalnym „Pid Werchowynoju” (powierzchnia 27 ha) we wsi Knihynicze i „Bołoto” (powierzchnia 6 ha) we wsi Dobryniw). Zachowane w stanie naturalnym bagna nizinne.
Kompleksowy rezerwat przyrody o znaczeniu lokalnym „Wełyki Hołdy” (powierzchnia 24 ha) we wsi Łuczynci. Rezerwat skalno-florystyczny (300 m n.p.m.) z bogatą florą stepową i gatunkami roślin wpisanymi do Czerwonej Księgi (podkolan biały, lilia złotogłów i in.).
Rezerwat botaniczny o znaczeniu państwowym „Czortowa Hora” (powierzchnia 12,5 ha). Znajduje się nieopodal Rohatyna, przy drodze samochodowej na Brzeżany. Jest pozostałością po okresie lodowcowym. Góra posiada duże złoża alabastru. Zachowały się tu cenne okazy dawnej flory, których cechy charakterystyczne są bliskie podolskim roślinom stepowym: miłek wiosenny, len złocisty, Ostnica włosowata, a także rośliny rzadkie: dziewięćsił popłocholistny, dwulistnik muszy, modrak tatarski.
„Czortowa Hora” to nie tylko cudowny wytwór natury, lecz także miejsce aktywnego i kulturalnego wypoczynku.
Zabytki ruchome
W cerkwi Świętego Ducha zachowała się jedna z najstarszych ikon na terytorium Ukrainy – „Jan Chrzciciel z żywotem” (połowa XVI w.), a także ikony z ikonostasu z końca XVI wieku.
Zabytki kultury niematerialnej
Na początku XVIII w. rabinem Rohatyna było Abraham Leibers, syn rabina Zalmana Leibersa, jeden z czołowych przedstawicieli lwowskiej społeczności żydowskiej. W połowie XVIII w. rabinem Rohatyna był Mosze Dawid Abraham znany jako rabin Adam. Jego książki i rękopisy nigdy nie zostały wydane, z wyjątkiem książki „Mirkevet Hamishne”, którą wydała jego wnuczką w 1892 roku. W przedmowie do tej książki dowiadujemy się o powiązaniach Adama z rabinem Baalem Szem Towem. Rabin Adam zawzięcie zwalczał frankistów. Został pochowany na starym cmentarzu żydowskim w Rohatynie. Następnie rabinami Rohatyna byli Abraham Szlomo oraz Icchak Ben Aharon.
Następcą świętego rabina Adama był święty rabin Abraham Szlomo (wujek rabina Szaula Josefa Natansona), a następnie rabin Elisza Aaron. Wśród rabinów z następnych pokoleń byli: Eliezer Horowic, autor książki „Sefer D'var Halacha” (Księga Słowa), syn rabina Meszulam znany jako Isz Horowic. Kolejnym rabinem był Meir Glass, po nim Nosn Levin, potem rabbi Yaakov Szajna i Meir Szmuel Chna ze Strzeliska, znany jako „Stary Dajan”.
W Rohatynie urodziło się wielu znanych badaczy Tory: rabbi Mordechaj Pikower, rabbi Zalman Piktnitzer, rabbi Chaim Jupiter, Elisha Aharon Klarnet, rabbi Yosef Hacohen Laks, rabbi Moshe Leib Kowler, rabbi Tuwia Shochet, rabbi Avraham Hirsch Koenigsberg, rabbi Chaim Hirsch Weissberg, rabbi Nachman Szaja Wachman, rabbi Azriel Gan i rabbi Yisrael Gleicher.
W latach 1820-tych do Rohatyna przychodzi chasydyzm. Przynoszá go wielki rabbi Icchak Maerl z Przemyślan, Yehuda Hirsch Brandwein ze Stratyna oraz Icchak Yehuda z Baranówki, który mia licznych zwolenników.
Felix Rohatyn, amerykański bankie inwestycyjny, były partner zarządzający banku „Lazard”. Urodził się w Rohatynie, jako dziecko przeniósł się z rodziną do Wiednia. Jego dziadek był głównym rabinem gminy rohatyńskiej.
Sabataizm i frankizm w Rohatynie
Rohatyn był jednym z trzech miast Podola, w których był rozpowszechniony sabataizm. Inne miasta to Nadwórna i Podhajce. Zwolennikiem sabataizmu w Rohatynie był Elisza Szor (Elisha Schorr), który przekonał do tego ruchu swoją rodzinę. Byli wśród nich Yehuda Leib i Nota Krysa z Nadwórnej i Mosze Dawid z Podhajców. Następnie podobne poparcie w Rohatynie zdobył frankizm. Jakub Frank odwiedził Rohatyn, gościła go rodzina Szorów. Oponentem frankizmu w Rohatynie był rabbi Mosze Abraham, który napisał książkę „Mirkewet Hamiszne”.
Muzea – archiwa – księgozbiory – kolekcje prywatne
Muzeum „Opilla”
Muzeum jest usytuowane w budynku Gimnazjum im. Włodzimierza Wielkiego w Rohatynie – Kolegium Uniwersytetu Narodowego „Akademia Kijowsko-Mohylańska”. Od 2003 r. trwa proces zbioru materiałów do ekspozycji przez nauczycieli i uczniów gimnazjum. Aktualna ekspozycja muzeum została otwarta w 2007 r.
Ekspozycja pierwszej sali muzeum jest poświęcona dziejom gimnazjum (1909–1939) i zawiera rzadką dokumentację fotograficzną.
Druga sala muzeum jest poświęcona pracom Wołodymyra Balasa, artysty grafika, absolwenta gimnazjum. Połowa obrazów przedstawionych w ekspozycji to oryginalne dzieła artysty.
Trzecia sala muzeum prezentuje ekspozycję krajoznawczą. Szczególny interes dla zwiedzających przedstawiają eksponaty działu „Epoka książęca” dotyczące Białej Chorwacji, księcia Jarosława Ośmiomysła i „okresu polskiego”. Są tu materiały dotyczące historii herbu miejskiego oraz słynnej rodaczki Roksolany. Wielbicieli zabytków zainteresują materiały dotyczące architektury sakralnej okolic Rohatyna, m.in. cerkwi pw. św. Michała w Cześnikach zbudowanej około 1376 roku. Jest to najstarsza cerkiew murowana Opola Rohatyńskiego.
Rohatyńskie Muzeum Sztuki i Krajoznawcze
Muzeum zostało założone w 2003 r. w budynku odnowionego dworu Mykoły Uhryna-Bezhrisznego. Na ekspozycję muzeum składają się materiały prezentujące życie i twórczość Mykoły Uhryna i jego współczesnych, w tym architekta Romana Hrycaja (1887–1968), artystów malarzy Juliana Pankiewicza (1863–1933), Wołodymyra Balasa (1906–1980) I Edwarda Kozaka (1902–1992). Prezentowane jest malarstwo i grafika (muzeum posiada największe w Ukrainie kolekcje dzieł Wołodymyra Balasa i Juliana Pankiewicza), dokumenty i materiały fotograficzne dotyczące życia artystów, szkice okładek, książki z ilustracjami, foldery wystaw itp. Muzeum zapoznaje odwiedzających ze sztuką ludową i etnografią Opola Rohatyńskiego. Osobny dział ekspozycji jest poświęcony postaci Nasti Lisowskiej – Roksolany (1502–1558), która była jedną z najbardziej wpływowych kobiet w swoich czasach. Są tutaj przedstawione reprodukcje portretów Roksolany i jej męża, sułtana Sulejmana Wspaniałego, wykonane za ich życia, a także dokumenty i materiały fotograficzne dotyczące tej słynnej kobiety. Jest tu także makieta średniowiecznego Rohatyna. Dział poświęcony sztuce sakralnej regionu zapoznaje zwiedzających z dawnymi ikonami, fragmentami ikonostasów, starodrukami, dokumentami, pomiannikami, wyposażeniem cerkiewnym. W muzeum ciągle są organizowane wystawy malarzy oraz twórców ludowych.
Miejsca pamięci
W północnej części miasta, naprzeciwko parku miejskiego, są dwa pomniki ofiar Holokaustu w Rohatynie. Na pierwszym z nich, wzniesionym przez władze komunistyczne, wyryty jest napis: „Ofiarom faszyzmu”. Na drugim monumencie wyryte jest epitafium w językach ukraińskim, angielskim i hebrajskim: „Tu spoczywają tysiące Żydów, mieszkańców Rohatyna i okolic, bestialsko zamordowanych w latach 1942–1943”. Pomnik odsłonięto w 1998 roku.
Na starym cmentarzu żydowskim w Rohatynie stoją dwa pomniki. Jeden z nich jest wykonany z czarnego granitu i zawiera napis w języku hebrajskim. Na drugim w kształcie czarnej kwadratowej tablicy jest napis w językach angielskim, ukraińskim i hebrajskim, informujący o tym, że w tym miejscu znajduje się cmentarz żydowski zniszczony przez nazistów podczas drugiej wojny światowej.
Wykorzystane źródła
1. Возняк Т. Штетли Галичини
2. http://www.sztetl.org.pl/pl/city/rohatyn/
3. http://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D0%B3%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%BD
4. http://kehilalinks.jewishgen.org/rohatyn/rohatyn.htm
5. http://www.jewishgen.org/yizkor/rogatin/rohatyn.html
6. http://www.worldcat.org/title/kehilat-rohatin-veha-sevivah-ir-be-hayyeha-uvi-khilyonah/oclc/19150563
7. http://www.worldcat.org/title/zikhron-zemer-zemirot-manginot-rohatin/oclc/2660086
8. http://territoryterror.org.ua/uk/publications/details/?newsid=389
9. http://prostir.museum/ua/file/1196
10. http://rogatyn.info
11. http://www.inst-ukr.lviv.ua/files/09/10Pavliv.pdf
12. http://www.ukrain.travel/dr-uk/1147-rogatyn.html
13. http://www.tourism.if.ua/ua/atraction/natural/
